Բաշկիրերեն

Բաշկիրերեն, թյուրքական լեզուների խումբ, որը կիպչակ լեզուների մաս է կազմում։ Այն ռուսերենի հետ կազմում է Բաշկորտոստանի պաշտոնական լեզուն և Ռուսաստանում ունի մոտավորապես 1.2 միլիոն խոսող։ Բաշկիրերենն ունի երեք բարբառ՝ արևելյան, հարավային և հյուսիսարևմտյան։

Բաշկիրերեն
Տեսակ	լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Kipchak–Bolgar?
Երկրներ	Ռուսաստան
Խոսողների քանակ	1 200 000 մարդ (2010)
Վերահսկող կազմակերպություն	The Institute of History, Language and Literature of the Ufa Science Center of the Russian Academy of Sciences?
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	խոցելի
Գրերի համակարգ	կյուրեղագիր
IETF	ba
ԳՕՍՏ 7.75–97	баш 086
ISO 639-1	ba
ISO 639-2	bak
ISO 639-3	bak
Bashkir language Վիքիպահեստում

Խոսողներ

Բաշկիրերենով խոսողները մեծ մասամբ ապրում են Բաշկորստանի ռուսական հանրապետությունում։ Նաև շատ խոսողներ ապրում են Չելյաբինսկում, Օրենբուրգում, Սվերդլովսկում, Սամարայում և Կուրգանում, Խանտի-Մանսիական ինքնավար շրջանում, Թաթարստանում և Ուդմուրտիայում։ Բաշկիրական փոքրամասնություններ նաև ապրում են Ղազախստանում։

Ուղղագրություն

Բաշկիրները նախկինում օգտագործել են չագատային, որպես գրավոր լեզու։ Ուշ 19֊րդ դարում այն փոխարինվեց թյուրքերենի տարբեր տարածքային խոսվածքներով, թուրքական գրական լեզվում, որը գործածվում էր մինչև 1923 թվականը։ Ե՛վ Չագատային, և՛ թյուրքերենը գրվում էին արաբական տառատեսակներով։

1923 թվականին արաբական տառատեսակների հիման վրա, հատկապես բաշկիրերենի համար, ստեղծվեց գրային համակարգ։ Միևնույն ժամանակ բաշկիր գրական լեզուն ստեղծվեց՝ վերացնելով հին թյուրքական ազդեցությունները։ Սկզբում այն օգտագործում էր ձևափոխված արաբական այբուբեն։ 1930 թվականին այն փոխարինվեց լատիներենի վրա հիմնված այբուբենով, որը Կիրիլիցա այբուբենով՝ 1938 թվականին։

• 

  Հին թյուրքական այբուբեն, որն օգտագործվել է բաշկիրների կողմից նախաիսլամական ժամանակաշրջանում։

• 

  Բաշկիրյան այբուբենի օրինակ՝ հիմնված արաբական տառատեսակների վրա

• 

  Բաշկիերեն գիրք՝ լատինական տառատեսակներով, 1934 թ․

• 
• 

Բաշկիրների այբուբենը հիմնված է Կիրիլիցա այբուբենի վրա՝ հետևյալ հավելյալ տառատեսակների հավելումով․ Ә ә [æ], Ө ө [œ], Ү ү [y], Ғ ғ [ɣ], Ҡ ҡ [q], Ң ң [ŋ], Ҙ ҙ [ð], Ҫ ҫ [θ], Һ һ [h]։

Բաշկիրյան այբուբեն (Башҡорт әлифбаһы)

А а (а) [a] Б б (бэ) [b] В в (вэ) [w], [v] փոխառություններում Г г (гэ) [ɡ] Ғ ғ (ғы) [ʁ] Д д (дэ) [d] Ҙ ҙ (ҙ) [ð] Е е (йе) [e], [je] Ё ё (йо) [jo] Ж ж (жэ) [ʒ] З з (зэ) [z] И и (и) [i] Й й (short и) [j] К к (ка) [k]

Ҡҡ (ҡы) [q] Л л (эль) [l] М м (эм) [m] Н н (эн) [n] Ң ң (эң) [ŋ] О о (о) [o] Ө ө (ө) [ø] П п (пэ) [p] Р р (эр) [r] С с (эс) [s] Ҫ ҫ (ҫэ) [θ] Т т (тэ) [t] У у (у) [u] Ү ү (ү) [y]

Ф ф (эф) [f] Х х (ха) [χ] Һ һ (һа) [h] Ц ц (цэ) [t͡s] Ч ч (чэ) [t͡ʃ] Ш ш (ша) [ʃ] Щ щ (ща) [ɕ] Ъ ъ (համր․ փափկեցնում է նախորդող բաղաձայնի փափկեցումը) Ы ы (ы) [ɯ] Ь ь (համր, թեթևակի փափկեցնում է նախորդող բաղաձայնը) Э э (э) [e] Ә ә (ә) [æ] Ю ю (йу) [ju] Я я (йа) [ja]

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 296)։