Աժուդայի երգարան

Հեղինակ	Անանուն
Գրվել է	XII—XIII դարեր
Բնագիր լեզու	Գալիսիա-պորտուգալերեն
Թեմա	Սիրային
Ժանր	Կանտիգա
Բնագիր	հայտնի չէ

Աժուդայի երգարան (իսպ.՝ Cancioneiro da Ajuda), միջնադարից պահպանված աշխարհիկ երեք կանտիգաներից ամենահինը։ Գրվել է 13-րդ դարի վերջին գալիսերեն-պորտուգալերեն լեզվով^[1]։ Երգարանի անունը ծագում է նրա պահպանման վայրից` Լիսաբոնի Աժուդայի պալատից (իսպ.՝ Palácio Nacional da Ajuda):

Այս ժողովածուն Ազգային գրադարանի երգարանի (Cancioneiro da Biblioteca Nacional կամ «Կոլոչի-Բրանկուտի») և Վատիկանի երգարանի հետ (Cancioneiro da Vaticana) համարվում է Պիրենեյան թերակղզու տրուբադուրների աշխարհիկ կանտիգաների սկզբնաղբյուրներից մեկը։ Մի կողմից ժողովածուն արժեքավոր է` որպես 13-րդ դարի ձեռագիր, մյուս կողմից` որպես գեղարվեստական նախնական հուշարձան, Իբերիայի թագավորության գեղարվեստական ուղղություն` ռոմանական լեզվով։ Ընդ որում, թերակղզու արևելյան մասում գերիշխել է պրովանսերենով պոեզիան։

Նկարագրություն խմբագրել

Երգարանի ձեռագիրը գտնվել է 19-րդ դարի սկզբին Լիսաբոնում։ Առաջին անգամ այն մասամբ հրատարակվել է 1823 թվականին Փարիզում ֆրանսիսացի դիվանագետ Չարլզ Ստյուարտի ջանքերով, 25 օրինակով։ Երկրորդ հրատարակությունը լույս է տեսել 1849 թվականին։ Մինչ օրս դասական է համարվում պորտուգալացի բանասեր Կարոլինա Միխաելիշ դե Վաշկոսելուշի երկհատոր հրատաակությունը (Carolina Michaëlis de Vasconcelos, 1851—1925), որ թողարկվել է 1904 թվականին։

Ձեռագիրը նմանություն ունի սուրբ Մարիամին նվիրված հոգևոր կանտիգայի հետ (Cantigas de Santa Maria), որը կազմվել է Ալֆոնսո X-ի պալատում։ Սակայն ի տարբերություն Ալֆոնսոյի ձեռագրի` «Աժուդայի երգարանը» նոտայագրված չէ։ Երգերը գրված են մագաղաթի վրա գոթական տառաչափով^[2]։ Ձեռագրի աշխատանքն ավարտին չի հասցվել, քանի որ այն պարունակում է մաքուր թղթեր և նոտագրման համար բաց թողած ազատ հատվածներ։ Այսպիսով` բոլոր երգերը երգարանում ներկայացված են առանց նոտագրման։ Ամբողջովին ավարտին չեն հասցվել նաև նկարազարդումն ու մանրանկարչությունը։

Մանրանկար «Աժուդայի երգարանից»` մեծահարուստ պարոն, ձեռնածու և պանդեյրուով աղջիկ

Կանտիգայի երգարանի կրճատ մատնանշման համար օգտագործվել է «А» (Ajuda-ի առաջին տառը) իր հերթական թվահամարով կամ «CA»: Այսպես` Cantiga da Ribeiriña (No mundo nom me sei parelha — Cancioneiro da Ajuda, A 38):

Ժողովածուի բոլոր կանտիգաները համարվում են կուրտուազային պոեզիայի նմուշներ և գրվել են Պրովանսի տրուբադուրների ստեղծագործության ազդեցությամբ։ Դրանք ստեղծվել են մինչև Դինիշ I արքայի կառավարումը։ Երգարանը պարունակում է գերզանցապես սիրային թեմատիկայով երգեր (cantigas de amor): Ընդհանուր թվով 310 կանտիգաներից ձեռագրում ներկայացված են 295 երգ սիրո մասին, 4 երգ^[3]` հումորային բովանդակությամբ. մնացած 11 կանտիգաների թեմատիկ ուղղվածությունն անորոշ է^[4]^[5]։ Ձեռագրում բացակայում են գալիցիական-պորտուգալական քնարերգության ներկայացուցիչ տրուբադուրների հիմնական ժանրերի բաժանումները` կանտիգա ընկերոջ մասին (cantigas de amigo) և ծաղրանքի ու չարախոսության կանտիգա (cantigas de escárnio e maldizer): Այս փաստը հիմք է հանդիսացել Կարոլինա Միխաելիշ դե Վաշկոսելուշի առաջ քաշած այն տեսակետի, որ Աժուդայի երգարանն առավել ամբողջական, սակայն չպահպանված ժողովածուի մի մաս է հանդիսանում միայն (Cancioneiro Geral galaico-português): Իտալացի մասնագետ Ջուզեպե Տավանին (Giuseppe Tavani) երեք հիմնական երգարանների (CA, CB, CV) համեմատական վերլուծություն է կատարել և ենթադրել, որ մեր օրեր հասած Աժուդայի երգարանը ավելի վաղ ձեռագրի կրկնօրինակ է, որը պարունակել է աշխարհիկ կանտիգաների բոլոր երեք հիմնական ժանրերը^[6]։ Ամեն դեպքում, այն վարկածը, որ CA ձեռագիրը բնօրինակ է հանդիսացել CB և CV ձեռագրերի համար, չի կարող ուշադրության արժանանալ հենց միայն այն բանի համար, որ վերջին երկուսում բացակայում են «Աժուդայի երգարանի» 64 կանտիգաներ։

Հեղինակներ խմբագրել

Հատված «Սիրո մասին կանտիգայից»` Meus olhos, gram coita d'amor (A 39)

Երգարանի բոլոր 38 հեղինակները ներկայացված են անանուն։ Նրանց անունները վերականգնվել են համանման ստեղծագործությունների հիման վրա, որոնք պահպանվել էին «Պորտուգալիայի ազգային գրադարանի երգարանում» և «Վատիկանի երգարանում»։ Հինգ հեղինակների անունները չի հաջողվում տարորոշել։ Բացի այդ` վիճելի է յոթ կանտիգաների հեղինակային պատկանելությունը^[7]։ Աժուդայի երգարանի 38 հեղինակները ներկայացնում են հետևյալ ազգությունները.

Գալիցիացիներ - 13
Իտալացիներ - 1
Կաստիլացիներ - 3
Պորտուգալացիներ - 16
Անհայտ ազգության - 2
Անանուն - 3։

Միակ հեղինակի անունը, որ ավանդված է երգարանով, ժողովածուն կազմելու ժամանակ գրանցել է վերահսկիչը և ուղղել հրատարակչին։ Այդ հազիվ նշմարելի գրառումը կատարվել է «Սիրո մասին կանտիգայի» (Meus ollos gran cuita damor (A 39)) առաջին տողերում։ 2004 թվականին պորտուգալացի հնագիր Սուզանա Տավարեշ Պեդրոն (Pedro, Susana Tavares) առաջին անգամ հետազոտողների ուշադրությունը հրավիրել է այդ գրառման վրա` գաղտնազերծելով գալիցիացի տրուբադուր Պերո դա Պոնտեի անունը^[8]։ Ներկայումս գաղտնազերծման այս տարբերակը կիսում են նաև այլ մասնագետներ^[9]^[10]։ Հնարավոր է, որ կանտիգայի առաջին տունը գրառված է գալիցիական տրուբադուր Պայ Սոարես դե Տավեյրոսի բաժնում, բայց հեղինակն ամենայն հավանականությամբ Պերո դե Պոնտեն է։ Այս պատճառով ամբողջական տեքստի գրանցումն ընդհատվել է, և նրա հեղինակության մասին հարցը դեռևս անորոշ է։ «Պորտուգալիայի ազգային գրադարանի երգարանում» և «Վատիկանի երգարանում» այս կանտիգան բացակայում է. «Աժուդայի երգարանում» պահպանվել է նրա միայն մի մասը։

Նկարագրելով հետազոտողների աշխատանքը` Վաշկոնսելուշը նշել է, որ 1858 թվականին բրազիլացի հետազոտող Ֆրանսիշկու Ադոլֆու դե Վարնխագենը (Francisco Adolfo de Varnhagen) ձեռագրի տեքստը համեմատել է «Վատիկանի երգարանի» կրկնօրինակի հետ և որոշել «Աժուդայի երգարանի»` սիրո մասին ութ կանտիգաների հեղինակության մասին հարցը (228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 240)` դրանք վերագրելով պորտուգալացի տրուբադուր Ժուան Գարսիա դե Գիլյանդին^[11]։ Ներկայումս պարզ է դարձել, որ A կանտիգան Գիլյանդեն չի գրել։

Երգարանի հեղինակներից չի կարող ուշադրություն չգրավել իտալացի տրուբադուր Բոնիֆացիոս Կալվոն (Bonifaci Calvo), որ ժողովածուներում հիշատակվում է Ջենովացի Բոնիֆացիոս անունով։ «Աժուդայի երգարանում» գրանցված են սիրո մասին երկու երգ գալիցիա-պորտուգալերենով։ Պահպանվել է 19 երգ պրովանսալերենով։ Երգերից մեկում (Un nou sirventes ses tardar/ voill al rei de Castela far) տրուբադուրը հանդես է գալիս որպես պոլիգլոտ. տեքստը գրված է պրովանսալերենով, գալիցիա-պորտուգալերենով և ֆրանսերենով^[12]։ Բոնիֆացիոս Կալվոյի այս ստեղծագործությունն ընդգրկված չէ «Աժուդայի երգարանում»։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Cancioneiro da Ajuda. In Infopédia. Porto: Porto Editora, 2003—2013
↑ Cancioneiro da Ajuda Манускрипт Песенника Ажуда
↑ А 62, А 146, А 281, А 282
↑ А 37, А 38, А 104, А 105, А 106, А 136, А 142, А 143, А 241, А 256, А 305
↑ Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro et al. (2011-), Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (base de dados online). Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Перечень кантиг «Песенника Ажуда»
↑ Cancioneiro da Ajuda — CA, Cancioneiro da Biblioteca Nacional — CB, Cancioneiro da Vaticana — CV
↑ А 39, А 69, А 213, А 226, А 227, А 241, А 291
↑ Pedro, 2016, 2.2.2. Nota do fl. 9V, էջ 37
↑ Arbor Aldea, Mariña. Escribir nas marxes, completar o texto: as notas ós versos do Cancioneiro da Ajuda : [галис.] // Pola melhor dona de quantas fez nostro senhor: homenaxe á profesora Giulia Lanciani / Coordinadora Mercedes Brea. — Santiago de Compostela : Centro Ramón Piñeiro, 2009. — P. 52—53. — ISBN 978-84-453-4784-3.
↑ Paio Soares de Taveirós ou Pero da Ponte. «Meus olhos, gram coita d'amor». Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (պորտուգալերեն). Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին.
↑ Vasconcelos, 1904, Capítulo I. § 38, էջ 27
↑ Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro; և այլք:. «Bonifaci Calvo». Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (պորտուգալերեն). Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին. {{cite web}}: Explicit use of et al. in: |author= (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Հրատարակություններ խմբագրել

Fragmentos de hum Cancioneiro inedito, que se acha na livraria do Real Collegio dos Nobres de Lisboa / Charles Stuart de Rothesay. — Paris: Paço de Sua Magestade Britanica, 1823. Impresso à custa de Carlos Stuart [Lord Stuart de Rothesay].
Cancioneiro da Ajuda. Edição crítica e comentada / Carolina Michaëlis de Vasconcelos. — Halle: Max Niemeyer, 1904. — Vol. 1.
Cancioneiro da Ajuda. A Diplomatic Edition :

[порт.] / Henry H. Carter. — New York-London : Modern Language Association of America-Oxford University Press, 1941. — Vol. 1. Reprint, New York, Kraus Reprint Co., 1975. Lisboa. Imprensa Nacional — Casa da Moeda. 2007.

Fragmento do Nobiliário do Conde Dom Pedro. Cancioneiro da Ajuda. Edição fac-similada do códice existente na Biblioteca da Ajuda, apresentação de M. C. de Matos, N. S. Pinheiro e F. G. Cunha Leão; estudos de J. V. de Pina Martins, M. A. Ramos e F.G. Cunha Leão. Lisboa. Edições Távola Redonda, Instituto Português do Património Arquitectónico e Arqueológico, Biblioteca da Ajuda. 1994.

Գրականություն խմբագրել

Ferreira, M. P. «O rasto da música no Cancioneiro da Ajuda», O Cancioneiro da Ajuda, cen anos despois. Actas do Congreso realizado pola Dirección Xeral de Promoción Cultural en Santiago de Compostela e na Illa de San Simón os días 25-28 de maio de 2004, Santiago de Compostela, Xunta deGalicia. 2004. pp. 185–210.
Lanciani, Giulia. Tavani, Giuseppe. Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa. Caminho. 1993.
Oliveira, A. Resende de. Depoisdo espectáculo trovadoresco. A estrutura doscancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos XIII e XIV, Lisboa, Colibri. 1994.
Pedro, Susana Tavares. Análise paleográfica das anotações marginais e finais no Cancioneiro da Ajuda :

[порт.] // À Volta do Cancioneiro da Ajuda — Actas do Colóquio «Cancioneiro da Ajuda (1904-2004)» / Coordenação de Maria Ana Ramos e Teresa Amado. — Lisboa : Imprensa Nacional – Casa de Moeda, 2016. — P. 23—59. — 320 p. — ISBN 9789722724470.

Ramos, M. A. Oliveira, A. Resende de. «Cancioneiro da Ajuda». Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa. Caminho. 1993.
Ron Fernández, Xavier. Carolina Michaёlis e os trobadores representados no Cancioneiro da Ajuda :

[галис.] // Carolina Michaёlis e o Cancioneiro da Ajuda, hoxe / Coordinadora Mercedes Brea. — Santiago de Compostela : Centro Ramón Piñeiro, 2005. — P. 121—188. — 374 p.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աժուդայի երգարան» հոդվածին։

[1] Cancioneiro da Ajuda. In Infopédia. Porto: Porto Editora, 2003—2013

[2] Cancioneiro da Ajuda Манускрипт Песенника Ажуда

[3] А 62, А 146, А 281, А 282

[4] А 37, А 38, А 104, А 105, А 106, А 136, А 142, А 143, А 241, А 256, А 305

[5] Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro et al. (2011-), Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (base de dados online). Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Перечень кантиг «Песенника Ажуда»

[6] Cancioneiro da Ajuda — CA, Cancioneiro da Biblioteca Nacional — CB, Cancioneiro da Vaticana — CV

[7] А 39, А 69, А 213, А 226, А 227, А 241, А 291

[Pedro—2016—2.2.2._Nota_do_fl._9V—37-8] Pedro, 2016, 2.2.2. Nota do fl. 9V, էջ 37

[9] Arbor Aldea, Mariña. Escribir nas marxes, completar o texto: as notas ós versos do Cancioneiro da Ajuda : [галис.] // Pola melhor dona de quantas fez nostro senhor: homenaxe á profesora Giulia Lanciani / Coordinadora Mercedes Brea. — Santiago de Compostela : Centro Ramón Piñeiro, 2009. — P. 52—53. — ISBN 978-84-453-4784-3.

[10] Paio Soares de Taveirós ou Pero da Ponte. «Meus olhos, gram coita d'amor». Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (պորտուգալերեն). Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին.

[Vasconcelos—1904—Capítulo_I._§_38—27-11] Vasconcelos, 1904, Capítulo I. § 38, էջ 27

[12] Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro; և այլք:. «Bonifaci Calvo». Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (պորտուգալերեն). Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին. {{cite web}}: Explicit use of et al. in: |author= (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]