Երևակայություն
Երևակայություն, որը նաև անվանում են երևակայելու ընդունակություն, նոր պատկերներ և զգացողություններ ձևավորելու կարողությունն է, որոնք չեն ընկալվում զգայարանների միջոցով՝ տեսողական, լսողական կամ այլ զգայարանների միջոցով։ Երևակայությունը գիտելիքները դարձնում է կիրառելի խնդիրներ լուծելու ժամանակ և կարևոր է փորձ ձեռք բերելու և սովորելու գործընթացի համար[1][2][3][4]։ Երևակայությունը զարգացնելու հիմնական միջոց է հանդիսանում պատմություններ լսելը[1][5], որտեղ ընտրված բառի ճշգրտությունը կարևոր գործոն է "հորինված աշխարհների" համար[6]։ Երևակայությունը "թաքնված" պատկերների կամ զգացողությունների ձևավորում է, որոնք տեղի են ունենում առանց որևէ մեկի իմացության։ Անհատը կարող է երևակայել՝ ըստ տրամադրության, որը կարող է լավ կամ վատ լինել՝ կախված իրավիճակից։ Որոշ մարդիկ երևակայում են, որպեսզի դուրս գան լարվածությունից կամ մռայլ տրամադրությունից։ Այն ընդունված է համարել ներքին կարողություն և մտքում շրջակա միջավայրի ընկալման զգացումից բխած տարրերից մասնակի կամ ամբողջական անձնական ոլորտներ ստեղծելու գործընթաց։ Այս տերմինը տեխնիկապես կիրառվում է հոգեբանության՝ մեջ մտքում ինչ որ բան վերականգնելու գործընթացի համար՝ ընկալվող առարկա կամ պատկեր, որը նախկինում եղել է իմաստային ընկալման մեջ։ Քանի որ այս տերմինի նմանատիպ կիրառումը հակասում է սովորական լեզվին, որոշ հոգեբաններ նախընտրել են այն նկարագրել որպես "պատկերում" կամ "պատկերներ", կամ խոսել դրա մասին որպես "վերարտադրողական" -ի՝ ի տարբերություն "արտադրողական" կամ "կառուցողական" երևակայության։
Նկարագրություն
խմբագրելԵրևակայություն տերմինը ընդհանուր առմամբ կիրառվում է մտքում նոր պատկերների ձևավորման գործընթացը նկարագրելու համար, որոնք նախկինում երբեք չեն եղել կամ համենայնդեպս միայն մասնակի կամ տարբեր կոմբինացիաներով են եղել։ Բնորոշ օրինակներ են՝
Ճշմարտաբանության ձևը, որը հաճախ կիրառվում է ֆանտաստիկ ժանրերում կամ գիտական վեպերում, դրդում է ընթերցողներին նմանատիպ պատմությունները որպես իրականություն ընդունել։ Երևակայությունը, որը չի սահմանափակվում գործնական պահանջների անհրաժեշտությամբ հստակ գիտելիքի ձեռք բերումով, հիմնականում զերծ է օբյեկտիվ սահմանափակումներից։ Սոցիալական կապերի և հասկացողության համար շատ կարևոր է ուրիշի փոխարեն ինքդ քեզ պատկերացնելու երևույթը։ Ալբերտ Էյնշտեյնն ասել է. «Երևակայությունը ավելի կարևոր է, քան գիտելիքը։ Գիտելիքը սահմանափակ է, իսկ աշխարհը պտտվում է երևակայության շուրջ»[7]։ Բայց իրականում առանց գիտելիք չի կարող զարգանալ երևակայությունը։ Տարբեր ոլորտներում, սակայն, նույնիսկ երևակայությունն է պրակտիկորեն սահմանափակ. այսպիսով, անձը, ում երևակայության արդյունքում կարող է տուժել մտավոր տարրական օրենքները կամ պրակտիկ հնարավորության անհրաժեշտ սկզբունքները սովորաբար մտավոր առողջության մասնագետների կողմից ընդունվում է որպես խելագար։
Միևնույն սահմանափակումները ազդում են երևակայության վրա գիտական վարկածների ոլորտում։ Գիտական ուսումնասիրություններում տեղի ունեցող առաջընթացը լինում է մասնավորապես ի շնորհիվ կանոնակարգային բացատրությունների, որոնք բարելավվում են երևակայության շնորհիվ, սակայն նման վարկածները պետք է ձևակերպվեն նախկինում պարզված փաստերի հիման վրա և համաձայն տվյալ գիտության սկզբունքների։ Երևակայությունը մտքի փորձարարական բաժանումն է, որը հիմնվելով գործառույթների վրա մշակում է թեորիաներ և գաղափարներ։
Օբյեկտները ընդունելով այնպես, ինչպես իրականում նրանք կան, երևակայությունը կիրառում է համալիր IF գործառույթները, որպեսզի մշակի նոր կամ արդեն վերանայված գաղափարներ։ Մտքի այս բաժինը շատ կարևոր է հին և նոր խնդիրներ լուծելու համար ավելի լավ և հեշտ ձևեր մշակելու համար։ Այս փորձարարական գաղափարները կարող են բարեհաջող կերպով կառավարվել վիրտուալ աշխարհում, իսկ հետո, եթե գաղափարը հավանական է, իսկ գործառույթը իրական, գաղափարը կարող է ի կատար ածվել։ Երևակայությունը մտքի նոր աճի բանալին է և կարող է կիսվել բոլորի հետ՝ զարգացնելով միասնություն։
Համաձայն դիտավորության սկզբունքի՝ երևակայությունը կարելի է դասակարգել՝
- Չգիտակցված երևակայության (երազ քնի ժամանակ, անուրջ)
- Գիտակցված երևակայության (վերարտադրողական երևակայություն, ստեղծարար երևակայություն, հեռանկարային երազ)։
Երևակայության հոգեբանություն
խմբագրելՀոգեբանները երևակայական միտքը ուսումնասիրել են ոչ միայն նրա ստեղծարարության ոչ աշխարհիկ ձևով և գեղարվեստական արտահայտությամբ, այլ նաև նրա ամենօրյա երևակայության աշխարհիկ ձևով[8]։
Երևակայություն և ընկալում
խմբագրելԺան Պիաժեն պնդում էր, որ ընկալումները կախված են անձի աշխարհայացքից։ Աշխարհայացքը երևակայության կողմից ընկալումների կազմակերպումն է գոյություն ունեցող պատկերների մեջ։
Երևակայություն թե հավատ
խմբագրելԵրևակայությունը հավատից տարբերվում է, քանի որ սուբյեկտը հասկանում է, որ այն, ինչ անձամբ հորինվել է մտքի կողմից, անպայմանորեն չի ազդում գործողության ընթացքի վրա, որը տեղի է ունենում ակնհայտորեն ընդհանուր աշխարհում, մինչդեռ հավատը ընդհանուր և անձնական աշխարհի մասին ինչ որ մեկի կողմից ընդունված ճշմարտության մաս է կազմում։ Երևակայության խաղը անկախ ակնհայտ սահմանափակումներից պայմանավորված է միայն տվյալ պահին մտքի ընդհանուր տենդենցով։ Մյուս կողմից, հավատը անմիջապես կապված է պրակտիկ գործունեության հետ. հնարավոր է պատկերացնել, որ դու միլիոնատեր ես, սակայն երբ դու հավատում ես դրան, դու չես գործում ինչպես միլիոնատեր։ Երևակայության և հավատի միջև եղած տարբերակիչ գիծը լայնորեն փոփոխվում է՝ կախված տեխնոլոգիական զարգացումների տարբեր փուլերից։
Երևակայությունը որպես իրականություն
խմբագրելԱշխարհը տվյալների մեկնաբանությունն է, որոնք փոխանցվում են զգայարանների կողմից։ Նրանք, ովքեր ընդունում են հալյուցինացիա առաջացնող դեղեր, ավելի մեծ երևակայություն ունեն։ Այս տարբերությունն այն մակարդակներից միայն մեկն է և կարող է փոփոխվել մի շարք պատմական պատճառներով, մասնավորապես ուղեղի քիմիական փոփոխություններով, հիպնոսներով կամ գիտակցության վիճակի այլ փոփոխվող գործոններով՝ մեդիտացիայի, մի շարք հալյուցինացիա առաջացնող դեղերի և հոսանքի, որը ուղղվում է ուղեղի մասնավոր հատվածներին։
Երևակայական և գիտակցական իրականության միջև եղած տարբերությունը կարելի է ապացուցել մտավիճակներով։ Մի շարք մտավոր հիվանդություններ կարելի է վերագրել այս անկարողությանը՝ տարբերելու համար զգացական և ներքին ստեղծած աշխարհները միմյանցից։
Երևակայությունը, անկախ լինելով արտաքին սահմանափակումներից, հաճախ իրական հաճույքի և ավելորդ տառապանքի միջոց է։ Առաջնորվելով այս գաղափարով, հաճելի և սարսափելի երևույթներ երևակայելը միմյանց է կապում էմոցիոնալ օղակներ, որոնք ներառված են էմոցիոնալ ընկալման և փորձի մեջ։
Երևակայությունը կարող է նաև առաջացնել իրական հիվանդության որոշակի ախտանիշեր, օրինակ հոգեսոմատիկ հիվանդություն։
Նմանատիպ վարկած կա, որ մարդկային ճանաչողության ամբողջության հիմքում ընկած է երևակայությունը։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Norman 2000 pp. 1-2
- ↑ Brian Sutton-Smith 1988, p. 22
- ↑ Archibald MacLeish 1970, p. 887
- ↑ Kieran Egan 1992, pp. 50
- ↑ Northrop Frye 1963, p. 49
- ↑ As noted by Giovanni Pascoli
- ↑ Viereck, George Sylvester (1929 թ․ հոկտեմբերի 26). «What life means to Einstein: an interview». The Saturday Evening Post.
- ↑ Ward, T.B., Smith, S.M, & Vaid, J. (1997). Creative thought. Washington DC: APA
