Gjakmarrja
Gjakmarrja (արյան վրեժ) կամ Hakmarrja (վրեժ), ալբանական չգրված օրենքներով, սովորութային Kanun-ով սահմանված պարտականություն՝ սպանություն գործելու հանուն ընտանեկան, տոհմական պատվի վերականգնման, որը կասկածի տակ է դրվել ընտանիքի, գերդաստանի, տոհմի անդամի՝ նախկինում տեղի ունեցած սպանության կամ ստորացուցիչ, վիրավորական մեկ այլ արարքի պատճառով։ Արյան վրեժ հարուցող գործողություններ են համարվում տանտիրոջ կողմից իր հյուրին սպանելը, մասնավոր սեփականությանը դիտավորությամբ և խոշոր չափերի վնաս հասցնելը, մեծագումար պարտքը վճարելուց հրաժարվելը, ուրիշի կնոջը կամ աղջկան գայթակղելը, առևանգելը, բռնաբարելը։ Արյան վրեժի հատուցումը, եթե միանգամից չի իրականացվում, կարող է ձգվել մի քանի սերունդ։ Իսկ ով չի ցանկանում արյան վրեժ լուծելով վերականգնել իր գերդաստանի պատվին հասցված վիրավորանքը, նա կորցնում է հեղինակությունը, հարգանքն ու վարկը հասարակության մեջ և հարկադրված է լինում ապրել ամոթի, խայտառակության մեջ, հասարակությունից առանձնացած, մեկուսացած, իր իսկ տանը բանտարկվածի կարգավիճակով[1][2]։
Կոմունիստական վարչակարգի տապալումից հետո պետական հսկողության թուլանացման կամ բացակայության պատճառով Ալբանիայի առանձին մասերում (հատկապես՝ հյուսիսային շրջաններում) և Կոսովոյում ջամկարյայի դեպքերի բռնկում տեղի ունեցավ[3][4]։ Մարդու իրավունքների հելսինկյան կոմիտեի ալբանական խմբի անդամների կարծիքով՝ երկրում արյան վրեժի տարածվածության պատճառը դատական համակարգում տեղ գտած թերություններն են. ալբանացիներից շատերը գտնում են, որ իրենց դատական մարմինները կոռումպացված են կամ անարդյունավետ են գործում և գերադասում են դիմել Kanun-ին[4]։
Տիրանայի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Իսմեթ Էլեզին պնդում է, որ չնայած ալբանական հասարակությունը հավանություն է տալիս արյան վրեժին, այդուհանդերձ՝ դրա իրագործման հետ կապված՝ Kanun-ում սահմանված են խստագույն կանոններ ու սահմանափակումներ (ամբողջական Kanun-ը բաղկացած է 12 գրքից, որոնցում 1.262 հոդված է ամփոփված)[1])): Օրինակ՝ արգելված է որպես պատասխան հարված՝ սպանել կանանց, երեխաներին, ծերերին[4]։ Ոմանք էլ կարծիք են հայտնում, որ Kanun-ում շեշտը դրված է հաշտեցման, հարաբերությունների սրվածության խաղաղ ճանապարհով հանգուցալուծման վրա, և արյունահեղությունը Kanun-ի պատվիրանների ընտրովի ու սխալ մեկնաբանության հետևանք է[3]։
Ալբանացի գրող Իսմայիլ Կադարեն գտնում է, որ արյան վրեժի սովորույթը հատուկ է ոչ միայն ալբանական, այլև ընդհանրապես բալկանjան հասարակություններին[5], և դա նրանց պատմական առանձնահատկությունն է։ Իր «Կործանումների ապրիլ» (ալբաներեն՝ Prilli i Thyer) վեպում նա քննում է հողագործների երկու ընտանիքի նախնիների միջև արյան վրեժի հասարակական հետևանքները[6]։ Բրազիլական նույնանուն ֆիլմում, որը հենց այդ վեպի հիման վրա է նկարահանված, գործողությունները ծավալվում են Բրազիլիայի Բայի մարզի խուլ, հեռավոր շրջաններից մեկում։ Ալբանա-ամերիկյան «Արյան ներում» կինոնկարում էլ արտացոլված են արյան վրեժի հետևանքները ժամանակակից Ալբանիայի հեռավոր շրջաններից մեկում[3]։
Կոսովոյի ալբանական հասարակության մեջ վերջին տասնամյակներին քայլեր են ձեռնարկվել արյան վրեժի սովորույթը հաղթահարելու ուղղությամբ։ 1990-ական թվականներին Անտոն Չետտայի նախաձեռնած լայնածավալ գործողության շնորհիվ հաշտեցմամբ են հանգուցալուծվել բազմաթիվ սրված իրավիճակներ[7]։ 1990 թվականի մայիսի 1-ին Վեռատե-Լյուկես քաղաքում կայացել է հաշտեցման հարցերով խոշոր համաժողով, որին մասնակցել է 100 հազարից մինչև 500 հազար մարդ։ 1992 թվականին հաշտեցմանն ուղղված քարոզարշավների ու գործողությունների շնորհիվ հնարավոր է եղել կանխելու վրիժառության ավելի քան 1200 դեպք։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Mattei, Vincenzo. «Albania: The dark shadow of tradition and blood feuds». www.aljazeera.com. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
- ↑ Kasapi, Andrew Hosken and Albana (2017 թ․ նոյեմբերի 12). «The children trapped by Albania's blood feuds» (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/albania/7843351/Albanias-modern-day-blood-fueds.html |título=Albania's modern-day blood feuds |último1 =Freeman |primeiro1 =Colin |data=1 de julho de 2010 |website=The Telegraph |publicado=Telegraph Media Group Limited |acessodata=17 de julho de 2013}}
- ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.rferl.org/features/2001/10/12102001123602.asp |título=Albania: Blood Feuds – 'Blood For Blood' |último1 =Naegele |primeiro1 =Jolyon |data=12 de outubro de 2001 |website=Radio Free Europe / Radio Liberty |acessodata=17 de julho de 2013}}
- ↑ http://pajtimi.com/faqebrenda.php?newsID=40&lang=eng Արխիվացված 2012-02-04 Wayback Machine |título=This Blood Feud with Kalashnikov is Barbarian |último1 =Kadare |primeiro1 =Ismail |website=Komiteti i Pajtimit Mbarëkombëtar (Committee of Nationwide Reconciliation) |acessodata=17 de julho de 2013}}
- ↑ http://www.kirjasto.sci.fi/kadare.htm |título=Ismail Kadare |website=Books and Writers (kirjasto.sci.fi) |primeiro =Petri |último =Liukkonen |publicado=Biblioteca Pública Kuusankoski Public Library |local=Finlândia |arquivourl=https://web.archive.org/web/20150113052232/http://www.kirjasto.sci.fi/kadare.htm |arquivodata=13 de janeiro de 2015 |urlmorta= sim|df= }}
- ↑ http://academic.oup.com/bjc/advance-article-abstract/doi/10.1093/bjc/azx002/2990197%7Caccessdate=15 December 2017|first1=Aleksandar|last2=Sheremeti|last3=Braithwaite|first2=Furtuna|first3=John|last1=Marsavelski|titlu=Did Nonviolent Resistance Fail in Kosovo?}}
Գրականություն խմբագրել
- Gellçi Diana Gjakmarrja: Albanian Highlander's [sic] "Blood Feud" as Social Obligation |url=http://trove.nla.gov.au/version/9040885 |acessodata=17 de julho de 2013 |ano=2005 |publicado=Albanian Institute for International Studies |local=Tirana}}
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Republic of Albania Country Report publicado pela Unidade Nacional de Informação e Polícia, Immigration and Nationality Directorate, Home Office, Reino Unido.
- Graham Adam H Blood feuds in Albania’s Accursed Mountains|url=http://www.bbc.com/travel/story/20141126-blood-feuds-in-albanias-accursed-mountains%7Cagência=BBC%7Cdata=9(չաշխատող հղում) de janeiro de 2015