Թրքաշեն (Հայոց ձորի գավառ)
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Թրքաշեն (այլ կիրառումներ)
Թրքաշեն (Ուղուրվերեն թուրքերեն՝ Uğurveren), հայկական նախկին բնակավայր Արևմտյան Հայաստանում՝ Հայոց ձորի գավառում, ներկայում՝ քրդաբնակ բնակավայր Թուրքիայի Հանրապետության Վանի մարզի Ոստան (Գևաշ) շրջանում[1]։
Գյուղ | ||
---|---|---|
Թրքաշեն | ||
Երկիր | Թուրքիա | |
Թուրքիայի նահանգ | Վանի մարզ | |
Վանի մարզի շրջան | Ոստանի (Գևաշի) շրջան | |
Խոսվող լեզուներ | Մինչև Մեծ եղեռնը՝ հայերեն , Մեծ եղեռնից հետո՝ քրդերեն | |
Ազգային կազմ | Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը) Քրդեր (Մեծ եղեռնից հետո) | |
Կրոնական կազմ | Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը) Իսլամ (Մեծ եղեռնից հետո) | |
|
Անուն
խմբագրելՀայտնի է, որ Թրքաշեն գյուղում երբևէ թուրքեր չեն բնակվել, իսկ քրդերն էլ սկսել են բնակության նպատակով գյուղում հաստատվել միայն 1870-ական թվականների վերջերից։ Բնակավայրի անվան ծագման առավել հավանական տեսակետն այն է, որ Թրքաշեն գյուղի բնակիչներն իրենք են իրենց բնակավայրն անվանել, որպեսզի այդ կերպ գյուղը պաշտպանեն մահմեդականնների հարձակումներից[1]։
Հայոց ցեղասպանությունից հետո թուրքական իշխանությունները բնակավայրն անվանել են Ուղուրվերեն[1]։
Աշխարհագրություն
խմբագրելԹրքաշեն գյուղը գտնվում է Վանա լճի ափից 1,9 կմ կմ հեռու` Անգղի գետաբերանի ձախ ափին։ Տեղակայված է ծովի մակարդակից 1652-1660 մ միջին բարձրության վրա[1]։
Պատմություն
խմբագրելԹուրքական տիրապետության ժամանակաշրջան
խմբագրելՀամիդյան ջարդեր
խմբագրել1894-1896 թվականներին Օսմանյան կայսրությունում հայերի նկատմամբ կազմակերպվում և իրականացվում են կազմակերպված ջարդեր։ 1896 թվականին Թրքաշեն գյուղը պատմական Հայոց ձոր գավառի այլ հայկական գյուղերի պես ենթարկվում է թուրք-քրդական հարձակումների, որի հետևանքով բնակավայրն ամբողջությամբ ավերվում է։ Հայտնի է, որ այդ ժամանակ 17 հայ սպանվում են, իսկ նրանց ընտանիքները գերևարվում[1][2][3]։
Հայոց ցեղասպանություն
խմբագրելՀայոց ցեղասպանության ժամանակ Թրքաշենի հայ ազգաբնակչությունը ենթարկվում է ջարդերի, որի հետևանքով մեծաթիվ հայ բնակիչներ դաժանաբար սպանվում են թուրքերի և քրդերի կողմից, շատերը գերևարվել։ Հայերի նկատմամբ հարձակումների ժամանակ ջարդերի են ենթարկվել ինչպես տղամարդիկ, այնպես էլ կանայք և երեխաներ։ Ցեղասպանության ժամանակ գյուղ է այցելում Անդրանիկ Օզանյանը և պաշտպանում փրկված բնակչությանը՝ նրանց տալով ընտանի կենդանիներ, որպեսզի կարողանան նորից կազմակերպել կյանքը։ Ըստ հրապարակումների այդ կենդանիներին առգրավվում են ռուսական բանակի զինվորները[1][4][5][6]։
Հայոց ցեղասպանությունից փրկված բնակիչների մասին քիչ տեղեկություններ են կան։ Հայտնի է, որ 1917 թվականի հունվարին Լյուբլինո կայարանում հայ գերիների թվում էր նաև թրքաշենցի խոհարար Իսրայել Մ. Յաղլուճյանը[1][7]։
Բնակչություն
խմբագրել1855[1][8] | |||||||||
1873[1][9] | |||||||||
1883[1][10] | |||||||||
1897[1][11] | |||||||||
1909[1][12] | |||||||||
1914[1][14][15][16] | |||||||||
1916 (հոկտեմբեր)[1][17] | |||||||||
1985[1] | |||||||||
1990[1] | |||||||||
2000[1] | |||||||||
2011[1] | |||||||||
2012[1] | |||||||||
Թրքաշեն բնակավայրը մինչև 19-րդ դարի վերջերը եղել է զուտ հայաբնակ գյուղ։ Գյուղի բնակչության թվաքանակի վերաբերյալ վիճակագրական տվյալները հայտնի են սկսած 1855 թվականից։ Պատմական Հայոց ձորի հայկական բնակավայրերից մի քանիսի պես Թրքաշենում օտարազգիները սկսել են հաստատվել 1800-ական թվականների վերջերից։ 1877-1878 թվականներին տեղի ունեցած ռուս-թուրքական պատերազմից հետո թուրքական իշխանությունները խթանում էին, որպեսզի թուրք-քրդական տարրը ավելանա Արևմտյան Հայաստանի տարածքում։ Այդպիսով բնակավայրում սկսում են հաստատվել քրդեր, որոնց թվաքանակն աստիճանաբար աճել է։ Հայոց ցեղասպանության նախօրեին գյուղի քուրդ բնակչության թվաքանակը կազմում էր ընդհանուր բնակչության 30 տոկոսը[1]։
Տնտեսություն
խմբագրելՀայտնի է, որ մինչև Հայոց ցեղասպանությունը Թրքաշեն գյուղի բնակչությունը զբաղվել է գյուղատնտեսությամբ։ Հայերի նկատմամբ թուրք-քրդական հալածանքները նույնպես ազդել են բնակչության տնտեսական հարաբերությունների վրա։ Արձանագրվել է, որ բնակավայրի բերրի արոտավայրերը օգտագործել են այնտեղ հաստատված քրդական մի քանի ընտանիքներ[1][10]։
Կրթություն
խմբագրելԹրքաշեն գյուղի կրթական կյանքի մասին քիչ տեղեկություններ են պահպանվել։ Հայտնի է, որ 1880 թվականին բողոքական դավանանք ունեցող հայերը բնակավայրում բացել են դպրոց[1][18]։
Աղբյուրներ
խմբագրել- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 «Հայոց ձոր», հատոր Ա, Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, Երևան, 2015 թվական։
- ↑ «Արարատ», 1896, ԺԲ, էջ 582։
- ↑ «Հնչակ», 1896, N 16, 10 օգոստոս, էջ 123։
- ↑ Մխիթարեան Օ., Վանի ինքնապաշտպանութիւնը, «Հայրենիք», 1924, N 1, էջ 94։
- ↑ Շիրին, Ջարդի սարսափներէն, «Աշխատանք», 1916, N 61, 30 նոյեմբեր, էջ 3։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 242, ց. 1, գ. 2, թ. 6:
- ↑ Ոսկերչեան Ս., Հայ գերիների մօտ, «Վան-Տոսպ», 1917, N 9, 22 յունուար, էջ 9։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 468, ց. 1, գ. 3, թ. 1:
- ↑ Տևկանց Ե., Ճանապարհորդություն Բարձր Հայք և Վասպուրական (1872-1873 թթ.), Երևան, 1991, էջ 223։
- ↑ 10,0 10,1 Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 197։
- ↑ Маевский В., Ванский вилает, Тифлис, 1901, էջ 263:(ռուս.)
- ↑ «Հորիզոն», 1913, N 12, 17 յունվար, էջ 3։
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 47։
- ↑ Бекгульянц Р., По Турецкой Армении, Ростов на Дону, 1914 г., էջ 93:(ռուս.)
- ↑ Ա-Դօ, Մեծ դէպքերը Վասպուրականում 1914-1915 թւականներին, Երեւան, 1917, էջ 18։
- ↑ «Սիոն», 1967, N 5-6, էջ 228։
- ↑ «Աշխատանք», 1916, N 52, 29 հոկտեմբեր էջ 3։
- ↑ Գռուզեան Խ., Վասպուրականի մտաւորական զարթօնքը, «Վասպուրական» ժողովածու, Վենետիկ, 1930, էջ 202։