Աբդուլլահ Չաթլը
Աբդուլլահ Չաթլը (թուրքերեն՝ Abdullah Çatlı, հունիսի 1, 1956, Նևշեհիր, Թուրքիա - նոյեմբերի 3, 1996, Susurluk, Բալըքեսիրի մարզ, Թուրքիա), թուրք ակտիվիստ, ազգայնական քաղաքական գործիչ։ «Գորշ գայլեր» շարժման անդամ, Գլադիո միջազգային ցանցի թուրքական ստորաբաժանման օպերատոր։ Թուրքական հետախուզական ծառայության գաղտնի գործակալ։ Կոմունիստների, ձախ ընդդիմադիրների, քրդերի դեմ գործողությունների շարքի կազմակերպիչ և մասնակից։
| Աբդուլլահ Չաթլը | |
| Կուսակցություն՝ | Բոզկուրտ |
|---|---|
| Կրթություն՝ | Անկարայի համալսարան |
| Մասնագիտություն՝ | Հանցագործության ղեկավար |
| Դավանանք | իսլամ |
| Ծննդյան օր | հունիսի 1, 1956 |
| Ծննդավայր | Նևշեհիր, Թուրքիա |
| Վախճանի օր | նոյեմբերի 3, 1996 (40 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Susurluk, Բալըքեսիրի մարզ, Թուրքիա |
| Քաղաքացիություն |  Թուրքիա
|
«Գորշ գայլերի հակագերիլիա». հակակոմունիստական ազգայնականություն խմբագրել
Ծնվել է բազմազավակ ընտանիքում։ 1977 թվականին ընդունվել է Անկարայի համալսարան։ Արագ միավորվել է ուսանողական «իդեալիստական կենտրոնի» հետ՝ ծայրահեղ աջ շարժման մաս մոխրագույն գայլեր։ Նա հավատարիմ է մնացել ծայրահեղ ազգայնականությանը և հակակոմունիզմին։ Դարձել է «Կոնտրգերիլյա» կառույցի՝ Գլադիոյի միջազգային հակակոմունիստական համակարգի թուրքական ստորաբաժանման օպերատիվ գրոհայինը։
1978 թվականի մայիսից Աբդուլլահ Չաթլըն երիտասարդական նեոֆաշիստական բջջի ղեկավար ակտիվիստն էր։ Նա մասնակցել է մի շարք ուժային ակցիաների[1], այդ թվում, ինչպես ենթադրվում է, 1978 թվականի հոկտեմբերի 9-ին տեղի ունեցած Կոմունիստական աշխատավորական կուսակցության անդամ յոթ ուսանողների սպանությանը՝ Բախչելիևլերյան կոտորածին։ Ենթադրվում է, որ 1979 թվականին Աբդուլլահ Չաթլըն Ստամբուլի ռազմական բանտից Մեհմեդ Ալի Աղջայի փախուստի կազմակերպիչներից մեկն էր, որը մահապատժի էր դատապարտվել ձախ «Milliyet» թերթի խմբագիր Աբդի Իփեքչիի սպանության համար։ Չաթլըի կապը Աղջայի հետ կասկածների տեղիք տվեց, որ նա ևս ներգրավված է Հռոմի Պապ Հովհաննես Պողոս II-ի դեմ մահափորձի մեջ[2], բայց այս վարկածը մնաց տարբեր աստիճանի հիմնավորվածության ենթադրությունների մակարդակում։
Ենթադրվում է, որ 1970-ական թվականների վերջերից Աբդուլլահ Չաթլըն եղել է հետախուզական հատուկ ծառայության (MIT) գաղտնի գործակալ։ Այս կապակցությամբ բառացի խոստովանություններ կամ վավերագրական հրապարակումներ չեն հրապարակվել, բայց մի շարք հանգամանքների համընկնումը նման եզրակացությունն ակնհայտ է դարձնում։ Առաջին հերթին դա վերաբերում է «Հակագերիլ»-ում նրա գործունեությանը՝ ինչպես 1970-ական թվականների հակակոմունիստական կառույցում, այնպես էլ 1990-ական թվականների հակաքրդական կառույցում[3]։
Արտագաղթ խմբագրել
1980 թվականի սեպտեմբերի 12-ի հեղաշրջումից հետո «Գորշ գայլերի» շարժումը հետապնդվեց, բայց ավելի քիչ կոշտ, քան կոմունիստներն ու ձախ արմատական գործիչները։ Ռազմական իշխանությունները ճնշում էին բոլոր ընդդիմություններին, բայց հավատարմությունն ապացուցող ծայրահեղ աջերին պատրաստ էին օգտագործել իրենց նպատակների համար։
Սակայն Չաթլըն ստիպված է եղել արտագաղթել։ Ավստրիայով նա տեղափոխվել է Արևմտյան Եվրոպա։ Մասնակցել է «Գլադիո»-ի գործունեությանը։ 1982 թվականի սեպտեմբերին Մայամիում հանդիպել է Ստեֆանո Դելե Կիայեի հետ[4]։ Աբդուլլահ Չաթլըն, գտնվելով Ֆրանսիայում, գործողություններ էր ծրագրում հայկական «ԱՍԱԼԱ» գաղտնի բանակի դեմ։ Նա կազմակերպել է նաև 1984 թվականի մայիսի 3-ին Փարիզի արվարձանում Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանի պայթեցումը։
Վերադարձ Թուրքիա։ Պայքար քրդական շարժման դեմ խմբագրել
Չաթլըն վերադարձել է Թուրքիա, որտեղ հետախուզվում էր սպանության մեղադրանքով։ Սակայն, ինչպես ենթադրվում է, նա վերականգնել է նախկին կապերը ոստիկանության և հատուկ ծառայությունների հետ։ Չաթլըն թուրքական իշխանությունների կողմից ներգրավվել է քրդական ապստամբական շարժման դեմ պայքարում։
Թանսու Չիլլերի կառավարության օրոք իրականացվել են մի շարք առևանգումներ և քուրդ ահաբեկիչների ոչնչացում։ Մի շարք դեպքերում դրան առնչություն է ունեցել Աբդուլլահ Չաթլըն, որը գործի է դրել «Հակագերիլայի» պահպանված կառույցները։ Ըստ որոշ տվյալների՝ Չաթլըի խումբը կիրառվել է նաև իրանցի հետախույզների և մաքսանենգների արտաիրավական ոչնչացման համար։ Բացի այդ, Չաթլըն կասկածվում էր 1996 թվականի հուլիսին քրեական ձեռնարկատեր Օմեր Թոփալի պատվիրված սպանությանը մասնակցելու մեջ[5]։
Մահ խմբագրել
1996 թվականի նոյեմբերի 3-ին վթարի է տեղի ունեցել՝ պատահաբար բախվել են տրակտորն ու մեքենան, որում եղել են Աբդուլլահ Չաթլըն, նրա ընկերուհի Գոնջա Ուսը («թուրքական մաֆիայի գեղեցկության թագուհին» և «հիթ կինը»), Ստամբուլի փոխոստիկանապետ Հուսեյն Քոջադան և «Ճիշտ ուղի» կուսակցությունից (որը կառավարական կոալիցիայի մաս էր կազմում) խորհրդարանի պատգամավոր Սեդաթ Բուջակը, թուրքամետ քրդական միլիցիայի ղեկավարը[6]։ Միայն Բուջակին է հաջողվել ողջ մնալ։
Ավտովթարը հանգեցրել է քաղաքական սկանդալի. ակնհայտ են դարձել սպանությունների համար պաշտոնապես հետախուզման մեջ գտնվող Չաթլըի սերտ կապերը պետական ապարատի և իշխող կուսակցություններից մեկի հետ[7]։ Էրգենեկոնի գործով հետաքննության ընթացքում վարկած է հնչել, որ ավտովթարը կանխամտածված սպանություն է[8], սակայն դրա ապացուցողական ապացույցներ չեն բերվել։
Չաթլըի հայրենի քաղաքում տեղի ունեցած հուղարկավորության արարողությանը մասնակցել է մոտ 45 հազար մարդ, այդ թվում՝ «Գորշ գայլերի» բազմաթիվ ակտիվիստներ։
Հիշատակ խմբագրել
Աբդուլլահ Չաթլըի կերպարը ոչ միանշանակ է ընկալվում ժամանակակից Թուրքիայում։ Ձախ հասարակությունը նրան մաֆիոզ է համարում։ Նման գնահատականներ կան լրագրողներ Սոներ Յալչինի և Դողան Յուրդուքուլի «Reis: Gladio’nun Türk Tetikçisi» աշխատանքում[9]։
Միևնույն ժամանակ, Չաթլըի բազմաթիվ հայրենակիցներ նրան համարում են Թուրքիայի ազգային շահերի համար պայքարող[10] և կիսում են աջ արմատական ազգայնականների առաջնորդ Ալփարսլան Թյուրքեշի տեսակետը։
Չաթլըն համագործակցել է գաղտնի ծառայության հետ՝ աշխատելով ի շահ պետության։
Առավել դրական ձևով Չաթլըի մասին որպես «մեծ հայրենասերի» խոսել է Թանսու Չիլլերը[11][12]։
Աբդուլլահ Չաթլըի դուստրը՝ Գյոքչենը գրել է հոր կենսագրությունը պատմող «Babam Çatlı» («Իմ հայր Չաթլը»)[13] գիրքը։
Աբդուլլահ Չաթլըի կերպարը հաճախ ռոմանտիզացվում է։ Աջ ազգայնական շրջանակներում նրա կյանքի ուղին մատուցվում է որպես հայրենասիրության չափանիշ[14][15]։ Նրա մասին գրվել են մի շարք գրքեր, նկարահանվել են ֆիլմեր, կազմվել են երգեր։
2008 թվականին Այհան Չարքընը (նախկին թուրք հատուկ ջոկատայիններ) ուղիղ եթերի ժամանակ հայտարարել է, որ իր հերթին 1990-ական թվականներին Թուրքիայի քաղաքական գործիչներից մեկը հրամայել է Աբդուլլահ Չաթլըին սպանել Ուղուր Դյունդարին (որն այդ ժամանակ մեծ ժողովրդականություն էր վայելում), բայց Չաթլըն հրաժարվեց դա անել[16]։
Ընտանիք խմբագրել
Աբդուլլահ Չաթլըն 18 տարեկանից ամուսնացած է եղել իր հարևանուհի Մերալի հետ։ Ունեցել է երկու դուստր՝ Գյոքչենը (քաղաքագիտական կրթություն է ստացել Ֆրանսիայում) և Սելջանը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Verbrecher mit Diplomatenpaß Արխիվացված 2014-02-01 Wayback Machine
- ↑ CIA invovled in POPE ASSASSINATION
- ↑ SUSURLUK VE KONTRGERİLLA
- ↑ ОРЁЛ ЭПОХИ КОНДОРА
- ↑ Turkish Press Scanner
- ↑ Scandal Links Turkish Aides To Deaths, Drugs and Terror
- ↑ Hochachtung vor einem Killer
- ↑ «Abdullah Çatlı öldürülmüş!». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 10-ին.
- ↑ «Reis Gladio'nun Türk Tetikçisi». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 10-ին.
- ↑ Two portraits of «The Chief»: Which Catli? Արխիվացված 2015-02-10 Wayback Machine
- ↑ Lucy Komisar, Turkey’s terrorists: a CIA legacy lives on, The Progressive, April 1997
- ↑ 1998 Report Արխիվացված 2008-10-03 Wayback Machine from the Human Rights Foundation of Turkey, chapter II, «SUSURLUK SCANDAL: Counter-guerilla Affairs», p.39-86 (see note p.39)
- ↑ «Babam Çatlı». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
- ↑ Video: yolların sonu I ABDULLAH ÇATLI
- ↑ Video: ALI KINIK KORKUSUZ ABDULLAH ÇATLI REİS
- ↑ sitesi, milliyet.com.tr Türkiye'nin lider haber. «Ayhan Çarkın: 1000 kişiyi öldürdüm». MİLLİYET HABER - TÜRKİYE'NİN HABER SİTESİ. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 18-ին.