Ալյուր
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ալյուր (այլ կիրառումներ)
Ալյուր, հացազգի, լոբազգի և այլ կուլտարաների հատիկներն ու սերմերն աղալուց ստացվող մթերք։ Հացաբույսերի ալյուրն օգտագործվում է հաց, մակարոնեղեն և հրուշակեղեն պատրաստելու, իսկ հատիկակերային ալյուրը՝ համակցված կեր ստանալա համար։
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | սննդային բաղադրամաս |
| Ենթատեսակ | powder?, հիմնական սննդամթերք, երկար պահպանվող մթերք և սննդային բաղադրամաս |
| Ստեղծման տարեթիվ | մ.թ.ա. 14 հազարամյակ |
| Հիմնական | Q10593172? |
 Flour Վիքիպահեստում | |
Ալյուրը լինում է՝
- ցորենի
- աշորայի (տարեկան)
- եգիպտացորենի
- գարու
- վարսակի
- հնդկացորենի
- սոյայի
Որպես սննդամթերք առավել տարածված է ցորենի և աշորայի ալյուրը։ Ըստ նշանակության, ալյուրը ստորաբաժանվում է առանձին տեսակների։ Նրա տեսակը բնութագրվում է հատիկի՝ աղալուց հետո ալյուրի մեջ անցած արտաքին մասերի (թաղանթի ու սաղմի) և ալրային միջուկի (էնդոսպերմի) հարաբերակցությամբ։ Հացազգիներից ալյուր ստացվում է միանվագ, թեփախառը և տեսակավոր աղացման միջոցով։ Առաջին դեպքում ալյուր պարունակում է հատիկի պտղաթաղանթի և սաղմի խառնուրդ։ Երկրորդ դեպքում հատիկն աղում են նրանից պտղաթաղանթն ու սաղմը մասնակիորեն հեռացնելուց հետո։ Տեսակավոր ալյուրը հիմնականում բաղկացած է ալրային միջուկից։ Ալյուրի տարբեր տեսակների որակի որոշման համար կարևորագույն ցուցանիշներն են՝ խոնավությունը, մոխրայնությունը, մասնիկների խոշորությանը, օրգանոլեպտիկ հատկությունները (համը, հոտը, գույնը)։
Ալյուրն արտադրվում է ալրաղացներում, պահվում չոր, հով պահեստներում։ Սկսվել է կիրառվել ալյուրի՝ առանց տարայի պահեստավորման և տեղափոխման եղանակը։ Երկար (մինչև 2 տարի) պահվում է 15 %-ից ոչ ավելի խոնավության ալյուր։ Ցորենից մշակում են հացաթխման (շարմաղ, բարձր, առաջին և երկրորդ տեսակների, թեփախառը) և մակարոնեղենի ալյուր (խոշոր և կիսախոշոր)։ Աշորայից պատրաստում են շարմաղ, թեփահանած և թեփախառը ալյուր, եգիպտացորենից՝ երեք, մյուս կուլտուրաներից՝ մեկ տեսակի։
Բառի ծագումնաբանություն
խմբագրելԱլյուր բառի հայերեն հնագույն ձևն է ալևր։ Բնիկ հայերեն բառ, առաջացել է հնդեվրոպական նախալեզվի al աղալ արմատից։ Ամենամոտ ձևն է հունարեն՝ ἄλευρον ալյուր բառը։ Դեռևս հարց է հայերեն ալյուր բառը փոխառությո՞ւն է հունարենից, թե նրա հետ միասին պատկանում է հնդևրոպական նախալեզվի al արմատին։
Որոշ հեղինակներ համարում են, թե հայերեն բառը փոխառություն է, քանի որ հին հայերը չգիտեին ինչ է ալյուրը. նրանք գործածում էին կորկոտ կամ ձավար, այսինքն ցորենը ուղղակի սանդի մեջ ծեծում էին և այդպես խոշոր եփելով ուտում։ Ալյուրը առաջին անգամ հույներից անցավ Հայաստան՝ Պոնտոսի վրայով։
Ընդհակառակը Պիկտետն և Հյուբշը չեն ընդունում, որ այդպիսի հասարակ ու սովորական մի բան կարող է փոխառություն լինեն։ Այս կարծիքին ի նպաստ կարելի է հիշել բնիկ հայերեն աղալ, աղորիք, երկան և այլ բառերը, որոնք ցույց են տալիս, որ ջաղացպանության արվեստը ծանոթ էր հայերին ամենասկզբից[1]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալյուր» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 185)։ 
|