Վիքիպեդիա

Բենջամին Լիստ

Գերմանացի քիմիկոս

Բենջամին Լիստ (գերմ.՝ Benjamin List, հունվարի 11, 1968(1968-01-11)[1], Ֆրանկֆուրտ, Դարմշտադտի վարչական շրջան, Հեսսեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[1]) գերմանացի քիմիկոս, Մաքս Պլանկի ածխի հետազոտությունների ինստիտուտի տնօրեն և Քյոլնի համալսարանի օրգանական քիմիայի պրոֆեսոր։ Նա համատեղ մշակել է օրգանական կատալիզը՝ քիմիական ռեակցիաները արագացնելու և դրանք ավելի արդյունավետ դարձնելու մեթոդը։ Նա Դեյվիդ ՄաքՄիլանի հետ արժանացել է 2021 թվականի քիմիայի Նոբելյան մրցանակին՝ «ասիմետրիկ օրգանոկատալիզի զարգացման համար»[8]։

Բենջամին Լիստ
գերմ.՝ Benjamin List
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 11, 1968(1968-01-11)[1] (56 տարեկան)
ԾննդավայրՖրանկֆուրտ, Դարմշտադտի վարչական շրջան, Հեսսեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[1]
Քաղաքացիություն Գերմանիա
ԿրթությունԲեռլինի ազատ համալսարան և Ֆրանկֆուրտի Գյոթեի անվան համալսարան
Գիտական աստիճանդոկտորի աստիճան[1]
Ազդվել էRichard Lerner?
Երկերasymmetric organocatalysis?[2]
Մասնագիտությունքիմիկոս, համալսարանի դասախոս և գիտնական
ԱշխատավայրMax Planck Institute for Coal Research?[3]
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԼեոպոլդինա
 Benjamin List Վիքիպահեստում

Նախապատմություն խմբագրել

Լիստը ծնվել է Ֆրանկֆուրտում, միջին դասի գիտնականների և արվեստագետների ընտանիքում[9]։ Լիստը սրտաբան Ֆրանց Վոլհարդի ծոռն է և քիմիկոս Յակոբ Վոլհարդի երկրորդ ծոռը[10]։ Նրա մայրը ճարտարապետ Հայդի Լիստն է, իսկ մորաքույրը՝ 1995 թվականի բժշկության ոլորտում Նոբելյան մրցանակակիր Քրիստիան Նուսլեյն-Վոլհարդն է[9][11]։ Նա Երեք տարեկան էր, երբ նրա ծնողները բաժանվեցին[10]։

Կարիերա և հետազոտությունh խմբագրել

Լիստը, իր քիմիայի մագիստրոսի կոչումը ստացել է Բեռլինի Ազատ համալսարանից 1993 թվականին, իսկ դոկտորականը՝ Ֆրանկֆուրտի Գյոթեի անվան համալսարանից 1997 թվականին[12][13][14][15]։ Լիստը 1997-1998 թվականներին աշխատել է ԱՄՆ Լա Ջոլլայի Սկրիպսի հետազոտական ինստիտուտի մոլեկուլային կենսաբանության բաժնում որպես հետդոկտորական գիտաշխատող[16]։ 1997 - 1998 թվականներին որպես պրոֆեսորի օգնական[10][17][18]։

2003 թվականին նա վերադարձավ Գերմանիա՝ դառնալու Մաքս Պլանկի ածխի հետազոտությունների ինստիտուտի խմբի ղեկավար, իսկ 2005 թվականին նա դարձավ ինստիտուտի տնօրեններից մեկը[10][19]։ 2012-ից 2014 թվականներին նա եղել է ինստիտուտի գործադիր տնօրեն[14]։ 2004 թվականից նա համատեղությամբ նաև զբաղեցրել է Քյոլնի համալսարանի օրգանական քիմիայի պատվավոր պրոֆեսորի պաշտոնը[17][18]։ 2018 թվականից Լիստը նաև Հոկայդոյի համալսարանի Քիմիական ռեակցիաների նախագծման և հայտնաբերման ինստիտուտում գլխավոր հետազոտող է[20][21]։ Նա Synlett գիտական ամսագրի գլխավոր խմբագիրն է[22]։ 2021 թվականի դրությամբ նա ունի 95 h-ինդեքս՝ ըստ Google Scholar-ի[23] և 86՝ ըստ Scopus-ի[24]։

 
Կատալիստ ասիմետրիկ ռեակցիաների համար, L-proline

Լիստը համարվում է օրգանոկատալիզի հիմնադիրներից մեկը, որն օգտագործում է ոչ մետաղական և ոչ ֆերմենտային կատալիզատորներ[25]։ Մասնավորապես, երբ նա դեռ դոցենտ էր, ամինաթթու պրոլինը դիտարկեց որպես արդյունավետ քիրալային կատալիզատոր օգտագործելու հնարավորություն[25]։[26]

2021 թվականի հոկտեմբերի 6-ին նա Դեյվիդ ՄաքՄիլանի հետ արժանացել է քիմիայի Նոբելյան մրցանակի «ասիմետրիկ օրգանոկատալիզի զարգացման համար»[8]։ Այդ հայտնագործությունը մեծ ազդեցություն ունի դեղագործական հետազոտությունների և դեղերի արտադրության վրա և «քիմիան ավելի կանաչ է դարձրել»[27]։

Անձնական կյանք խմբագրել

1999 թվականին Լիստն ամուսնացել է Սաբինա Լիստի հետ Լա Ջոլայում։ Նրանք ունեն երկու որդի՝ Թեոն և Փոլը[10][28][29][30][31]։

Լիստի ծնողները ձգտում էին իրենց երեխաներին դաստիարակել հակաավտորիտար դաստիարակության ոճով. նա խոստովանել է, որ երբեմն իր երեխաների հետ նույն կերպ է վարվել՝ ասելով, որ «դուք կարող եք ընդամենը 12 տարեկան լինել, բայց եթե կարծում եք, որ ձեզ լավ կլինի տասը շոկոլադե սալիկ ուտելը, ապա շարունակեք դա անել։ Ես հավատում եմ ձեզ, սակայն ես դա չէի անի»[10]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118156187 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. ↑ https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2021/press-release/
  3. ↑ https://www.kofo.mpg.de/en/institute/personnel/100093
  4. ↑ Nobelprize.org — Nobel Foundation.
  5. ↑ Ordensverleihung an Hasselmann, List, Assmanns und Clark — 2022.
  6. ↑ https://www.ssocj.jp/en/award/mukaiyama-award/
  7. ↑ https://clarivate.com/citation-laureates
  8. ↑ 8,0 8,1 «The Nobel Prize in Chemistry 2021». NobelPrize.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 «Nobelpreis für Nüsslein-Volhards Neffen». Tagblatt.de. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Pietschmann, Catarina (2021 թ․ հոկտեմբերի 6). «A Perspective for Life». Max-Planck-Gesellschaft. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  11. ↑ «Nobelpreis an Deutschen für Revolution in der Chemie». Morgenpost. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  12. ↑ OCLC 613569311
  13. ↑ Mulzer, Johann; List, Benjamin; Bats, Jan W. (1997 թ․ հունիսի 1). «Stereocontrolled Synthesis of a Nonracemic Vitamin B12 A−B-Semicorrin». Journal of the American Chemical Society. American Chemical Society (ACS). 119 (24): 5512–5518. doi:10.1021/ja9700515. ISSN 0002-7863.
  14. ↑ 14,0 14,1 «Benjamin List, H. C. Brown lecture» (PDF). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  15. ↑ «Benjamin List, Direktor am Max-Planck-Institut für Kohlenforschung, erhält ERC Advanced Grant des Europäischen Forschungsrates» (PDF). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  16. ↑ Service, Robert F. (2021 թ․ հոկտեմբերի 6). «Nobel honors molecule builders who made chemistry easier and greener». Science (անգլերեն). doi:10.1126/science.acx9266. S2CID 242889498. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 «List, Benjamin». Max-Planck-Gesellschaft. 2021 թ․ սեպտեմբերի 23. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Vita Prof. List». kofo.mpg.de. 2021 թ․ մայիսի 10. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  19. ↑ «Board of Directors». Max Planck Institute for Coal Research. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 25-ին.
  20. ↑ «ICReDD Principal Investigator, Prof. Benjamin List won the Nobel Prize in Chemistry 2021!! Huge congratulations!!». ICReDD: Institute for Chemical Reaction Design and Discovery, Hokkaido University (WPI-ICReDD). 2021 թ․ հոկտեմբերի 6. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  21. ↑ «LIST, Benjamin». ICReDD: Institute for Chemical Reaction Design and Discovery, Hokkaido University (WPI-ICReDD). 2020 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  22. ↑ List, Benjamin (2017 թ․ մայիսի 30). «Crowd-based peer review can be good and fast». Nature. 546 (7656): 9. Bibcode:2017Natur.546....9L. doi:10.1038/546009a. hdl:11858/00-001M-0000-002E-18FF-E. PMID 28569830.
  23. ↑ Կաղապար:Google Scholar id
  24. ↑ «Scopus preview – List, Benjamin – Author details – Scopus». www.scopus.com. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 «DFG gratuliert Benjamin List zum Nobelpreis für Chemie». www.dfg.de (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  26. ↑ List, Lerner
  27. ↑ Dörhöfer, Pamela (2021 թ․ հոկտեմբերի 6). «Chemie-Nobelpreis für "geniales Werkzeug"». Frankfurter Rundschau (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  28. ↑ Harmsen, Torsten (2021 թ․ հոկտեմբերի 6). «Ehemaliger Berliner Student Benjamin List gewinnt Chemie-Nobelpreis». Berliner Zeitung (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  29. ↑ Müller-Jung, Joachim (2021 թ․ հոկտեմբերի 6). «Katalysator-Forscher List: Respektlos zum Nobelpreis». FAZ.NET (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  30. ↑ «The Nobel Prize in Chemistry 2021, Benjamin List Interview». NobelPrize.org. 2021 թ․ հոկտեմբերի 6. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  31. ↑ «Benjamin List: Der Nobelpreisträger, der den Tsunami überlebte». WDR. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բենջամին_Լիստ&oldid=9904712» էջից