ԽՍՀՄ պետական զինանշան

ԽՍՀՄ պետական զինանշան, ԽՍՀՄ պաշտոնական պետական խորհրդանիշ, դրոշի և օրհներգի հետ միասին առաջին սոցիալիստական զինանշաններից մեկն է։ Ստեղծվել է ԽՍՀՄ Սահմանադրությամբ (հոդված 143) և իրենից ներկայացնում է մուրճ և մանգաղի պատկերը երկրագնդի ֆոնին, արևի ճառագայթների մեջ, եզերված հասկերով, միութենական հանրապետությունների լեզուներով «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք» մակագրությամբ։ Զինանշանի վերևի մասում հնգաթև կարմիր աստղ դեղին եզրաշերտով։

ԽՍՀՄ պետական զինանշանը խորհրդանշում է բանվորներին և գյուղացիներին, միասնական միութենական պետության մեջ միութենական հանրապետությունների կամավոր միավորումը, բոլոր ազգերի իրավահավասարությունը և արտահայտում է ԽՍՀՄ ժողովուրդների միջազգային համերաշխության գաղափարը Երկիր մոլորակի բոլոր երկրների աշխատավորների հետ։

Մայրցամաքները պատկերված են բաց դարչնագույն գույնով, իսկ կարմիր ժապավենի վրա նշանաբանները պատկերված են ոսկե տառերով։ Հասկերը խորհրդանշում են պետության կենսունակությունը, բարգավաճումը, արևը՝ կոմունիստական գաղափարների լույսը, լուսավոր ապագան։

Պատմություն խմբագրել

ԽՍՀՄ առաջին զինանշանը հաստատվել է ԽՍՀՄ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի կողմից 1923 թվականի հուլիսի 6-ին։ Նրա նկարագրությունը ամրագրված էր ԽՍՀՄ Սահմանադրությամբ։ 1923-1936 թվականներին «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք» նշանաբանը գրված էր 6 հյուսված հասկերով կարմիր ժապավեններից յուրաքանչյուրի վրա միութենական հանրապետությունների լեզվով. ռուսերեն, ուկրաիներեն, բելոռուսերեն, հայերեն, վրացերեն և ադրբեջաներեն)։ 1937 թվականից ժապավենների թիվը սկսեց համապատասխանել միութենական հանրապետությունների թվին. 1937-1946 թվականներին՝ 11, 1946-1956 թվականներին՝ 16, 1956 թվականից՝ 15 ժապավեն։

1922 թվականի աշնանը Գոզնակում իր աշխատանքը սկսեց խորհրդային խորհրդանիշների մշակման հանձնաժողովը։ (Ստեղծվեցին սովետական դրամանիշների ևթղթադրամների կոմպոզիցիաները)։ 1923 թվականի հունվարի 10-ին ԽՍՀՄ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի նախագահությունը ստեղծեց պետական զինանշանի և դրոշի ստեղծման հանձնաժողով։ Հենց այդ ժամանակ էլ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեն որոշեց միության գլխավոր խորհրդանիշների գլխավոր տարրերը. արև, մուրճ և մանգաղ, «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք» նշանաբան։ 1923 թվականի փետրվարին զինանշանի ստեղծման պատվերը հանձնվեց Գոզնակին։ Պահպանվել են Գոզնակի նկարիչներ Դ. Ս.Գոլյադկինի, Յա. Բ. Դրեյերի, Ն. Ն. Կոչուրայի Վ. Կ. Կուպրյանովի, Պ. Ռումյանցեվի, Ա. Գ. Յակիմչենկոյի, Ի. Դ. Շադրի կողմից կատարված զինանշանի նախագծի էսքիզները։ Կ. Ի. Դունին- Բորկովսկին, որպես դասական հերալդիկայի կողմնակից, ԽՍՀՄ զինանշանը ներկայացրեց որպես հերալդիկ վահան՝ մուրճ ու մանգաղով։

ԽՍՀՄ զինանշանը Նիժնի Նովգորոդի Սորմովո շրջանում Լենինի արձանի պատվանդանի վրա

ԽՍՀՄ զինանշանը 16 ժապավեններով և մակագրություններով: Փոստային նամականիշ:

Վաղ նախագծերից մեկը (1923) կարելի է տեսնել Կենտրոնական փոստի շենքի վրա Մոսկվայում. երկրագունդ՝ շրջապատված հասկերով, վերևում կարմիր աստղ, կողքերին մուրճ ու մանգաղ։ Զինանշանի գծանկարի հեղինակը Վ. Լոմանովսկին է։ Նախագծի հեղինակը Դ. Ս. Գոլյադկինն է, կենտրոնում` մուրճ ու մանգաղ արևի ճառագայթների մեջ, շուրջը արդյունաբերական խորհրդանիշեր։ Յա. Բ. Դրեյերի նախագիծ` մուրչ, մանգաղ, աստղ, երկրագունդ, ժապավեն նշանաբանով:Վ. Պ. Կորզունի նախագիծն արդեն շատ մոտ էր հետագայում հաստատված ԽՍՀՄ զինանշանին։ Զինանշանի ստեղծման աշխատանքներին միացավ նաև Գոզնակի գեղարվեստա-վերարտադրության բաժնի ղեկավար Վ. Ն. Ադրիանովը։ Հենց նա, որպես քարտեզագետ, առաջարկեց զինանշան մտցնել երկրագնդի պատկերը։ Վերջինս պետք է նշանակեր, որ Միություն մուտքն ազատ է աշխարհի բոլոր երկրների համար։ Ընդհանուր առմամբ ամբողջ կոմպոզիցիան կազմվեց հենց Ադրիանովի կողմից։ Զինանշանի էսքիզի վրա աշխատանքներին հետևում էին պետական իշխանության օրգանները, օրինակ, ԽՍՀՄ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի քարտուղար Ա. Ս. Ենուկիձեն 1923 թվականի հունիսի 28-ին առաջարկեց զինանշանի վերևում միացագրի փոխարեն տեղադրել կարմիր աստղ։ Նրա «Միացագրի փոխարեն աստղ» վերամակնիշավորումը պահպանվել է Վ.Պ. Կորզունովի արխիվային լուսանկարում։

Եզրափակիչ փուլում զինանշանի աշխատանքներին հրավիրվեց նկարիչ Ի. Ի. Դուբասովը, նա էլ նկարեց վերջնական նկարը։ Նրա առաջին նախագծում նշանաբանները գտնվում էին զինանշանի ներքևի մասը ծածկող կարմիր ժապավենի վրա։ Այնուհետև որոշվեց նշանաբանները 6 լեզուներով տեղադրել ժապավենի ծալքերին

1923 թվականի հուլիսի 6-ին ԽՍՀՄ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի 2-րդ նստաշրջանն ընդունեց զինանշանի նկարը (միաժամանակ ընդունելով Սահմանադրության նախագիծը)։ 1923 թվականի սեպտեմբերի 22-ին զինանշանի նկարը վերջնականապես հաստատվեց ԽՍՀՄ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի նախագահության քարտուղար Ա. Ս. Ենուկիձեի կողմից։ 1924 թվականի հունվարի 31-ին Սովետների 2-րդ համագումարի կողմից ընդունված ԽՍՀՄ սահմանադրությունը պաշտոնապես օրնականացրեց նոր զինանշանը։

1924 թվակյանի Սահմանադրությունն ընդգգրկում էր պետական խորհրդանիշների նկարագրությունը 11-րդ գլխում։

Պատկերասրահ խմբագրել

1923 թվականի հուլիսի 6-ի զինանշանի վերջնական տարբերակը
Զինանշան 1926 թվականի զինանշանային (փոստային) դրոշմանիշի վրա
Զինանշան գրանցման գանձումների դրոշմանիշի վրա, մարված 1930-ական թվականներին
Զինանշանը 10000 ռուբ. թղթադրամի վրա, 1923 թվական
Զինանշանը 1 ռուբ. թղթադրամի վրա, 1934 թվական
ԽՍՀՄ զինանշանը (1937—1946)
ԽՍՀՄ զինանշանը (1948—1956)

Միութենական և ինքնավար հանրապետությունների զինանշաններ խմբագրել

Պետական զինանշան ունեին ԽՍՀՄ բոլոր միութենական հանրապետությունները, զինանշանի նկարագրությունն ընդգրկված էր հանրապետությունների Սահմանադրության մեջ։ ԽՍՀՄ պետական զինանշանն ընկած էր միութենական բոլոր հանրապետությունների զինանշաններինախագծի հիմքում, այդ պատճառով հանրապետական զինանշանների հիմնական տարրերը նույնպես հանդիսանում էին մուրճ ու մանգաղը և «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք» մակագրությունը միութենական հանրապետության լեզվով։ Միութենական հանրապետությունների պետական զինանշաններում արտացոլված էին իրենց բնության,, տնտեսության և մշակույթի առանձնահատկությունները։

Ինքնավար խորհրդային սոցիալիստական հանրապետության պետական զինանշան հանդիսանում էր այն հանրապետության զինանշանը, որի կազմի մեջ նա մտնում էր` ավելացրած ինքնավար հանրապետության անվանումը տվյալ ինքնավար և համապատասխա միութենական հանրապետության լեզվով, «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք» մակագրությունն արվում էր ինքնավար հանրապետության լեզվով։

Ընթացիկ կարգավիճակ խմբագրել

Ներկայումս օրենսդրորեն արգելված է ԽՍՀՄ զինանշանի, ինչպես նաև խորհրդային այլ սիմվոլիզմի (ացիստական սիմվոլիզմի հետ հավասար) հանրային ցուցադրությունը Արևելյան Եվրոպայի մի շարք երկրներում (բացի տեղեկատվական, թանգարանային և նմանատիպ նպատակներից). Հունգարիայում , Լատվիայում, Լեհաստանում, Վրաստանում, Ուկրաինայում^[1]։ Ինչպես նաև Եվրոպական ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից արգելված է ԽՍՀՄ զինանշանի պատկերով առևտրային ապրանքանիշի գրանցումը^[2]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

Պոցելուեվ Վ. Ա. ԽՍՀ Միության զինանշաններ։ Մշակման պատմությունից / Խմբագիր Մ. Ա. Ռոմանովա, նկարիչ Վ. Ի. Պրիմակով. — Մ.: Պոլիտիզդատ, 1987. — 166 с.

[1] Совет Европы: оправдан ли запрет советской символики?

[2] РБК — Европейский суд запретил делать герб СССР торговой маркой.

[1]

[2]