Ասպինձայի շրջան

Ասպինձայի շրջան (վրացերեն՝ ასპინძის მუნიციპალიტეტი) 2-րդ մակարդակի վարչական միավոր է Վրաստանում: Մտնում է Սամցխե-Ջավախեթի երկրամասի (մխարեի) կազմի մեջ։ Վարչական կենտրոնը Ասպինձա քաղաքն է։

Ասպինձայի շրջան վրացերեն՝ ასპინძის მუნიციპალიტეტი
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Վրաստան
Կարգավիճակ	Շրջան
Մտնում է	Սամցխե-Ջավախեթի մարզ
Վարչկենտրոն	Ասպինձա
Հիմնական լեզու	Հայերեն, վրացերեն
Բնակչություն (2008)	12600 (61 տեղ)
Խտություն	( 51 տեղ)
Ազգային կազմ	Հայեր, Վրացիներ
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի Վրաց Ուղղափառ եկեղեցի
Տարածք	825  (27 տեղ)
Հապավում	GE.SJ.AZ
ISO 3166-2 կոդ	8
Հեռախոսային կոդ	+995 (364)
Փոստային ինդեքսներ	0500–0599

Բնակչություն

Ըստ վերջին մարդահաշվի (2002) շրջանի բնակչությունը կազմել է 13.010: Ըստ 2008 թվականի հունվարի 1 գնահատման բնակչությունը 12,6 հազար մարդ է։

Էթնիկ կազմը ըստ 2002 թվականի մարդահաշվի

Վրացիներ	10671	82,00%
Հայեր	2273	17,50%
Ռուսներ	34	0,30%
Օսեր	9	0,07%
Հույներ	8	0,06%
Ուկրաինացիներ	5	0,04%
Աբխազներ	4	0,03%
Ադրբեջանցիներ	0	-
Քիստիններ	0	-
Եզդիներ	0	-
ընդհանուր	13010	100,00%

Բնակավայրերի ցանկ

Ասպինձայի շրջանի կազմում գտնվում է 21 բնակավայր, այդ թվում 1 քաղաքատիպ ավան՝

• Ասպինձա (վրացերեն՝ ასპინძა) - քաղաքատիպ ավան
• Ածղվիտա (վրացերեն՝ აწყვიტა)
• Վարգավ (վրացերեն՝ ვარგავი)
• Դամալա (վրացերեն՝ დამალა)
• Ձվել (վրացերեն՝ ძველი)
• Իդումալա (վրացերեն՝ იდუმალა)
• Ինդւսա (վրացերեն՝ ინდუსა)
• Քունցա (վրացերեն՝ ქუნცა)
• Նիքալաքև (վրացերեն՝ ნაქალაკევი)
• Օբարեթ (վրացերեն՝ ობარეთი)
• Օրգորա (վրացերեն՝ ორგორა)
• Օթա (վրացերեն՝ ოთა)
• Օշորա (վրացերեն՝ ოშორა)
• Ռուսթավի (վրացերեն՝ რუსთავი)
• Սաղուդաբել (վրացերեն՝ საყუდაბელი)
• Սարո (վրացերեն՝ სარო)
• Թմոգվի (վրացերեն՝ თმოგვი)
• Թոկ (վրացերեն՝ თოკი)
• Տոլոշ (վրացերեն՝ ტოლოში)
• Խերթվիս (վրացերեն՝ ხერთვისი)
• Խիզաբավրա (վրացերեն՝ ხიზაბავრა)

Հայերը Ասպինձայի շրջանում

Ասպինձայի շրջանը կազմել է Սամցխեի արևելյան հատվածը: XV-XVII դդ. այստեղ հայտնի էին Թմուկ (Թմկաբերդ), Ասպինձա (Ասպնջակ), Խերթվիս (Խըրթըզ) գրեթե զուտ հայաբնակ բերդաքաղաքները, երկու տասնյակից ավելի գյուղեր և ավաններ: Օսմանյան տիրապետության ժամանակ հայերի թիվը խիստ նվազել է. 1824-ին հայեր են բնակվել միայն Խիզաբավրա, Բնելա, Վարգավ, Խերթվիս գյուղերում (ավելի ուշ աստիճանաբար վրացացել են): 2003 թվականի տվյալներով շրջանում ապրում է 2780 հայ, հիմնական մասը (2300)՝ Դամալայում, մասամբ՝ համանուն շրջկենտրոնում, Ածղվիթա, Ռուսթավ, Տոլոշ գյուղերում: Դամալայի հայերը Կարինի նահանգից գաղթած վերաբնակներ են: 1918-ին այստեղ բնակություն են հաստատել նաև Արդահանից եկած մի քանի հայ ընտանիքներ:

1918-ի թուրքական հարձակման ժամանակ Դամալան չի գաղթել, դիմադրել է՝ տալով 500-ից ավելի զոհ:

Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորել է 460 (1985), 417 (1999), 366 (2002) աշակերտ: 1990-ական թթ. արտագաղթը զգալիորեն ավելացել է: Գյուղում կանգուն է Ս. Խաչ եկեղեցին (1843): Հայտնի են Թմկաբերդ նաև Խիզաբավրայի Ս. Սրտի Հիսուսի (հայ կաթոլիկ) և Ս. Խաչ (XII-XIII դդ.), Վարգավի Ս. Աստվածածին (հայ կաթոլիկ, 1890), Թոկի՝ XII-XIII դդ., Թմոգվիի (Թմուկ) ժայռափոր եկեղեցիները: Դամալայում են ծնվել գրող Վ. Սաղաթելյանը, լրագրող Տ. Ֆարմանյանը և ուրիշներ: