Լիլիան Ուոլդ
Լիլիան Ուոլդ (անգլ.՝ Lillian D. Wald, մարտի 10, 1867[1][2], Ցինցինատի, Օհայո, ԱՄՆ[3] - սեպտեմբերի 1, 1940[1][2][4], Վեսթփորթ), ամերիկացի բուժքույր, որը հայտնի է նաև Մարդու իրավունքների ոլորտում ունեցած ավանդով, եղել է ամերիկյան բուժքույրական ընկերության հիմնադիրը։
| Լիլիան Ուոլդ անգլ.՝ Lillian Wald | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մարտի 10, 1867[1][2] |
| Ծննդավայր | Ցինցինատի, Օհայո, ԱՄՆ[3] |
| Մահացել է | սեպտեմբերի 1, 1940[1][2][4] (73 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Վեսթփորթ |
| Գերեզման | Մաունթ Հոուփ գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} ԱՄՆ |
| Մասնագիտություն | բուժքույր, սոցիալական աշխատող, հակապատերազմային ակտիվիստ, սուֆրաժիստ և գրող |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
| Անդամություն | Խաղաղության և ազատության կանանց միջազգային միություն |
 Lillian Wald Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է 1867 թվականի մարտի 10-ին Ցինցինատիում, Օհայո նահանգ, գերմանա-եվրոպական ընտանիքում. հայրն օպտիկայի վաճառող էր։
1878 թվականին ամբողջ ընտանիքը տեղափոխվում է Ռոչեստեր, Նյու Յորք նահանգ։ Լիլիանը հաճախել է անգլո-ֆրանսիական Miss Cruttenden Boarding գիշերօթիկ դպրոց և երիտասարդ տիկնանց Day School for Young Ladies դպրոց։ Նա ցանկացել է ընդունվել Vassar College, բայց այդտեղ նրան համարել են չափազանց երիտասարդ։ 1889 թվականին աղջիկն ընդունվել է Նյու Յորքի բուժքույրերի դպրոց՝ New-York Presbyterian Hospital, 1891 թվականին անցել է New York Hospital-ի դասընթացը, ապա ավարտել է Woman's Medical College-ի բժշկական դասընթացը[6]։ Միևնույն ժամանակ սկսել է աշխատել Նյու Յորքի New York Juvenile Asylum անչափահասների ապաստարանում (ներկայումս՝ Children's Village): 1893 թվականին Ուոլդը թողել է ուսումը և սկսել է օգնել Նյու Յորքի ներգաղթյալ աղքատ ընտանիքներին, ինչպես նաև ուսուցանել բուժքույրություն Hebrew Technical School for Girls-ում։ Շուտով նա սկսել է հոգ տանել Ներքին Իսթ Սայդում գտնվող հիվանդների մասին՝ որպես պատրոնաժային քույր։ Մեկ այլ բուժքրոջ՝ Մերի Բրյուսթերի (անգլ.՝ Mary Brewster) հետ նա ապրել է սպարտային պայմաններում՝ իրենց հիվանդների կողքին, որպեսզի ավելի լավ հոգ տանեն նրանց մասին։ Մոտավորապես այդ ժամանակ է, որ նա ստեղծել է «Հանրային առողջության բուժքույրություն» տերմինը[6]։
Լիլիան Ուոլդն ստեղծել է Henry Street Settlement կազմակերպությունը, որն օգնել է նշանավոր հրեա բարերար Ջեյքոբ Շիֆին, որը օժանդակել Նյու Յորքի տարբեր տարիքի բնակիչների, մասնավորապես Ռուսաստանից ներգաղթյալ աղքատ հրեաներին։ 1906 թվականի սկզբին կազմակերպությունում աշխատել են 27 բուժքույր։ Ուոլդը կարողացել է նաև ֆինանսական աջակցություն ստանալ հայտնի կին մեկենաս Էլիզաբեթ Անդերսոնից, և մինչև 1913 թվականը կազմակերպության աշխատակազմը հասել է 92 մարդու։ Ի վերջո Henry Street Settlement-ը ընդլայնվել է Միացյալ Նահանգներում հովանավորչական խոշորագույն կազմակերպություններից մեկում՝ Visiting Nurse Service of New York, որը գործում էր Նյու Յորքում, ։
Նա դարձել է ազգային բուժքույրական National Organization for Public Health Nursing կազմակերպության առաջին նախագահը, հարաբերություններ է հաստատել ապահովագրական Metropolitan Life Insurance Company (ներկայումս՝ MetLife) ընկերության հետ, առաջարկել է առողջության ապահովագրության ազգային սխեմա և օգնել հիմնել Կոլումբիայի համալսարանի բուժքույրական դպրոց (անգլ.՝ School of Nursing): Ուոլդը առողջության հետ կապված երկու գրքի հեղինակ է՝ The House on Henry Street (1911) և «Windows on Henry Street» (1934)։
Մահացել է 1940 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Վեսթփորթ քաղաքում, Կոնեկտիկուտ նահանգում, ուղեղի արյունազեղումից։ Թաղված է Ռոչեստերում՝ Մաունթ Հոուփ գերեզմանատանը[7]։
Լիլիան Ուոլդը ամուսնացած չի եղել։ Երբեմն նա հարաբերություններ է պահպանել կանանց հետ, որոնք Mabel Hyde Kittredge-ի կողակիցներին էին տնտեսագիտության մասին գրքերի հեղինակ Մեյբլ Հայդ Քիթրեջը և իրավաբան Հելեն Արթուրը։ Ընդհանրապես, նա նախընտրել է անձնական անկախությունը, ինչը նրան թույլ էր տալիս լինել ճկուն և համարձակ գործել։
Հիշողություն խմբագրել
- 1992 թվականին «The New York Times»-ը Լիլիան Ուոլդին անվանել է ամերիկացի 12 մեծագույն կանանցից մեկը՝ հետագայում նրան շնորհելով հատուկ Lincoln Medallion՝ որպես Նյու Յորքի ականավոր քաղաքացի։
- 1937 թվականին նրա 70-ամյակին նվիրված ռադիո հաղորդման ժամանակ Սառա Դելանո Ռուզվելտը կարդացել է իր որդու՝ ԱՄՆ նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի նամակը, որում նա գովերգում էր Ուոլդին «ուրիշների երջանկությունն ու բարեկեցությունը խթանելու անձնուրաց աշխատանքի համար»։
- 1970 թվականին Ուոլդը ընդգրկվել է Ամերիկյան մեծ փառքի սրահում, որտեղ տեղադրվել է ամերիկացի կին քանդակագործ Էլեոնոր Պլատի ստեղծած նրա կիսանդրին։
- Լիլիան Ուոլդն ընդգրկվել է հրեա-ամերիկյան փառքի սրահում (անգլ.՝ Jewish-American Hall of Fame), որտեղ յուրաքանչյուր մասնակից պարգևատրվել է անվանական յուրօրինակ մեդալով։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118910523 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ https://www.womenofthehall.org/inductee/lillian-wald/
- ↑ 6,0 6,1 Lillian D. Wald biography(չաշխատող հղում), National Women's History Museum website and newsletter. Retrieved February 20, 2010 (անգլ.)
- ↑ Lillian D. Wald (անգլ.)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Լիլիան Ուոլդ (1867-1940) (անգլ.)
- Լիլիան Դ. Ուոլդ (անգլ.)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լիլիան Ուոլդ» հոդվածին։ |