Դավիթ X
Դավիթ, Քարթլիի (Վրաստան) թագավոր 1505-1525 թվականներին։
Դավիթ X | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է՝ | 1473 |
| Մահացել է՝ | 1526 |
| Վախճանի վայր | Թիֆլիս, Քարթլիի թագավորություն |
| Սվետիցխովելի | |
| Տոհմ | Բագրատիոնիներ |
| միապետ | |
| Հայր | Կոստանդին II |
| Երեխաներ | Լուսարաբ I և Prince Ramaz of Kartli? |
| Հավատք | Վրաց ուղղափառ եկեղեցի |
Դավիթը Կոստանդին II-ի ավագ որդին էր, որը սկսել էր թագավորել Քարթլիում 1505 թվականից։ Չնայած որ նրա հայրը՝ Կոստանդինը, ճանաչել էր Իմերեթիայի և Կախեթի մարզի թագավորությունները որպես առանձին, ինքնուրույն թագավորություններ, այնուամենայնիվ երկու թագավորություններն էլ շարունակում էին մրցակցել Քարթլիի համար։ Նրանց մրցակցությունը շարունակվում է նաև Դավիթի կառավարման ժամանակ։ Դավիթը երկիրը արևմտյան կողմից պաշտպանում էր Իմերեթիայի թագավոր Ալեքսանդր II-ից, իսկ Արևելյան կողմից՝ Կախեթի թագավոր Գեորգի II-ից։ 1509 թվականի օգոստոսին Ալեքսանդր II-ը շարժվում է դեպի Քարթլի, գրավում քաղաք-ամրոց Գորին և Քարթլիի հյուսիսարևմտյան մասը։ Սակայն Ալեքսանդրը ստիպված էր գրաված տարածքներից հրաժարվել, քանի որ սկսվում են Օսմանյան արշավանքները դեպի Իմերեթիա։ Հաջորդ տարի դեպի Քարթլի է շարժվում Գեորգի II-ը։ 1513 թվականին Գեորգի II-ը նորից է ներխուժում Քարթլի, բայց նրա զորքերը պարտություն են կրում, և նա գերվում է Դավիթի կրտսեր եղբոր՝ Բագրատ I-ի կողմից։ Գեորգին մահանում է գերության մեջ, իսկ նրա թագավորությունը կցվում է Քարթլիին։ 1518 թվականին Սեֆյան արքայատոհմի հիմնադիր Շահ Իսմայիլը Ռումելիի սուլթանի հրամանատարությամբ(որին միանում է Սամցխեի կառավարիչը) զորք է ուղարկում Քարթլի։ Ներխուժողները տիրում են Սուրամիին և Գորիին։ Դավիթը համաձայնություն է գալիս պարսիկների հետ տուրք վճարելու պայմանով։ Մինչդեռ Կախեթի ազնվականները, օգտվելով պատեհ առիթից, պայքարում են իրենց վերջին թագավորի որդի Լևաին գահ բարձրացելու համար։ Դավիթը պաշարում է Մաղրանի բերդը, որտեղ ամրացել էր Լևանը, բայց շուտով թողնում է պաշարումը, քանի որ այս անգամ էլ թուրքմեններն են հայտնվում վրացական հողում։ Դավիթը Լևանին ճանաչում է որպես Կախեթի թագավոր, որպեսզի ստանա նրա աջակցությունը նվաճողների դեմ պայքարում։ Շահ Իսմայիլը Դավիթից պահանջում է դավանափոխ լինել և ընդունել իսլամը։ Դավիթը և որդին՝ Լուարսաբը(Լուարսաբ I) դուրս գալով թշնամու դեմ պարտվում են, որովհետև պարսից բանակն ուներ գերակշիռ ուժեր։ Մայրաքաղաք Թբիլիսին գրավվում է թշնամու կողմից։ Վրաստանը ընկնում է Սեֆյանների տիրապետյան տակ։ 1924 թվականին՝ Իսմայիլի մահից հետո, Դավիթը ազատագրում է Թբիլիսին, երկրից դուրս քշում պարսիկներին, կոտորում երկրում գտնվող թուրքական ղզլբաշներին։ Նույն տարի նա գահը զիջում է Գևորգ IX-ին և ինքը մտնում վանք՝ Դամիանա անունով։ Դավիթը մահանում է 1526 թվականին և թաղվում Մցխեթում։
Սաֆավիդյան սպառնալիքԽմբագրել
Երբ Վրաստանի բաժանումից հետո Քարթլին սկսում է կազմակերպվել որպես առանձին թագավորություն, մեկ այլ պետություն է հայտնվում Անդրկովկասի հարավային սահմանում։ 1502 թվականից ի վեր, երիտասարդ իրանական իշխան Իսմայիլը իրեն հռչակել է Պարսկաստանի շահ Ադրբեջանի Թավրիզ քաղաքում։ Յոթ տարի անց նա ավարտում է Իրանի նվաճումը և դրանով իսկ հիմնում Սաֆավիդյան կայսրությունը։ Շուտով այս կայսրությունը դառնում է ուժ Մերձավոր Արևելքում և որ ձևացնում է, թե դիմակայում է իր օսմանյան հարևանին։ Երկու կայսրությունները բախվում են 1514 թվականին Չալդիրանի ճակատամարտում։ Սաֆավիները հաղթում են, բայց նրանք չեն հրաժարվում նվաճման իրենց ծրագրերից։
Քարթլիում Դավիթ X-ը դեռ պատերազմում էր հարևան Կախեթի հետ, երբ թուրքմենական ցեղերը հաստատվում են թագավորության հարավում Թագավորը, որը նոր էր ռազմական դաշինքի պայմանագիր կնքել Պարսկաստանի հետ, պարտավոր է համակերպվել, որպեսզի Պարսկաստանի զայրույթը չառաջացնի։ Բայց վրացի քաղաքական գործիչները կտրականապես դեմ են այս որոշմանը՝ վրացիների և թուրքմենների միջև մշակույթի և կրոնի տարբերության պատճառով, ինչը Պարսկաստանին ստիպում էր հավատալ, որ Քարթլին գաղտնի ծրագիր է մշակում ընդդեմ Սաֆավիդների[1]։ Իսմայիլը ղզլբաշների մեծ բանակով գրավում է Ստորին Քարթլին։ Նա միացնում է շրջանի մեծ մասը և բնակություն հաստատում Աղջակալա ամրոցում, նախքան Դավիթ X-ի հետ բանակցելու փորձը[2]։
Բայց Վրաստանը չի համակերպվում իր տարածքների մեծ մասի բռնակցման հետ և պաշտոնապես պատերազմ է հայտարարում։ Դավիթը դաշնակցում է Կախեթի թագավոր Լևան I–ի, Սամցխեի իշխանի և հյուսիս-կովկասյան ցեղերի հետ` պաշտպանելու իր երկիրը այն ներխուժումից, որը պատրաստվում է։ նա ամրացնում է իր երկրի գլխավոր քաղաքները[2]։
1520 թվականին վրացական զորքերը սկսում են առաջին շարժումները՝ նախքան թշնամու բանակին հանդիպելը Թելեթիում։ Այստեղ տեղի է ունենում կարևոր մարտ, որի ընթացքում թագաժառանգ Լուարսաբը աչքի է ընկնում իր քաջությամբ[2]։ Այնուամենայնիվ, վրացիները պարտվում են պարսկական զորքերից, և Դավիթ X-ը ստիպված է լինում ետ քաշվել մայրաքաղաք, որպեսզի այն պաշտպանի։ Շահ Իսմայիլը հետապնդում է նրանց [3]։ Ավերածություններից հետո միայն մահմեդական թաղամասն է փրկվում ոչնչացումից։
Թագավորության ավարտը և մահըԽմբագրել
Այս նոր նվաճումից հետո Իսմայիլ l-ը վերականգնում է իր տիրույթները՝ հետևում թողնելով իր զորքերը գեներալ Դիվ Սուլթան Ռումլույի առաջնորդությամբ։ Դավիթ X-ը, որը նահանջում էր հարավային Քարթլիից հարձակվելու համար թուրքմենների և Պարսկաստանի վրա, մինչ շահը Թիֆլիսում էր։ Շահը մահանում էԹավրիզ-ում և որպես իրավահաջորդ է թողնում միայն 10 տարեկան որդուն` Թահմասպ I-ին։ Շուտով քաղաքացիական պատերազմ է սկսվում ղզլբաշների միջև՝ ռենտգենության համար, և Ռումուլուն հեռանում է Վրաստանից` իր հերթին պահանջելով Պարսկաստանի ղեկավարությունը, որը նա ձեռք է բերում մինչև 1527թվականը [4]։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- www.istoria.ge Դավիթ X կենսագրություն Archived 2007-09-27 at the Wayback Machine. (վրաց.)
- Քարտլիի թագավորներ Royal Ark կայքում (անգլ.)