Աժուդայի երգարան
Աժուդայի երգարան (իսպ.՝ Cancioneiro da Ajuda), միջնադարից պահպանված աշխարհիկ երեք կանտիգաներից ամենահինը։ Գրվել է 13-րդ դարի վերջին գալիսերեն-պորտուգալերեն լեզվով[1]։ Երգարանի անունը ծագում է նրա պահպանման վայրից` Լիսաբոնի Աժուդայի պալատից (իսպ.՝ Palácio Nacional da Ajuda):
| ||||
![]() | ||||
Հեղինակ | Անանուն | |||
Գրվել է | XII—XIII դարեր | |||
Բնագիր լեզու | Գալիսիա-պորտուգալերեն | |||
Թեմա | Սիրային | |||
Ժանր | Կանտիգա | |||
Բնագիր | հայտնի չէ | |||
Այս ժողովածուն Ազգային գրադարանի երգարանի (Cancioneiro da Biblioteca Nacional կամ «Կոլոչի-Բրանկուտի») և Վատիկանի երգարանի հետ (Cancioneiro da Vaticana) համարվում է Պիրենեյան թերակղզու տրուբադուրների աշխարհիկ կանտիգաների սկզբնաղբյուրներից մեկը։ Մի կողմից ժողովածուն արժեքավոր է` որպես 13-րդ դարի ձեռագիր, մյուս կողմից` որպես գեղարվեստական նախնական հուշարձան, Իբերիայի թագավորության գեղարվեստական ուղղություն` ռոմանական լեզվով։ Ընդ որում, թերակղզու արևելյան մասում գերիշխել է պրովանսերենով պոեզիան։
Նկարագրություն Խմբագրել
Երգարանի ձեռագիրը գտնվել է 19-րդ դարի սկզբին Լիսաբոնում։ Առաջին անգամ այն մասամբ հրատարակվել է 1823 թվականին Փարիզում ֆրանսիսացի դիվանագետ Չարլզ Ստյուարտի ջանքերով, 25 օրինակով։ Երկրորդ հրատարակությունը լույս է տեսել 1849 թվականին։ Մինչ օրս դասական է համարվում պորտուգալացի բանասեր Կարոլինա Միխաելիշ դե Վաշկոսելուշի երկհատոր հրատաակությունը (Carolina Michaëlis de Vasconcelos, 1851—1925), որ թողարկվել է 1904 թվականին։
Ձեռագիրը նմանություն ունի սուրբ Մարիամին նվիրված հոգևոր կանտիգայի հետ (Cantigas de Santa Maria), որը կազմվել է Ալֆոնսո X-ի պալատում։ Սակայն ի տարբերություն Ալֆոնսոյի ձեռագրի` «Աժուդայի երգարանը» նոտայագրված չէ։ Երգերը գրված են մագաղաթի վրա գոթական տառաչափով[2]։ Ձեռագրի աշխատանքն ավարտին չի հասցվել, քանի որ այն պարունակում է մաքուր թղթեր և նոտագրման համար բաց թողած ազատ հատվածներ։ Այսպիսով` բոլոր երգերը երգարանում ներկայացված են առանց նոտագրման։ Ամբողջովին ավարտին չեն հասցվել նաև նկարազարդումն ու մանրանկարչությունը։
Կանտիգայի երգարանի կրճատ մատնանշման համար օգտագործվել է «А» (Ajuda-ի առաջին տառը) իր հերթական թվահամարով կամ «CA»: Այսպես` Cantiga da Ribeiriña (No mundo nom me sei parelha — Cancioneiro da Ajuda, A 38):
Ժողովածուի բոլոր կանտիգաները համարվում են կուրտուազային պոեզիայի նմուշներ և գրվել են Պրովանսի տրուբադուրների ստեղծագործության ազդեցությամբ։ Դրանք ստեղծվել են մինչև Դինիշ I արքայի կառավարումը։ Երգարանը պարունակում է գերզանցապես սիրային թեմատիկայով երգեր (cantigas de amor): Ընդհանուր թվով 310 կանտիգաներից ձեռագրում ներկայացված են 295 երգ սիրո մասին, 4 երգ[3]` հումորային բովանդակությամբ. մնացած 11 կանտիգաների թեմատիկ ուղղվածությունն անորոշ է[4][5]։ Ձեռագրում բացակայում են գալիցիական-պորտուգալական քնարերգության ներկայացուցիչ տրուբադուրների հիմնական ժանրերի բաժանումները` կանտիգա ընկերոջ մասին (cantigas de amigo) և ծաղրանքի ու չարախոսության կանտիգա (cantigas de escárnio e maldizer): Այս փաստը հիմք է հանդիսացել Կարոլինա Միխաելիշ դե Վաշկոսելուշի առաջ քաշած այն տեսակետի, որ Աժուդայի երգարանն առավել ամբողջական, սակայն չպահպանված ժողովածուի մի մաս է հանդիսանում միայն (Cancioneiro Geral galaico-português): Իտալացի մասնագետ Ջուզեպե Տավանին (Giuseppe Tavani) երեք հիմնական երգարանների (CA, CB, CV) համեմատական վերլուծություն է կատարել և ենթադրել, որ մեր օրեր հասած Աժուդայի երգարանը ավելի վաղ ձեռագրի կրկնօրինակ է, որը պարունակել է աշխարհիկ կանտիգաների բոլոր երեք հիմնական ժանրերը[6]։ Ամեն դեպքում, այն վարկածը, որ CA ձեռագիրը բնօրինակ է հանդիսացել CB և CV ձեռագրերի համար, չի կարող ուշադրության արժանանալ հենց միայն այն բանի համար, որ վերջին երկուսում բացակայում են «Աժուդայի երգարանի» 64 կանտիգաներ։
Հեղինակներ Խմբագրել
Երգարանի բոլոր 38 հեղինակները ներկայացված են անանուն։ Նրանց անունները վերականգնվել են համանման ստեղծագործությունների հիման վրա, որոնք պահպանվել էին «Պորտուգալիայի ազգային գրադարանի երգարանում» և «Վատիկանի երգարանում»։ Հինգ հեղինակների անունները չի հաջողվում տարորոշել։ Բացի այդ` վիճելի է յոթ կանտիգաների հեղինակային պատկանելությունը[7]։ Աժուդայի երգարանի 38 հեղինակները ներկայացնում են հետևյալ ազգությունները.
- Գալիցիացիներ - 13
- Իտալացիներ - 1
- Կաստիլացիներ - 3
- Պորտուգալացիներ - 16
- Անհայտ ազգության - 2
- Անանուն - 3։
Միակ հեղինակի անունը, որ ավանդված է երգարանով, ժողովածուն կազմելու ժամանակ գրանցել է վերահսկիչը և ուղղել հրատարակչին։ Այդ հազիվ նշմարելի գրառումը կատարվել է «Սիրո մասին կանտիգայի» (Meus ollos gran cuita damor (A 39)) առաջին տողերում։ 2004 թվականին պորտուգալացի հնագիր Սուզանա Տավարեշ Պեդրոն (Pedro, Susana Tavares) առաջին անգամ հետազոտողների ուշադրությունը հրավիրել է այդ գրառման վրա` գաղտնազերծելով գալիցիացի տրուբադուր Պերո դա Պոնտեի անունը[8]։ Ներկայումս գաղտնազերծման այս տարբերակը կիսում են նաև այլ մասնագետներ[9][10]։ Հնարավոր է, որ կանտիգայի առաջին տունը գրառված է գալիցիական տրուբադուր Պայ Սոարես դե Տավեյրոսի բաժնում, բայց հեղինակն ամենայն հավանականությամբ Պերո դե Պոնտեն է։ Այս պատճառով ամբողջական տեքստի գրանցումն ընդհատվել է, և նրա հեղինակության մասին հարցը դեռևս անորոշ է։ «Պորտուգալիայի ազգային գրադարանի երգարանում» և «Վատիկանի երգարանում» այս կանտիգան բացակայում է. «Աժուդայի երգարանում» պահպանվել է նրա միայն մի մասը։
Նկարագրելով հետազոտողների աշխատանքը` Վաշկոնսելուշը նշել է, որ 1858 թվականին բրազիլացի հետազոտող Ֆրանսիշկու Ադոլֆու դե Վարնխագենը (Francisco Adolfo de Varnhagen) ձեռագրի տեքստը համեմատել է «Վատիկանի երգարանի» կրկնօրինակի հետ և որոշել «Աժուդայի երգարանի»` սիրո մասին ութ կանտիգաների հեղինակության մասին հարցը (228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 240)` դրանք վերագրելով պորտուգալացի տրուբադուր Ժուան Գարսիա դե Գիլյանդին[11]։ Ներկայումս պարզ է դարձել, որ A կանտիգան Գիլյանդեն չի գրել։
Երգարանի հեղինակներից չի կարող ուշադրություն չգրավել իտալացի տրուբադուր Բոնիֆացիոս Կալվոն (Bonifaci Calvo), որ ժողովածուներում հիշատակվում է Ջենովացի Բոնիֆացիոս անունով։ «Աժուդայի երգարանում» գրանցված են սիրո մասին երկու երգ գալիցիա-պորտուգալերենով։ Պահպանվել է 19 երգ պրովանսալերենով։ Երգերից մեկում (Un nou sirventes ses tardar/ voill al rei de Castela far) տրուբադուրը հանդես է գալիս որպես պոլիգլոտ. տեքստը գրված է պրովանսալերենով, գալիցիա-պորտուգալերենով և ֆրանսերենով[12]։ Բոնիֆացիոս Կալվոյի այս ստեղծագործությունն ընդգրկված չէ «Աժուդայի երգարանում»։
Ծանոթագրություններ Խմբագրել
- ↑ Cancioneiro da Ajuda. In Infopédia. Porto: Porto Editora, 2003—2013
- ↑ Cancioneiro da Ajuda Манускрипт Песенника Ажуда
- ↑ А 62, А 146, А 281, А 282
- ↑ А 37, А 38, А 104, А 105, А 106, А 136, А 142, А 143, А 241, А 256, А 305
- ↑ Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro et al. (2011-), Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (base de dados online). Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Перечень кантиг «Песенника Ажуда»
- ↑ Cancioneiro da Ajuda — CA, Cancioneiro da Biblioteca Nacional — CB, Cancioneiro da Vaticana — CV
- ↑ А 39, А 69, А 213, А 226, А 227, А 241, А 291
- ↑ Pedro, 2016, 2.2.2. Nota do fl. 9V, էջ 37
- ↑ Arbor Aldea, Mariña. Escribir nas marxes, completar o texto: as notas ós versos do Cancioneiro da Ajuda : [галис.] // Pola melhor dona de quantas fez nostro senhor: homenaxe á profesora Giulia Lanciani / Coordinadora Mercedes Brea. — Santiago de Compostela : Centro Ramón Piñeiro, 2009. — P. 52—53. — ISBN 978-84-453-4784-3.
- ↑ Paio Soares de Taveirós ou Pero da Ponte.։ «Meus olhos, gram coita d'amor»։ Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (պորտուգալերեն)։ Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA։ Վերցված է 2018-02-22
- ↑ Vasconcelos, 1904, Capítulo I. § 38, էջ 27
- ↑ Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro և այլք:։ «Bonifaci Calvo»։ Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (պորտուգալերեն)։ Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA։ Վերցված է 2018-02-22
Հրատարակություններ Խմբագրել
- Fragmentos de hum Cancioneiro inedito, que se acha na livraria do Real Collegio dos Nobres de Lisboa / Charles Stuart de Rothesay. — Paris: Paço de Sua Magestade Britanica, 1823. Impresso à custa de Carlos Stuart [Lord Stuart de Rothesay].
- Cancioneiro da Ajuda. Edição crítica e comentada / Carolina Michaëlis de Vasconcelos. — Halle: Max Niemeyer, 1904. — Vol. 1.
- Cancioneiro da Ajuda. A Diplomatic Edition :
[порт.] / Henry H. Carter. — New York-London : Modern Language Association of America-Oxford University Press, 1941. — Vol. 1. Reprint, New York, Kraus Reprint Co., 1975. Lisboa. Imprensa Nacional — Casa da Moeda. 2007.
- Fragmento do Nobiliário do Conde Dom Pedro. Cancioneiro da Ajuda. Edição fac-similada do códice existente na Biblioteca da Ajuda, apresentação de M. C. de Matos, N. S. Pinheiro e F. G. Cunha Leão; estudos de J. V. de Pina Martins, M. A. Ramos e F.G. Cunha Leão. Lisboa. Edições Távola Redonda, Instituto Português do Património Arquitectónico e Arqueológico, Biblioteca da Ajuda. 1994.
Գրականություն Խմբագրել
- Ferreira, M. P. «O rasto da música no Cancioneiro da Ajuda», O Cancioneiro da Ajuda, cen anos despois. Actas do Congreso realizado pola Dirección Xeral de Promoción Cultural en Santiago de Compostela e na Illa de San Simón os días 25-28 de maio de 2004, Santiago de Compostela, Xunta deGalicia. 2004. pp. 185–210.
- Lanciani, Giulia. Tavani, Giuseppe. Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa. Caminho. 1993.
- Oliveira, A. Resende de. Depoisdo espectáculo trovadoresco. A estrutura doscancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos XIII e XIV, Lisboa, Colibri. 1994.
- Pedro, Susana Tavares. Análise paleográfica das anotações marginais e finais no Cancioneiro da Ajuda :
[порт.] // À Volta do Cancioneiro da Ajuda — Actas do Colóquio «Cancioneiro da Ajuda (1904-2004)» / Coordenação de Maria Ana Ramos e Teresa Amado. — Lisboa : Imprensa Nacional – Casa de Moeda, 2016. — P. 23—59. — 320 p. — ISBN 9789722724470.
- Ramos, M. A. Oliveira, A. Resende de. «Cancioneiro da Ajuda». Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa. Caminho. 1993.
- Ron Fernández, Xavier. Carolina Michaёlis e os trobadores representados no Cancioneiro da Ajuda :
[галис.] // Carolina Michaёlis e o Cancioneiro da Ajuda, hoxe / Coordinadora Mercedes Brea. — Santiago de Compostela : Centro Ramón Piñeiro, 2005. — P. 121—188. — 374 p.
Արտաքին հղումներ Խմբագրել
- Mariña Arbor Aldea. Cancioneiro da Ajuda
- «Carolina Michaëlis e o Cancioneiro da Ajuda, hoxe» Artigos lingüísticos e literarios sobre o Cancioneiro da Ajuda
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Աժուդայի երգարան կատեգորիայում։ |