Զրոյական ռուփի թղթադրամ
Զրոյական ռուփի թղթադրամ, թղթադրամի իմիտացիա։ Թողարկվել է Հնդկաստանում՝ որպես համակարգային քաղաքական կոռուպցիայի դեմ պայքարի միջոց։ Այն, ի նշան բողոքի, «վճարվում է» զայրացած քաղաքացիների կողմից պետական պաշտոնյաներին, որոնք կաշառք են պահանջում այն ծառայությունների դիմաց, որոնք, ենթադրվում է, որ անվճար են։ Զրոյական ռուփի թղթադրամները, որոնք պատրաստված են Հնդկաստանի 50 ռուփի հին թղթադրամի նմանությամբ, ստեղծել է «5-րդ սյուն» անունով հայտնի ոչ կառավարական կազմակերպությունը։ Այդ թղթադրամը հիմնադրման օրվանից՝ 2007 թվականից մինչև 2014 թվականի օգոստոս, բաժանվել է ավելի քան 2,5 միլիոն օրինակով։ Թղթադրամները մնում են շրջանառության մեջ, և ամեն ամիս հազարավոր թղթադրամներ են բաժանվում։
Պատմություն խմբագրել
Կաշառակերությունը Հնդկաստանում խմբագրել
Կաշառակերությունը՝ պետական պաշտոնյայի գործողությունների վրա ազդելու համար արժեքավոր իրերի առաջարկը կամ պահանջելը, Հնդկաստանում համատարած խնդիր է, քանի որ Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն վերահսկող կազմակերպության 2010թ. զեկույցը Հնդկաստանը դասակարգել է 87-րդ տեղում կոռուպցիայի ինդեքսով[1]։ Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Հնդկաստանի կողմից հրապարակված 2005թ. ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ Հնդկաստանի քաղաքացիների 62%-ն ունեցել է կաշառք վճարելու կամ ապօրինի գործունեության առաջին փորձը պետական աշխատանք իրականացնելու համար[2]։
Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Հնդկաստանի 2005 թվականի ուսումնասիրությունը հնդկական կաշառակերության խնդրի վերաբերյալ երբևէ իրականացված ամենամեծ ուսումնասիրությունն էր, որին մասնակցել են 20 նահանգներից 14405 հարցվող[3]։ Հարցումը կենտրոնացել է առօրյա կյանքում սովորական քաղաքացիների կողմից ապրած մանր կոռուպցիայի վրա, այլ ոչ թե հարուստների և հզորների լայնածավալ կոռուպցիայի վրա[3]։
2005 թվականի ուսումնասիրությունը բացահայտեց մի շարք խնդիրներ, երբ հարցման զգալի թվով մասնակիցներ (80%) զեկուցեցին ոստիկանությանը հողի կառավարմանը (48%) և դատական համակարգին (47%) կաշառք վճարելու հարկադրվածության անմիջական փորձի մասին[4]։ Հարցման մասնակիցների մեծամասնությունը ոստիկանությունը, դատական համակարգը, հողային կառավարումը, քաղաքապետարանը, էլեկտրամատակարարման համակարգը, պետական հիվանդանոցային համակարգը, ռացիոն քարտերի համակարգը, ջրամատակարարման համակարգը և անհատների եկամտահարկը գնահատելու համակարգը բնութագրել են որպես կոռումպացված[4]։
Այս զրոյական ռուփի թղթադրամները նախատեսված են օգտագործելու համար Հնդկաստանի այն քաղաքացիների կողմից, որոնց խնդրել են կաշառք վճարել՝ օրինականորեն անվճար ծառայություններ ստանալու համար, կամ ովքեր ապօրինի հավելավճարներ են կրում այնպիսի սովորական պետական գործարքների համար, ինչպիսին է վարորդական իրավունքի վկայական ստանալը[5]։ Նման արժութային սարքերը քաղաքացուն հնարավորություն են տալիս շոշափելի ձևով արձանագրել իրենց հակադրությունը ապօրինի պահանջին՝ պաշտոնյային «վճարելով» այս անարժեք այլընտրանքային թղթադրամներով։
«Այս թղթադրամը միջոց է ցանկացած մարդու համար՝ ոչ ասելու կոռուպցիային՝ առանց իշխանություն ունեցող անձանց հետ հանդիպելու վախի», - ասվում է 5-րդ սյունի պաշտոնական հայտարարության մեջ[6]։
5-րդ սյունի նախագահ Վիջայ Անանդը գոհունակություն է հայտնել ծրագրի արդյունավետությունից. «Մարդիկ արդեն սկսել են օգտագործել դրանք, և այն աշխատում է։ Մի ավտոռիկշայի վարորդին կեսգիշերին ոստիկանը վրաերթի է ենթարկել, ով ասել, որ կարող է գնալ, եթե նա գնա։ Նրա մասին հոգ են տարել։ Փոխարենը վարորդը նրան տվել է գրությունը։ Ոստիկանը ցնցվել է, բայց ժպտացել է և բաց թողել։ Սրա նպատակն է մարդկանց մեջ վստահություն սերմանել՝ կաշառակերությանը «ոչ» ասելու համար»[4]։
Անհատի բողոքը գրանցելուց բացի զրոյական ռուփիի թղթադրամները կոռումպացված պաշտոնյաներին տալիս են նշան, որ համակարգային կառավարության կոռուպցիայի դեմ պայքարելու ջանքերը շարունակվում են։ Նշումների օգտագործումը նպատակ ունի ամաչեցնել կամ վախեցնել չինովնիկներին ազնիվ՝ հիշեցնելով այդ պաշտոնյաներին, որ գոյություն ունեն կաշառակերության դեմ օրենքներ[5]։
Թեև զրոյական ռուփի թղթադրամները նման են իսկական հնդկական հիսուն ռուփի թղթադրամին, դրանք չեն թողարկվել Հնդկաստանի կառավարության կողմից և, հետևաբար, օրինական վճարման միջոց չեն։ Թղթադրամի միայն մի կողմն է տպագրված՝ արտարժույթին նմանվելու համար, որպեսզի չխախտվեն օրենքները[4]։
Համաձայն 5-րդ սյան, Հնդկաստանի քաղաքացիները ամեն տարի վճարում են մոտավորապես 3 միլիարդ ֆունտ (մոտ 4,9 միլիարդ դոլար) կաշառք։ Այն համարվում է էապես թերագնահատված կառավարության շատ փորձագետների կողմից։
Շրջանառություն և ժառանգություն խմբագրել
Սատինդար Մոհան Բհագատը՝ հնդիկ արտագաղթած, ով Մերիլենդի համալսարանի ֆիզիկայի պրոֆեսոր է և Հնդկաստանի զարգացման ասոցիացիայի տնօրեն, Inc. ԱՄՆ-ում։ Ենթադրվում է, որ նա է սկիզբ դրել զրոյական ռուփի թղթադրամի հայեցակարգին 2001 թվականին[7]։ Այցելության համար Հնդկաստան վերադառնալուց հետո Բհագատը հիասթափված էր պետական պաշտոնյաների մանր շորթման պահանջներից, որոնք առօրյա կյանքի մաս էին կազմում և հանդես եկավ զրոյական ռուփի թղթադրամի գաղափարով՝ որպես մասնակցությունը նվազեցնելու քաղաքավարի միջոց[7]։ Բարեգործական 5-րդ սյունը Բհագատի գաղափարը կյանքի կոչեց[7]։
5-րդ սյունը սկսեց քարոզարշավը 2007 թվականի գարնանը 25000 նոտաների առաջին տպագրությամբ, որոնք տարածվեցին հնդկական Չեննայ քաղաքում[4]։ Քարոզարշավով հաջողությամբ ոգևորված՝ լրացուցիչ տպագրություններ հետևեցին և զրոյական ռուփի թղթադրամի օգտագործումը տարածվեց ամբողջ երկրում։ Իր ստեղծման օրվանից մինչև 2014 թվականի օգոստոսը 5-րդ սյունը բաշխել է ավելի քան 2,5 միլիոն զրոյական ռուփի թղթադրամ[5]։
Զրոյական ռուփիի թղթադրամները թողարկվել են Հնդկաստանի 22 ծրագրված լեզուներից հինգում՝ թամիլերեն, հինդի, կաննադա, մալայալամ և թելուգու[8]։
Կոռուպցիայի դեմ պայքարում օգտագործելու այս հայեցակարգը վերջերս ընդունվել է 5-րդ սյունից մի քանի այլ երկրների համար, որոնք տառապում են կառավարության կաշառակերության էնդեմիկ խնդիրներից, ներառյալ Եմենը, Գանան, Բենինը, Մեքսիկան և Նեպալը[5]։
2015 թվականի դրությամբ 5-րդ սյունը ընդլայնել է զրոյական ռուփի թղթադրամի հայեցակարգը Հնդկաստանից դուրս՝ դեպի այլ երկրների արժույթներ՝ ZeroCurrency.org կայքում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ [http:/ 2010 Results], Transparency International, www.transparency.org/ Entry of India in the Search function of the Results by Country list generates the rank of 87th, with a score of 3.3.
- ↑ Centre for Media Studies, India Corruption Study 2005: To Improve Governance: Volume I – Key Highlights, Արխիվացված 2013-08-11 Wayback Machine New Delhi: Transparency International India, June 30, 2005.
- ↑ 3,0 3,1 Centre for Media Studies, India Corruption Study 2005, p. 5.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 «The Times». The Sunday Times. 2007. Վերցված է May 28-ին.
{{cite web}}:|first=missing|last=(օգնություն) - ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 National Geographic staff, "In India, a Bribe-busting Bill," Արխիվացված 2016-05-28 Wayback Machine The Bangladesh Chronicle, April 8, 2011.
- ↑ Dean Nelson, "India 'issues' zero rupee banknotes," The Telegraph, February 2, 2010.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 "A Zero Contribution: An Unconventional Way to Combat Petty Corruption," The Economist [London], January 28, 2010.
- ↑ "Zero Rupee Notes," Արխիվացված Հունիս 29, 2011 Wayback Machine 5th Pillar, india.5thpillar.org, retrieved May 12, 2011.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- 5th Pillar Zero Rupee Note official web page - Archived 1 July 2008
- 5th Pillar Zero Rupee Note official web page - Archived 15 October 2012
- Zero Rupee Note - Archive 20 November 2012
- Zerocurrency.org