Դալայ Լամա
Դալայ Լամա, (տիբ. ཏཱ་ལའི་བླ་མ་: ta la’i bla ma, մոնղ.՝ Դալայ Բագշ) Տիբեթի Գելուգպա դպրոցում(հիմնադրված 1391 թվականին) հոգևոր առաջնորդ: Տիբեթական բուդդայականության կանոնների համաձայն՝ Դալայ Լաման բադհիսատտվա Ավալոկտեշվարայի(տիբ. སྤྱན་རས་གཟིགས) վերամարմնավորումն է (տիբ. སྤྱན་རས་གཟིགས): 17-րդ դարի սկզբից մինչև 1959 թվականը Դալաի Լամայի` Տիբեթի աստվածպետական կառավարիչի, նստավայրը եղել է Տիբեթի մայրաքաղաքը՝ Լհասան: Դրա հետ կապված մինչև հիմա Դալայ Լաման համարվում է Տիբեթի հոգևոր առաջնորդը: Դալայ Լամային դիմում են «Նորին Սրբություն»: Շատ հաճախ Դալայ Լամային համարում են Գելուգպա դպրոցի տնօրեն, սակային դրա տնօրենը Գանդեն Տրիպան է:
| Դալայ Լամա | |
|---|---|
 | |
| Կրոն | Տիբեթական բուդդայականություն |
| Պարգևներ և մրցանակներ | Չորս ազատությունների մրցանակ - ազատության մեդալ |
| Կայք | dalailama.com dalailama.ru |
| Dalai Lamas Վիքիպահեստում | |
«Դալայ» մոնղոլերեն նշանակում է «օվկիանոս»՝ հսկայի իմաստով, «լամա» համարժեք է սանսկրիտերեն «գուրու» բառին և նշանակում է «ուսուցիչ»: Դալայ Լամայի մահից հետո վանականները սկսում են հաջորդ Դալայ Լամայի մարմնավորման` երեխայի, որոնումները, նա պետք է ունենա որոշակի հատկանիշններ և թեստ հանձնի: Այն սովորաբար տևում է մի քանի տարի: Այնուհետև երեխան ուղղարկվում է Լհասա, որտեղ նա կրթություն է ստանում ամենափորձառու լամաների հսկողության ներքո: Դալայ Լաման և Պանչեն Լաման միմյանց հետ փոխկապակցված են ինչպես ուսուցիչ և աշակերտ. նա, որը ավելի ծեր է՝ ուսուցիչն է, իսկ որը ավելի երիտասարդ` աշակերտը: Դալայ Լամային նաև անվանում են Տիբեթի առաջնորդ:
ՊատմությունԽմբագրել
1578 թվականին տումետ-մոնղոլների կառավարիչը՝ Ալտան խանը, իր ժողովրդի հետ ընդունեց բուդիզմը Գելուգ դպրոցի լամաներից մեկի՝ Սոնամա Գաիցոյի նախաձեռնությամբ և տվեց նրան Դալայ Լամայի տիսղոսը: Դալայ Լամա 5-րդ ստանալով օիրատ-խոշուտնորի կառավարչի՝ Գուշի խանի օգնությունը՝ 17-րդ դարում կարողացավ միավորել ամբողջ Տիբեթը: Այդ պահից սկսած հետագա Դալայ Լամաները շարունակեցին կառավարել երկիրը մինչ չինական զորքի ներխուժումը՝ 1949 թվականը և 1959 թվականին Տիբեթի ամբողջական բռնագրավումը: Դալայ Լամա 14-րդ փախավ Հնդկաստան, որտեղ մինչև 2011 թվականը համարվել է աքսորում Տիբեթի ղեկավարության փաստացի կառավարիչը: 2011 թվականին նա հրաժարվեց աշխարհիկ իշխանությունից, որը անցնում է աքսորում ղեակավարության նախագահին(կլանու տրիպա):
Չինաստանի կառավարությունը փորձում է իր վրա վերցնել նոր ռեինկարնացիայի(վերամարմնավորման) ընտրությունը, հիմնվելով Ցին կայսրության Խունլի կայսեր կառավարման ժամանակ մի նախադեպի վրա, որը հաստատեց Դալայ Լամայի և այլ բարձրաստիճան լամաների ընտրության ընթացակարգը, ոսկեգույն սափորից հանելով նրանց՝ թղթերի վրա գրված անունները, որը խորհրդանշում էր կայսրերի հովանավորույունը Գելուգ դպրոցի բուդդայականությանը[1]: Վերջերս այս մեթոդը օգտագործվեց Պանչեն Լամայի ընտրության ժամանակ, որը նոր Դալայ Լամային ընտրելու արտոնություն ստացավ:
2007 թվականին «Մոսկվայի արձագանքը» հարցազրույցի ժամանակ 14-րդ Դալայ Լաման ասաց, որ իր հաջորդ վերամարմնավորումներում Դալայ Լաման հրաժարվելու է քաղաքական առաջնորդի պաշտոնից, իսկ Դալայ Լամայի գործունեության շարունակումը մնում է Տիբեթի ժողովրդի հայեցողությանը[2]:
Ձմռանը Դալայ Լամայի նստավայրը Պոլատա ամրոցն է Լհասայում, իսկ ամռանը՝ Նորբուլինկա ամրոցը: 1959 թվականից սկսած Դալայ Լաման ապրում է հյուսիս հնդկական քաղաքում՝ Դհարամսալա:
Դալայ Լամաները 1391 թվականից մինչև մեր ժամանակներըԽմբագրել
| Անուն | Կյանքի տարիները | Կառավարման տարիներ | Տիբեթերեն/ Ուալիի գրադարձություն | Չինարենացված գրադարձություն | Այլ գրադարձություններ | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Դալայ Լամա I | 1391—1474 | × | དྒེ་འདུན་འགྲུབ་dge ‘dun ‘grub | Gêdün Chub | Gedün Drup, Gendun Drup |
| 2. | Դալայ Լամա II | 1475—1541 | × | དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་dge ‘dun rgya mtsho | Gêdün Gyaco | Gedün Gyatso, Gendün Gyatso |
| 3. | Դալայ Լամա III | 1543—1588 | 1578—1588 | བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་bsod nams rgya mtsho | Soinam Gyaco | Sönam Gyatso |
| 4. | Դալայ Լամա IV | 1589—1616 | [?] | ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་yon tan rgya mtsho | Yoindain Gyaco | Yontan Gyatso |
| 5. | Դալայ Լամա V | 1617—1682 | 1642—1682 | བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་blo bzang rgya mtsho | Lobsang Gyaco | Lobzang Gyatso, Lopsang Gyatso |
| 6. | Դալայ Լամա VI | 1683—1706 | [?]-1706 | ཚང་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་tshang dbyangs rgya mtsho | Cangyang Gyaco | |
| 7. | Դալայ Լամա VII | 1708—1757 | 1751—1757 | བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་bskal bzang rgya mtsho | Gaisang Gyaco | Kelsang Gyatso, Kalsang Gyatso |
| 8. | Դալայ Լամա VIII | 1758—1804 | 1786—1804 | བྱམས་སྤེལ་རྒྱ་མཚོ་byams spel rgya mtsho | Qambê Gyaco | Jampel Gyatso, Jampal Gyatso |
| 9. | Դալայ Լամա IX | 1806—1815 | (1808—1815)×× | ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་lung rtogs rgya mtsho | Lungdog Gyaco | Lungtog Gyatso |
| 10. | Դալայ Լամա X | 1816—1837 | — | ཚུལ་ཁྲིམ་རྒྱ་མཚོ་tshul khrim rgya mtsho | Cüchim Gyaco | Tshültrim Gyatso |
| 11. | Դալայ Լամա XI | 1838—1856 | 1844—1856 | མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་mkhas grub rgya mtsho | Kaichub Gyaco | Kedrub Gyatso |
| 12. | Դալայ Լամա XII | 1857—1875 | 1873—1875 | འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་‘phrin las rgya mtsho | Chinlai Gyaco | Trinle Gyatso |
| 13. | Դալայ Լամա XIII | 1876—1933 | 1895—1933 | ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་thub bstan rgya mtsho | Tubdain Gyaco | Thubtan Gyatso, Thupten Gyatso |
| 14. | Դալայ Լամա XIV | 1935 — | 1950 — | བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་bstan ‘dzin rgya mtsho | Dainzin Gyaco |
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ Кузьмин С.Л. Отношения наставник-покровитель и проблема статуса Тибета // Наука и буддизм: Материалы научной конференции с участием иностранных ученых (Улан-Удэ — Байкал, 6—8 июля 2012 г.). / Учреждение РАН «АН «Ин-т монголоведения, буддологии и тибетологии». – Улан-Улан: Издательство Бурятского госуниверситета, 2012. — С. 261—273.
- ↑ Кузьмин С.Л. Отношения наставник-покровитель и проблема статуса Тибета // Наука и буддизм: Материалы научной конференции с участием иностранных ученых (Улан-Удэ — Байкал, 6—8 июля 2012 г.). / Учреждение РАН «АН «Ин-т монголоведения, буддологии и тибетологии». – Улан-Улан: Издательство Бурятского госуниверситета, 2012. — С. 261—273.
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- Պաշտոնական կայք(անգլ.)
- ВКонтакте պաշտոնական էջ (ռուս.)
- The 13 Previous Dalai Lamas(անգլ.)
- articles by the Dalai Lama(անգլ.)
- Heiliger im Exil(գերմ.)