Վիքիպեդիա

Դալայ Լամա VII

Կալսանգ Գյացո (սեպտեմբերի 3, 1708(1708-09-03)[1], Litang County, Չինաստան - մարտի 22, 1757(1757-03-22)[1] կամ 1758[2], Լհասա, Չինաստան), յոթերորդ Դալայ Լաման տիբեթցի կրոնական և քաղաքական գործիչ է։

Դալայ Լամա VII
Դիմանկար
Ծնվել էսեպտեմբերի 3, 1708(1708-09-03)[1]
ԾննդավայրLitang County, Չինաստան
Մահացել էմարտի 22, 1757(1757-03-22)[1] (48 տարեկան) կամ 1758[2]
Մահվան վայրԼհասա, Չինաստան
Քաղաքացիությունանհայտ[3]
ԿրոնՏիբեթական բուդդայականություն և Ռիմե շարժում
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ և գրող
Ծնողներհայր՝ Sonam Dargye?
Զբաղեցրած պաշտոններդալայ լամա
 Kelzang Gyatso, 7th Dalai Lama Վիքիպահեստում

Կյանքի ուղի խմբագրել

Կալսանգ Գյացոն ծնվել է Լիտանգայում (այժմ ՝ Գարդզե  Չինաստանի Սիչուան նահանգի Տիբեթի ինքնավար շրջան)։ Նա ճանաչվեց որպես վեցերորդ Դալայ լամայի վերածնունդ ՝ հիմնվելով վերջինիս բանաստեղծության վրա, որում Ցանյանգ Գյացոն «Ակնարկում էր», որ կվերադառնա Լիթանգ[4]։

1720 թվականին յոթերորդ Դալայ Լաման ղեկավարեց այն ժամանակ համեմատաբար անկախ Տիբեթյան պետությունը։ Նա նախարարների խորհրդի գլխավորությամբ ձևավորեց նոր կառավարություն, որը կոչված էր վերացնելու 17-րդ դարի վերջի և 18-րդ դարի սկզբի իրարանցման հետևանքները, որոնք առաջացել էին Դալայ-Լամա V-ի մահվան պատճառով։ Այնուամենայնիվ, կարգուկանոն հաստատելու և բարեփոխումներ իրականացնելու փոխարեն, նախարարները սկսեցին պայքարել իշխանության համար[5]։ Նրանցից ամենաազդեցիկը եռանդուն Միվանգ Պոլհանեյն էր (Պոլհանե)։ 1728 թվականին, ստանալով գլխավոր վանքերի հոշուտների և վանականների աջակցությունը, նա հաշվեհարդար տեսավ մրցակիցների հետ, այնուհետև հեռացրեց Դալայ լամային երկրի կառավարումից։ Նրան աջակցում էր նաև մանչու կայսր Յունժենը[6]։ Սա կարևոր պահ էր Տիբեթի քաղաքական պատմության մեջ։ Նկատվում է երկրի ՝ Չինական Ցին կայսրության տիրապետության տակ անցնելու միտում։ Լհասաում և Չամդոյում դրվեցին ցինի կայազորները։ Տիբեթում սկսեցին մշտապես գտնվել ռեզիդենտները (ամբանի), որոնք Յոնժենի դիտորդներն ու տեղեկատուներն էին[7]։

«Հեռացված» իշխանությունից ՝ Կալսանգ Գյացոն քսաներկու տարի զբաղվել է գործունեությամբ, որը գրեթե բացառապես կապված է կրոնի հետ։ 1734-ին և 1736-ին նա ոչ պաշտոնապես հանդիպեց Չինաստանի և Բութանի պսակված անձանց հետ ՝ նրանց հետ քննարկելով բուդդայական վանքերի կառուցման հարցերը[8], 1734-ին և 1736-ին նա ոչ պաշտոնապես հանդիպեց Չինաստանի և Բութանի պսակված անձանց հետ ՝ նրանց հետ քննարկելով բուդդայական վանքերի կառուցման հարցերը, իսկ 30-40-ականների վերջին նա կարճ ժամանակով օրինականացրեց կաթոլիկ առաքելության աշխատանքը Տիբեթում ՝ Ֆրանչեսկո Օրացիո Դելլա Պեննայի գլխավորությամբ։ Առաքելությունը որոշակի հաջողությունների է հասել։ Դալայ Լաման հետաքրքրություն է ցուցաբերել նրա նկատմամբ, և մինչև նրա լուծարումը ՝ 1745 թվականը, հասցրել է մասնակցել Դելլա Պեննայի հետ վեճին և նույնիսկ ուղերձներ փոխանակել Հռոմի Պապ Կլեմենտ XII-ի հետ[9]։

 
Նորբուլինկա

Միայն Պոլհանեյի և նրա որդու ՝ Գյումե Նամգյալայի մահից հետո Դալայ Լամա VII-ը, նույնպես մանչուների օգնությամբ, կրկին վերցրեց իշխանությունը Տիբեթում իր ձեռքը[10]։ Վերականգնված տիրակալի առաջին քայլը բարձրագույն վարչական մարմինների վերակազմավորման հերթական փորձն էր։ Վերացվեց Դեսի (ռեգենտ) պաշտոնը և ստեղծվեց Քաշագ-խորհուրդ, որը բաղկացած էր չորս կալոններից (նախարարներից)։ Կալոնները նշանակվել են ցմահ։ Նրանցից մեկը պետք է անպայման վանական լիներ, մյուս երեքը ՝ աշխարհիկ դեմքեր[11]։ Վարչական բարեփոխումից հետո իրականացվեց զինված ուժերի բարեփոխում, որի հիմնական կետը կանոնավոր բանակի ստեղծումն էր։ Այս ամենը, սակայն, արդեն տեղի է ունեցել մանչու Չինաստանի վերահսկողության ներքո։ Իր թագավորության ավարտին Կալսանգ Գյացոն հիմք դրեց Նորբուլինկա պալատական համալիրին («Գանձերի պարտեզ»), որն արդեն ավարտվել էր նրա հետևորդների կողմից։ Դալայ-Լամ Պոտալայի ձմեռային պալատից ոչ հեռու կանգնեցված Նորբուլինկան դարձել է տիբեթյան քահանայապետների ամառային նստավայրը։

Իր կյանքի վերջին տարիներին Դալայ Լաման, տիբեթյան ներքին հարցերի լուծմանը զուգահեռ, զբաղվում էր Բութանի, Սիկկիմի, Լո Մենթանգի և հարևան այլ երկրների հետ հարաբերությունների զարգացմամբ (առաջին հերթին հոգևոր, բուդդայական ոլորտում)[12]։

Գործունեության գնահատում խմբագրել

Գ. Ցիբիկովը Կալսանգ Գյացոյի մասին գրել է. «Այս վերածնունդը բավականին կրթված և շնորհալի մարդ էր իր ձևով, որը թողեց 8 հատոր աշխատություններ»[13]։

Վ. դ. Շակաբպան նշել է. «Յոթերորդ Դալայ Լաման գիտնական մարդ էր։ Նրա քաղաքական կյանքում դժվարություններ կային. միայն կյանքի վերջում նա ստացավ իրական աշխարհիկ իշխանություն։ Չնայած նա գտնվում էր իշխանության համար պայքարի այդ ժամանակների քաղաքական գործիչների ստվերում, յոթերորդ Դալայ Լաման գերազանցում էր մյուս Դալայ լամաներին կրոնական պատրաստվածության իր նվաճումներով, քանի որ նա կրոնասեր էր և ուսյալ»[12]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Swartz A. Open Library — 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #122235584 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  3. ↑ Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
  4. ↑ Шакабпа В. Д. Тибет: политическая история. — СПб.: Нартанг, 2003. — С. 145.
  5. ↑ См. об этом подробнее: Шакабпа В. Д. Тибет: политическая история. — С. 153—154.
  6. ↑ Кычанов Е. И., Мельниченко Б. Н. История Тибета с древнейших времён до наших дней. — М.: Вост. лит., 2005. — С. 143—144.
  7. ↑ Беспрозванных Е. Л. Лидеры Тибета и их роль в тибето-китайских отношениях в XVII—XVIII вв. — Волгоград: Изд-во Волгоград. гос. ун-та, 2001. — С. 308.
  8. ↑ Шакабпа В. Д. Тибет: политическая история. — С. 158—159.
  9. ↑ Кычанов Е. И., Мельниченко Б. Н. История Тибета. — С. 147.
  10. ↑ Кычанов Е. И., Савицкий Л. С. Люди и боги Страны снегов. Очерки истории Тибета и его культуры. — СПб.: Петербургское Востоковедение, 2006. — С. 137.
  11. ↑ Кычанов Е. И., Мельниченко Б. Н. История Тибета. — С. 149.
  12. ↑ 12,0 12,1 Шакабпа В. Д. Тибет: политическая история. — С. 164.
  13. ↑ Цыбиков Г. Ц. Избранные труды: в 2 т. Т. 1. Буддист-паломник у святынь Тибета. — Новосибирск: Наука, 1991. С. 142.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դալայ Լամա VII» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դալայ_Լամա_VII&oldid=9752251» էջից