Իզաբելլա Ֆրանսիացի
Իզաբելլա Ֆրանսիացի (ոչ վաղ քան 1288 կամ 1296[1], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն - օգոստոսի 22, 1358 կամ 1358[1], Castle Rising, Կինգս Լին ընդ Վեսթ Նորֆոլկ, Նորֆոլկ, Անգլիա), որոշ դեպքերում բնորոշվում է որպես Ֆրանսիայի գայլ, եղել է Անգլիայի թագուհի որպես Էդուարդ II-ի կին և Անգլիայի ռեգենտ 1326 թվականից 1330 թվականներին։ Նա Ֆրանսիայի թագավոր Ֆիլիպ IV Գեղեցիկի և Նավառեի թագուհի Իոհաննա I ամենակրտսեր կենդանի մնացած երեխան է և միակ կենդանի մնացած դուստրը։ Թագուհի Իզաբելլան հայտնի էր իր ժամանակներում իր գեղեցկությամբ, դիվանագիտական ունակություններով և կրթվածությամբ։
| Իզաբելլա Ֆրանսիացի ֆր.՝ Isabelle de France | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | ոչ վաղ քան 1288 կամ 1296[1] |
| Ծննդավայր | Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն |
| Մահացել է | օգոստոսի 22, 1358 կամ 1358[1] |
| Մահվան վայր | Castle Rising, Կինգս Լին ընդ Վեսթ Նորֆոլկ, Նորֆոլկ, Անգլիա |
| Գերեզման | Christ Church Greyfriars |
| Քաղաքացիություն |  Ֆրանսիա |
| Կրոն | Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի |
| Մասնագիտություն | գահի խնամակալ |
| Ամուսին | Էդուարդ II[2] |
| Ծնողներ | հայր՝ Ֆիլիպ IV Գեղեցիկ[2], մայր՝ Ժաննա I Նավառացի[2] |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | գահի խնամակալ |
| Երեխաներ | Էդուարդ III[2], John of Eltham, Earl of Cornwall?, Էլեանոր Վուդսթոքցի և Ջոան Թաուերցի[2] |
 Isabella of France, Queen of England Վիքիպահեստում | |
Իզաբելլան մեկնել է Անգլիա 12 տարեկանում[3], երբ մեծանում էր հակամարտությունը թագավորի և բարոնական խմբերի միջև։ Նրա նոր ամուսիննը ամենալավ հարաբերություններն ուներ Պիրս Գավեստոնի հետ և թագուհին աջակցում էր Էդուարդին վաղ տարիներին և լավ հարաբերություններ ուներ Պիրսի հետ` օգտագործելով նաև իր հարաբերությունները Ֆրանսիայի միապետների հետ սեփական հեղինակությունը բարձրացնելու համար։ Պիրսի մահից հետո 1312 թվականին բարոնների ձեռքից, Էդուարդը նոր ֆավորիտ ընտրեց ի դեմս Հյու Դեսպենսեր Կրտսերի և փորձեց առավելության հասնել բարոնների նկատմամբ Դեսպենսերի պատերազմում։ Իզաբելլան չկարողացավ լավ հարաբերություններ հիմնել Դեսպենսերի հետ և 1325 թվականի դրությամբ նրա ամուսնությունը Էդուարդի հետ փլուզման եզրին էր։
Ճանապարհորդելով Ֆրանսիա դիվանագիտության անվան տակ` Իզաբելլան հարաբերություններ ստեղծեց Ռոջեր Մորտիմերի հետ և երկուսով պայմանավորվեցին գահընկեց անել Էդուարդին և արտաքսել Դեսպենսեր ընտանիքին։ Թագուհին վերադարձավ Անգլիա 1326 թվականին փոքր վարձկանների բանակով` արագորեն կտրելով Անգլիայի շատ տարածաշրջաններ։ Թագավորի զորքերը լքեցին նրան։ Իզաբելլան գահընկեց արեց Էդուարդին` դառնալով ռեգենտ, իսկ իր որդուն Էդուարդ III-ին դարձրեց ապագա թագավոր։ Շատերը հավատում են, որ Իզաբելլան է կազմակերպել Էդուարդ II-ի սպանությունը։ Իզաբելլայի և Մորտիմերի կառավարումը անցավ շատ ծախսատար, մասնակի այն պատճառով, որ նրանք վարում էին ցոփ ու շվայլ կյանք, բացի այդ պատերազմում էին շոտլանդացիների դեմ։
1330 թվականին Իզաբելլայի որդի Էդուարդ III-ը գահընկեց արեց Մորտիմերին` վերադարձնելով իշխանությունը և մահապատժի ենթարկելով Իզաբելլայի սիրեցյալին։ Թագուհուն ձեռք չտվեց, սակայն նա չմնաց արքունիքում, չնայած հաճախ այցելում էր իր թոռնիկներին մինչև 1358 թվականը, երբ մահացավ Իզաբելլան։
Վաղ կյանք և ամուսնություն. 1295–1308 խմբագրել
Իզաբելլան ծնվել է Փարիզում, ծննդյան ստույգ տարեթիվը անհայտ է և հիմք ընդունելով նրա ամուսնության ժամանակագրությունը մոտավոր նա ծնվել է 1295 թվականի մարտից նոյեմբեր ամիսներին։ Ըստ ֆրանսիացի պատմիչ Պիեռ Լանտոֆի նա ծնվել է 1392 թվականին, քանի որ ըստ նրա 1299 թվականին նա 7 տարեկան էր։ Ըստ ֆրանսիացի պատմագիր Ժուիեմ դը Նանգիսի և անգլիացի պատմագիր Թումաս Ոալսինգհեմի Իզաբելլան իր ամուսնության ժամանակ 1308 թվականի հունվարին եղել է 12 տարեկան, ինչից հետևում է, որ նա ծնվել է 1295 թվականի հունվարից 1296 թվականի հունվարը ընկած ժամանակաշրջանում[4]։ Նրա ծնողներն էին Ֆրանսիայի թագավոր Ֆիլիպ IV-ը և թագուհի Իոհաննա I Նավառացին։ Նրա եղբայրներն էին Լյուդովիկոսը, Ֆիլիպը և Կառլը, որոնք հաջորդաբար դարձան Ֆրանսիայի թագավորներ։
Իզաբելլան ծնվել է թագավորական ընտանիքում, որը կառավարել է Արևմտյան Եվրոպայի ամենահզոր պետությունում։ Նրա հայր Ֆիլիպ արքան, հայտնի որպես «le Bel» (Գեղեցիկ) իր գեղեցկության պատճառով, շատ ոչ հուզական մարդ էր և նրա ժամանակակիցները բնորոշում էին նրան որպես «մարդ, որն ավելի շատ նման է արձանի»[5]։ Ֆիլիպը կառուցեց կենտրոնացված թագավորական իշխանություն Ֆրանսիայում` ներքաշվելով մի շարք հակամարտություններում, որոնց նպատակն էր ուժեղացնել թագավորի իշխանությունը ամբողջ Ֆրանսիայում։ Չնայած դրան, նա գրեթե անտարբերության էր մատնել շինարարությունը և առողջապահություն, նույն անտարբերության համար հետագայում մեղադրում էին նրա դստերը նրա կառավարման տարիներին[6]։ Իզաբելլայի մայրը մահացավ, երբ Իզաբելլան դեռ մանուկ էր, ըստ որոշ աղբյուրների նրա մահվան մեջ առնչություն է ունեցել Ֆիլիպ IV-ը[7]։
Իզաբելլան մանկությունն անցակցրել է Փարիզի Լուվիրի ամրոցում և Սիտե պալատում[8]։ Իզաբելլային խնամել է Թեոֆանիա դը Սենտ Պիեռը, ով նրա դայակն էր և նրան կարողացել է լավ ուսանել գրել, մտածել և զարգացնել գրքի նկատմամբ սերը։ Նրա հայրը խոստացել էր Անգլիայի արքայազն Էդուարդին կնության տալ Իզաբելլային, որպեսզի լավացնի հարաբերությունները Անգլիայի հետ[9]։ Հռոմի պապ Բոնիփակիոս VIII-ը հրաժարվեց հաստատել ամուսնությունը մի քանի անգամ և միայն նրա մահից հետո 1307 թվականին ամուսնությունը կայացավ։
Իզաբելլան և Էդուարդը վերջապես ամուսնացան 1308 թվականի հունվարի 25-ին։ Իզաբելլայի օժիտը մեծ հարստություն էր պարունակում` ներառելով մեծաքանակ մետաքսե, բրդյա և այլ հագուսներ, մեծ քանակությամբ մորթե մուշտակներ և գլխարկներ, երկու հատ ոսկե թագեր, ոսկյա և արծաթե սպասք և այլն[10]։ Իրա ամուսնության ժամանակ Իզաբելլան հավանաբար 12 տարեկան էր և Ժաֆրի Փարիզեցու կողմից բնորոշվեց որպես «բոլոր գեղեցիկներից գեղեցիկ... ոչ միայն թագավորությունում, եթե ոչ ամբողջ Եվրոպայում:» Ըստ ժամանակակիցների Իզաբելլան ավելի շա նման էր հորը քան մորը, բարետես լավ արտաքինով աղջիկ էր[11]։
Թագուհի խմբագրել
Որպես թագուհի երիտասարդ Իզաբելլան առերեսվեց բազմաթիվ խնդիրների։ Էդուարդը բարետես էր, բայց ծայրաստիճան ոչ ավանդապահ, հավանաբար սերտ ռոմանտիկ հարաբերություններ ունենալով սկզբում Պիրս Գավեստոնի, այնուհետև Հյու Դեսպենսեր Կրտսերի հետ։ Էդուարդը խնդիրներ ուներ բարոնների հետ, հատկապես իր զարմիկ Լանկեստորի 2-րդ կոմս Թոմասի հետ, որին գումարած պատերազմը ընդդեմ շոտլանդացիների, որը ժառանգություն էր ստացել Էդուարդ I-ից։ Օգտագործելով իր աջակիցներին արքունիքում և իր ֆրանսիական ընտանիքի կապերը` Իզաբելլան կարողացավ քաղաքական լուծումներ տալ այս խնդիրներին։ Նա հաջող դաշինք հաստատեց Գավեստոնի հետ, սակայն նրա մահից հետո բարոնների ձեռքից նրա դիրքը ավելի բարձրացավ։ Էդուարդը սկսեց հաշվեհարդար տեսնել իր թշնամիների նկատմամբ` դաշինք կնքելով Դեսպենսեր ընտանիքի հետ և հատկապես նոր սիրեցյալ Հյու Դեսպենսեր Կրտսերի հետ։ 1326 դրությամբ Իզաբելլայի ու Էդուարդի և Հյուի հարաբերությունները սրվեցին, ինչի արդյունքում Իզաբելլան որոշեց անցնել իշխանության` ներխուժելով Անգլիա[12]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 A Historical Dictionary of British Women — 2 — Routledge, 2003. — P. 239. — ISBN 978-1-85743-228-2
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Kindred Britain
- ↑ Castor page 227
- ↑ See Weir 2006, pp8-9.
- ↑ Weir 2006, p.11.
- ↑ Weir 2006, p.12.
- ↑ Weir 2006, p.14.
- ↑ Weir 2006, p.13.
- ↑ Weir 2006, p.13-4.
- ↑ Weir 2006, p.25.
- ↑ Costain, p.82; Weir 2006, p.12.
- ↑ For a summary of this period, see Weir 2006, chapters 2–6; Mortimer, 2006, chapter 1; Doherty, chapters 1–3.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իզաբելլա Ֆրանսիացի» հոդվածին։ |