Վեռներ ֆոն Ֆրիչ

Վեռներ Ֆրայհեր ֆոն Ֆրիչ (բարոն Վեռներ ֆոն Ֆրիչ, գերմ.՝ Thomas Ludwig Werner Freiherr von Fritsch,օգոստոսի 4, 1880(1880-08-04)^[…], Benrath, District 9, Դյուսելդորֆ, Հռենոսի պրովինցիա, Պրուսիայի թագավորություն, Գերմանական ռայխ - սեպտեմբերի 22, 1939(1939-09-22)^[…], Praga, Վարշավա, Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն), Վերմախտի գեներալ-գնդապետ, գերմանական բանակի երկրորդ (Վիլհելմ Ֆրից ֆոն Ռոտիգից հետո) գեներալը, ով մահացել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում։ Նա եղել է բանակի գլխավոր հրամանատարը 1934 թվականի փետրվարից մինչև 1938 թվականի փետրվարը, սակայն միասեռականության կեղծ մեղադրանքների պատճառով ստիպված է եղել հրաժարական տալ։ Նրա պաշտոնանկությունը կարևոր քայլ է եղել Ադոլֆ Հիտլերի կողմից բանակի նկատմամբ ավելի խիստ վերահսկողության հաստատման հարցում։ Մեկ տարի անց՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց քիչ առաջ, Ֆրիչին կանչել են որպես 12-րդ հրետանային գնդի գլխավոր հրամանատար։

Վեռներ ֆոն Ֆրիչ
գերմ.՝ Werner Freiherr von Fritsch
օգոստոսի 4, 1880(1880-08-04)[…] - սեպտեմբերի 22, 1939(1939-09-22)[…] (59 տարեկան)
Ծննդավայր	Benrath, District 9, Դյուսելդորֆ, Հռենոսի պրովինցիա, Պրուսիայի թագավորություն, Գերմանական ռայխ
Մահվան վայր	Praga, Վարշավա, Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն
Գերեզման	Հաշմանդամների գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Գերմանական կայսրություն,  Վայմարյան Հանրապետություն և  Նացիստական Գերմանիա
Զորատեսակ	ցամաքային զորքեր
Կոչում	Generaloberst?
Մարտեր/ պատերազմներ	Առաջին համաշխարհային պատերազմ, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ և Ներխուժում Լեհաստան
Պարգևներ	և

Երիտասարդություն. բանակին միանալ

Վերներ ֆոն Ֆրիչը ծնվել է Բենրաթում (այժմ՝ Դյուսելդորֆի շրջան)՝ Գերմանական կայսրության Հռենոս նահանգում։

Դպրոցը ավարտելուց հետո ֆոն Ֆրիչը միացել է բանակին որպես ֆանեն-յունկեր 1898 թվականի սեպտեմբերին Պրուսիայի 25-րդ դաշտային հրետանային գնդում և երկու տարի անց ստացել լեյտենանտի կոչում։ Նրա ակնառու ունակությունները պատշաճ կերպով գնահատվել են վերադասի կողմից։ 1907 թվականին ընդունվել է Բեռլինի Պրուսիայի ռազմական ակադեմիան և ավարտել 1910 թվականին։ Ստացել է գլխավոր լեյտենանտի կոչում և 1911 թվականին զորակոչվել Գլխավոր շտաբ։

1913 թվականին ֆոն Ֆրիչը ստացել է կապիտանի կոչում։

Զինվորական կարիերա

Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ

Դպրոցն ավարտելուց հետո Ֆրիչը 1898 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Դարմշտադտում որպես կուրսանտ միացել է Պրուսական բանակի Հեսսիական դաշտային հրետանային համար 25 գնդին։ Այնտեղ սպայական դասերից հետո 1900 թվականի հունվարի 27-ին ստացել է լեյտենանտի կոչում։ Հաջորդ մի քանի տարիները Ֆրիչն անցկացրել է զինվորական ծառայության մեջ։ 1902 թվականի հոկտեմբերին ուղարկվել է հրետանու և ինժեներական ուսումնարան խորացված դասերի, իսկ հաջորդ տարի դարձել է իր գնդի 1-ին դիվիզիայի համհարզ։ Այս պաշտոնը Ֆրիչին առաջընթացի քիչ հնարավորություն է տվել, և նա ունեցել է քիչ ընկերներ։ Այդ ժամանակ նրա սակավաթիվ ընկերներից է եղել նրա գնդի ընկեր, հետագայում ֆելդմարշալ Գեորգ ֆոն Կյուխլերը։ Ուստի Ֆրիտչը դիմել է Ռազմական ակադեմիա ընդունվելու համար։ Բարդ ընդունելության քննություն հանձնելուց հետո 1907 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ընդունվել է Բեռլինի ռազմական ակադեմիա՝ նախապատրաստվելով գլխավոր շտաբի սպայի պաշտոնին։ Այստեղ նա մասնակցել է Վիլհելմ Գրոների անհատական դասընթացներին և հատկապես աչքի է ընկել ռազմական պատմության և մարտավարության մեջ։ Նա իր դասարանում առաջիններից է եղել, ով հանձնել է ավարտական քննությունը 1910 թվականի հուլիսի 20-ին։ Ֆրիչը, ով այդ ընթացքում ստացել էր լեյտենանտի կոչում, փորձնական կարգով տեղափոխվել է Գլխավոր շտաբ, իսկ հաջորդ տարվանից դարձել Գլխավոր շտաբի մշտական աշխատակից։ 1913 թվականի ապրիլից մինչև 1914 թվականի մարտը աշխատել է Մեծ գլխավոր շտաբի Ռազմական պատմության 2-րդ վարչությունում, որը զբաղվում էր Ֆրիդրիխ Մեծի պատերազմներով, այնուհետև տեղափոխվել է տեղակայման վարչություն և այդպիսով մասնակցել 1914 թվականի օգոստոսին գերմանական զորահավաքին։

Առաջին համաշխարհային պատերազմ

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ֆրիչը զբաղեցրել է տարբեր պաշտոններ՝ որպես գլխավոր շտաբի սպա։ Որոշ ժամանակ եղել է 1-ին գվարդիական և 47-րդ պահեստային դիվիզիաների գլխավոր շտաբի առաջին սպան։ Ժամանակավորապես տեղափոխվել է 4-րդ և 10-րդ բանակների գլխավոր շտաբ և ծառայել VI Պահեստային կորպուսում։ Ռազմաօդային ուժերի շտաբում ժամանակավոր ծառայությունը բոլորովին նոր փորձ էր Ֆրիչի համար։ Այն բացահայտորեն առաջնորդել է Գերագույն հրամանատարության գնդապետ Մաքս Բաուերը։ Երկուսն էլ միմյանց ճանաչել են Գլխավոր շտաբում միասին ծառայելու ժամանակներից։ Ֆրիչը 1917 թվականին վիրավորվել է գլխի բեկորից և պատերազմի ընթացքում ստացել է երկաթե խաչի և Հոհենցոլերնի տան շքանշանի ասպետական խաչի երկու աստիճաններ։

Վայմարյան Հանրապետություն

Պատերազմի ավարտին նա մնացել է Ռայխսվերում։ Ի սկզբանե աշխատել է Պաշտպանության նախարարությունում, իսկ հետո նշանակվել 5-րդ հրետանային գնդում դիվիզիայի հրամանատարի պաշտոնում։ 1923 թվականի փետրվարի 5-ին դարձել է փոխգնդապետ։

1924 թվականի ապրիլի 1-ին ֆոն Ֆրիչը նշանակվել է 1-ին հետևակային դիվիզիայի շտաբի պետ։ 1926 թվականին դարձել է ռազմական վարչակազմի ցամաքային զորքերի վարչության պետ (Truppenamt) և 1927 թվականի մարտի 1-ին ստացել գնդապետի կոչում։ 1928 թվականին դարձել է 2-րդ հրետանային գնդի, 1931 թվականին՝ 1-ին հեծելազորային դիվիզիայի, ապա 1932 թվականին՝ 3-րդ հետեւակային դիվիզիայի եւ III ռազմական օկրուգի հրամանատար։ Նույն տարում Ֆրիչին գեներալ-մայորի կոչում է շնորհել Կուրտ ֆոն Շլայխերը, ով նրան համարում էր խոստումնալից երիտասարդ սպա։ Այնուհետև Շլայխերը Ֆրիչին և Գերդ ֆոն Ռունդշտեդին հանձնարարել է իրականացնել պրուսական «խռովարարությունը», որի արդյունքում Ռայխսվերը տապալել է Պրուսիայում Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության կառավարությունը։

1924 թվականին Ֆրիչը նամակ է գրել Յոահիմ ֆոն Ստյուլպնագելին, որտեղ նա արտահայտել է իր ատելությունը ժողովրդավարության նկատմամբ և հույս հայտնել, որ գեներալ Հանս ֆոն Զեկտը «խռովություն» կիրականացնի՝ ռազմական դիկտատուրա հաստատելու համար։ Ֆրիչն ասել է, որ կտրականապես դեմ է մեկ այլ «սև, կարմիր և ոսկե շուն» (Վայմարյան Հանրապետության դրոշի գույների հիշատակում) տեսնելուն որպես կանցլեր և գրել է, որ կարծում է, որ Գերմանիան ոչնչացվում է «հրեական թերթերի քարոզչությամբ»։ Ֆրիչն ավարտել է իր նամակը նրանց ցանկով, ում ատել է․

Որովհետև, ի վերջո, Էլբերտը, պացիֆիստները, հրեաները, դեմոկրատները, սևերը, կարմիրներն ու ոսկեղենիկները, ֆրանսիացիները, և այս կանայք՝ անբարոյականները և նրանց նմանները, բոլորն էլ սրիկաներ են, բացառությամբ միայն մայրերի․ ես ասում եմ՝ դուք բոլորդ նույնն եք, այն մարդիկ, ովքեր ցանկանում են ոչնչացնել Գերմանիան։ Կարող են լինել չնչին տարբերություններ, բայց ի վերջո ամեն ինչ հանգում է նույն բանին։ Մենք կարող ենք վստահել միայն մեզ։ Հուսալիություն, ճշմարտություն և սեր գոյություն ունեն միայն մեր՝ գերմանացիներիս մեջ։

Գերմանացի պատմաբան Վոլֆրամ Վետտը գրել է, որ Ֆրիչն իր նամակում մոտ է եղել պետական դավաճանությանը, քանի որ երդվել է պաշտպանել ժողովրդավարությունը, իսկ դեմոկրատիան ոչնչացնելու համար «խռովություն» կոչ անելը «չափազանց անհավատարմություն էր հանրապետության հանդեպ, որին նա երդվել էր»։

Ֆրիչն ակտիվորեն մասնակցել է Գերմանիայի գաղտնի վերազինմանը 1920-ականներին, երբ Գերմանիան փորձել է խուսափել Վերսալյան պայմանագրի V մասի պայմաններից, որը սահմանափակել է իր բանակի չափը մինչև 100,000 զինվոր և արգելել նրան ինքնաթիռներ կամ տանկեր ունենալ։ Այսպիսով, Ֆրիչը, սերտորեն համագործակցելով Խորհրդային Միության հետ գաղտնի վերազինման ոլորտում, պաշտպանել է սովետամետ արտաքին քաղաքականությունը և ծայրահեղ ատելություն է ունեցել Լեհաստանի նկատմամբ։ 1928 թվականին Ֆրիչը սկսել է աշխատել Լեհաստան ներխուժելու ծրագրի վրա, որը հետագայում դարձել է Plan Weiss և իրականացվել 1939 թվականին։

Նացիստական ժամանակաշրջան

1933-1938

Նացիստների իշխանության գալուց հետո նշանակվել է բանակի բարձրագույն հրամանատարության ղեկավար, ապա՝ բանակի գլխավոր հրամանատար։ 1934-1938 թվականներին որպես ցամաքային զորքերի գլխավոր հրամանատար Ռայխսվերի իր ընկերների հետ ակտիվորեն նպաստել է Գերմանիայի վերազինմանը՝ մեծ աշխատանք կատարելով բանակի վերակառուցման գործում։ Գեներալ Գուդերյանը նրան այսպես է բնութագրել.

1933 թվականի աշնանը ցամաքային զորքերի հրամանատար է նշանակվել գեներալ բարոն ֆոն Ֆրիչը։ Այսպիսով, բանակը ղեկավարել է մի մարդ, ով վայելել է ողջ սպայական կորպուսի վստահությունը։ Նա ազնվական, խելացի և ասպետական ազնիվ զինվոր է եղել, ով ունեցել է ճիշտ մարտավարական և օպերատիվ հայացքներ։ Թեև նա չի ունեցել լայնածավալ տեխնիկական գիտելիքներ, այնուամենայնիվ, նա միշտ պատրաստ է եղել առանց որևէ նախապաշարմունքի քննարկել նոր առաջարկները և համաձայնել դրանց, եթե միայն կարողանար համոզվել դրանց իրագործելիության մեջ։

1936 թվականի ապրիլի 20-ին ստացել է գեներալ-գնդապետի կոչում։ 1938 թվականին նա ստիպված է եղել հրաժարական տալ՝ համասեռամոլության մեղադրանքների պատճառով։

1933 թվականին նացիստների իշխանության գալուց հետո Ֆրիչը դարձել է նոր ռեժիմի ուժեղ աջակիցը, որը նա տեսնում էր որպես արմատական ուժ, որը, եթե իր պես տղամարդկանց ազդեցության տակ լիներ, կդառնար բարի ուժ։ Վետտը գրել է, որ քանի որ Ֆրիչը սպաների կորպուսում «մի խումբ մոլի հակասեմականների» անդամ է եղել, Ադոլֆ Հիտլերի հակասեմականությունն ամենակարևոր պատճառներից մեկն է եղել, որ Ֆրիչն աջակցել է նացիստական ռեժիմին։ Ֆրիչը նշանակվել է ցամաքային զորքերի հրամանատար (Chef der Heeresleitung) 1934 թվականի փետրվարի 1-ին՝ փոխարինելով գեներալ Կուրտ ֆոն Համերշտայն-Էկորդին՝ Հիտլերի և նացիզմի հակառակորդին։ Սա մասամբ պայմանավորված է եղել նրանով, որ Հիտլերը Ֆրիչին տեսնում էր որպես իր ռեժիմի կողմնակից, և մասամբ այն պատճառով, որ պաշտպանության նախարար Վերներ ֆոն Բլոմբերգը գնահատել է Ֆրիչին իր պրոֆեսիոնալիզմի համար։ 1934 թվականի փետրվարին, երբ Բլոմբերգը հրամայել է խայտառակելով ազատել բոլոր զինվորներին, ովքեր կարող էին հրեա համարվել (առնվազն մեկ հրեա ծնող կամ պապիկ, որը քրիստոնեություն էր ընդունել. նացիստներից շատ առաջ Ռայխսվերը չէր ընդունել հրեաներին), Ֆրիչն առանց առարկության կատարել է հրամանը։

Ըստ Ուիլյամ Շիրերի «Երրորդ Ռայխի վերելքն ու անկումը» գրքի՝ Ֆրիչն առանցքային դեր է խաղացել, երբ Հիտլերն առաջարկել է բանակին, որ ինքը՝ Հիտլերը, պետք է հաջորդի հիվանդ նախագահ ֆոն Հինդենբուրգին նրա մահից հետո։ Ֆրիչն ի սկզբանե մերժել է այս պահանջը, սակայն իր գեներալների հետ խորհրդակցելուց հետո համաձայնել է դրան։ 1934 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Ֆրիչը հայտարարել է, որ «անհարկ է, որ սպան «փնտրի» կին միայն արիական շրջապատում», և որ ցանկացած սպա, ով ամուսնանա հրեա կնոջ հետ, անմիջապես կազատվի խայտառակ ձևով։ 1934-ի վերջին կամ 1935-ի սկզբին Ֆրիչն ու Բլոմբերգը հաջողությամբ ճնշում են գործադրել Հիտլերի վրա՝ մաքրելու գեներալ Կուրտ ֆոն Շլայխերի անունը (սպանված նացիստների կողմից «Երկար դանակներ»–ի գիշերը)՝ պնդելով, որ որպես սպաներ իրենք չեն կարող դիմակայել մամուլի հարձակումներին՝ նրան ներկայացնելով որպես Ֆրանսիայի համար աշխատող դավաճանի։ 1935 թվականի հունիսի 1-ին զինված ուժերի խոշոր վերակազմավորման արդյունքում Ֆրիչը ստացել է ցամաքային զորքերի գլխավոր հրամանատարի նոր կոչում (Oberbefehlshaber des Heeres):

Ֆրիչն աջակցել է նացիստական ռեժիմին, սակայն թշնամաբար է վերաբերվել ՍՍ-ի ստեղծմանը։ Շիրերը հիշել է, որ Ֆրիչը Սաարբրյուկենում շքերթի ժամանակ հեգնական արտահայտություններ է արել ՍՍ-ի, ինչպես նաև մի քանի նացիստ առաջնորդների մասին՝ Հիտլերից սկսած։ Ֆրիչը նաև անհանգստացել է, որ Հիտլերը պատերազմ կհրահրի Խորհրդային Միության հետ. ինչպես իր գործընկերներից շատերը, նա պահպանել է կապը Վայմարյան Հանրապետության և Մոսկվայի միջև։ Վետտը գրել է. «Անվիճելի է, որ պահպանողական և ազգայնական գեներալ ֆոն Ֆրիչն աջակցել է նացիոնալ-սոցիալիստական պետությանը և Հիտլերին ընդունել որպես դիկտատոր ամբողջությամբ և անվերապահորեն»։

1936 թվականի ապրիլի 20-ին, երբ Բլոմբերգը ստացել է ֆելդմարշալի (Generalfeldmarschall) կոչում, Ֆրիչը ստացել է գեներալ-գնդապետի կոչում (Generaloberst): Այս ժամանակ նա նաև ստացել է ռեյխ նախարարի կոչում և լիազորություններ, բայց առանց պաշտոնական կոչումի։ 1937 թվականի հունվարի 30-ին, ի հիշատակ նացիստական ռեժիմի չորրորդ տարեդարձի, Հիտլերն անձամբ հանձնել է «Ոսկե կուսակցության» կրծքանշանը մնացած ոչ նացիստական կաբինետի անդամներին և զինվորական ծառայության ղեկավարներին, ներառյալ Ֆրիչին, և նրան ընդգրկել կուսակցության մեջ (անդամության համարը 3805227)։ Ֆրիչը 1937 թվականի նոյեմբերի 5-ին Հոսբախի կոնֆերանսին ներկա սպաների թվում էր, երբ Հիտլերը հայտարարել է, որ ցանկանում է պատերազմ սկսել 1938 թվականին։ Նա խիստ քննադատաբար է վերաբերվել այս պահանջին, քանի որ իմացել է, որ բանակը պատրաստ չէ։ Նա նույնիսկ այնքան հեռուն է գնացել, որ սպառնում էր հրաժարական տալ։

Ֆրիչի գործ

Ֆոն Ֆրիչը դեմ է եղել նվաճողական պատերազմներին և կարծել է, որ գերմանական բանակը կարող է օգտագործվել միայն երկրի պաշտպանության համար։ Այն բանից հետո, երբ ֆոն Ֆրիչն ու ֆոն Բլոմբերգը արտահայտեցին իրենց բացասական վերաբերմունքը Հիտլերի ագրեսիվ ծրագրերի նկատմամբ և վիճաբանության մեջ մտան Գերինգի հետ, վերջինս որոշել է ազատվել նրանցից։ Ֆոն Բլոմբերգին արագ հեռացնել հաջողվեց. 1938 թվականին՝ 59 տարեկանում, նա ամուսնացավ իր քարտուղարի՝ 25-ամյա Էռնա Գրյունի հետ։ Պարզվել է, որ նրա կինը մի քանի գործ է ունեցել բարքերի ոստիկանությունում. նախկինում նա մեղադրվել է մարմնավաճառության մեջ և լուսանկարվել պոռնոգրաֆիկ լուսանկարների համար։ Գերմանացի սպայի համար անընդունելի էր ամուսնությունը քրեական անցյալ ունեցող կնոջ հետ։ Նրան առաջարկել են ամուսնալուծվել՝ սպառնալով հրապարակել նրա անցյալը։ Ֆոն Բլոմբերգը հրաժարվել է դադարեցնել ամուսնությունը, սակայն հրաժարական է տվել։

Ֆրիչին մեղադրել են միասեռականության մեջ։ Դեռևս 1936 թվականին գեստապոն հարցաքննել է բանտարկված սուտենյոր և շանտաժիստ Օտտո Շմիդտին։ Նրա զոհերը հիմնականում համասեռամոլներ են եղել։ Գեստապոն ցանկանում էր տեղեկատվություն հավաքել քաղաքական հակառակորդների մասին։ Հարցաքննության ժամանակ հնչել է Ֆրիչի անունը, որին Շմիդտը բարձրաստիճան սպա էր անվանել։ Գեստապոն անմիջապես որոշել է, որ դա ցամաքային զորքերի գլխավոր հրամանատար, գեներալ-գնդապետ Բարոն Վերներ ֆոն Ֆրիչն է։ Շմիդտը նաև ասել է, որ այս մարդն իրեն տվել է 1500 ռայխսմարկ անդորրագիր լռելու համար։ Ահա թե ինչպես է գործը քաղաքական շրջադարձ ստացել։ Շուտով Հիմլերը Հիտլերի սեղանին է դրել Շմիդտի հարցաքննության արձանագրությունը, բայց նա չի ցանկացել լսել այս «զզվելիի» մասին։ Զրպարտությունը աջակցություն գտավ նրանում, որ Ֆրիչը չէր շփվում կանանց հետ, հետաքրքրված էր միայն ծառայությամբ և երբեք ամուսնացած չէր եղել։ Բացի այդ, որոշ ժամանակ նացիոնալ-սոցիալիստական ժողովրդի օգնության խնդրանքով նա իր տանը կերակրել է հիտլերյան երիտասարդության երկու կարիքավոր դեռահասների։

Այժմ կրկնակի հարցաքննության ժամանակ շանտաժիստը հերթական անգամ հաստատել է իր ցուցմունքը։ Ֆրիչը հերքել է բոլոր մեղադրանքները և արդյունքում Գեստապոյին կանչել են հարցաքննության, որտեղ նրան փորձել են համոզել խոստովանել։ Սակայն Ֆրիչը պնդել է իր անմեղությունը։ Դեռ նախաքննության ավարտից առաջ նա ստիպված է եղել հրաժարական տալ։

Քրեական ոստիկանության պետ Արթուր Նեբեի նախաձեռնությամբ ձեռնարկված զուգահեռ հետաքննության ընթացքում պարզվել է, որ գեներալ-գնդապետ Ֆրիտչը ունի ազգանվանակից։ Շմիդտը գործ ուներ տարեց և հիվանդ թոշակառու Ռիտմայստեր ֆոն Ֆրիչի հետ։ Այս տեղեկությունը Նեբեն կիսվել է բարձրագույն զինվորական դատարանի դատավորի հետ։ Դատավարությունը վարող դատավոր Գերինգը ստիպված էր ընդունել ֆոն Ֆրիչի անմեղությունը։

1938 թվականի մարտի 18-ին ֆոն Ֆրիչն արդարացվել է, բայց չվերականգնվեց պաշտոնը։

Չնայած կեղծ մեղադրանքներին, Ֆրիչը հավատարիմ մնաց նացիստական ռեժիմին և հաստատապես հավատում էր, որ Գերմանիան կանգնած է միջազգային հրեական դավադրության դեմ՝ ոչնչացնելու Ռայխը։ Կրիստալնախտից հետո Ֆրիչը 1938 թվականի նոյեմբերի 22-ին ընկերոջը գրել է «Իհարկե, միջազգային հրեականության դեմ պայքարն այժմ պաշտոնապես սկսվել է, և որպես բնական հետևանք այն կհանգեցնի պատերազմի հրեաների քաղաքական բաստիոնների՝ Անգլիայի և Միացյալ Նահանգների հետ»։ 1938 թվականի դեկտեմբերի 11–ին գրված իր ընկերոջը՝ բարոնուհի Մարգո ֆոն Շուտցբար-Միլխլինգին ուղղված նամակում Ֆրիչը գրել է.

Շատ տարօրինակ է, որ այդքան շատ մարդիկ ավելի ու ավելի են զգուշանում ապագայից՝ չնայած անցյալում ֆյուրերի անկասկած հաջողություններին... Պատերազմից անմիջապես հետո ես եկա այն եզրակացության, որ եթե ցանկանում ենք Գերմանիան նորից հզորացնել, ապա պետք է հաղթենք երեք ճակատամարտում. (1) Պայքար բանվոր դասակարգի դեմ. Հիտլերը հաղթել է այն, (2) Կաթոլիկ եկեղեցու դեմ, կամ գուցե ավելի ճիշտ կլիներ անվանել այն ուլտրամոնտանիզմ, (3) Հրեաների դեմ։ Մենք այս կռիվների մեջտեղում ենք, և հրեաների դեմ կռիվը ամենադժվարն է։ Հուսով եմ, որ բոլորը հասկանում են այս արշավի բարդությունները։

Ֆրիչն ասել է Ուլրիխ ֆոն Հասելին, երբ վերջինս փորձել է նրան ներքաշել հականացիստական դավադրության մեջ, որ Հիտլերը Գերմանիայի ճակատագիրն է, և անհնար է փոխել այդ փաստը։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

Հուշարձան ֆոն Ֆրիչի մահվան վայրում՝ Վարշավայի ծայրամասում, Պրահա։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո այն ապամոնտաժվել է

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց կարճ ժամանակ առաջ Ֆրիչին վերականգնեցին բանակում։ 1939 թվականից դարձել է 12-րդ հրետանային գնդի հրամանատար, որը մտնում էր 12-րդ հետևակային դիվիզիայի կազմում։ Գեներալներ Քեյթելը և ֆոն Բրաուչիչը խորհուրդ են տվել Ֆրիչին նշանակել Արևելյան Պրուսիայի զորքերի կամ բանակային խմբավորումներից մեկի հրամանատար, սակայն Հիտլերը մերժել է՝ պատճառաբանելով այն փաստը, որ այս դեպքում նա պետք է զորքեր տա ֆոն Բլոմբերգին, ինչի համար նա՝ Հիտլերը, դեռ պատրաստ չէր։

Լեհաստան ներխուժելու ժամանակ Ֆրիչը որոշեց անձամբ ստուգել առաջնագիծը, ինչը շատ անսովոր էր իր կոչման հրամանատարի համար։ 1939 թվականի սեպտեմբերի 22-ին Վարշավայի պաշարման ժամանակ Պրահայի արվարձանում լեհական գնդակը (գնդացիր կամ դիպուկահար) դիպել է գեներալին և կտրել նրա ոտքի զարկերակը։ Լեյտենանտ Ռոզենհագենը՝ Ֆրիչի ադյուտանտը և նրա մահվան ականատեսը, իր նախնական պաշտոնական զեկույցում գրել է.

Այդ պահին պարոն գեներալը հրազենային վնասվածք է ստացել ձախ ազդրի հատվածում, գնդակը պոկել է զարկերակը։ Նա անմիջապես ընկավ։ Մինչ ես կհանեի նրա տաբատակալը, պարոն գեներալն ասաց՝ «Ինձ հանգիստ թողեք», կորցրեց գիտակցությունը և մահացավ։ Վնասվածքի և մահվան միջև ընդամենը մեկ րոպե է անցել։

Գեներալ Մանշտեյնի խոսքով՝ ֆոն Ֆրիչը, չկարողանալով համակերպվել նացիստական ռեժիմի հետ, մահ է փնտրել մարտում և թույլ չի տվել վիրակապել իր վերքը։ Գեներալ Քեյթելի խոսքով՝ Ֆրիչի մահը դժբախտ պատահար էր. գեներալը դիվիզիոնի շտաբի սպաների հետ զրույցի ժամանակ խոցվել է պատահական փամփուշտով և մի քանի րոպե անց մահացել։

Նա դարձավ Վերմախտի երկրորդ գեներալը Վիլհելմ Ֆրից ֆոն Ռոտիգից հետո, ով մահացել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում։ Չորս օր անց նրան թաղել են Բեռլինի հաշմանդամների գերեզմանատանը։

Առավոտյան այստեղ թաղեցին գեներալ ֆոն Ֆրիչին։ Անձրև էր, մութ և ցուրտ. ես չեմ հիշում մեկ այլ օր Բեռլինում, որն այդքան մռայլ լիներ։ Հիտլերը չհայտնվեց, Ռիբենտրոպն ու Հիմլերը՝ նույնպես, չնայած նրանք բոլորը ճակատից վերադարձել էին Բեռլին։ Պաշտոնական մահախոսականները խուսափում էին «մահացել եմ ֆյուրերի համար» սովորական բառերից և ասում էին. «մահացել եմ հայրենիքի համար»։ Երեկ, երբ Գեբելսը արագ ընթացավ, մենք՝ մի քանի թղթակիցներ, մնացինք փողոցում և զրույցից հետո եկանք այն եզրակացության, որ Ֆրիչին կա՛մ սպանել են Հիմլերի՝ իր թշնամու հրամանով, կա՛մ նա այնքան էր զզվել կյանքից և այն պետությունից, որին Հիտլերը դարձրել էր Գերմանիան (և գուցե լեհ կանանց ու երեխաների անիմաստ ոչնչացումը գերմանական ռումբերով ու արկերով), որ նա պարզապես մահ էր փնտրում, այսինքն՝ ինքնասպան եղավ։

Հիշողություն

Գեներալի մահվան վայրում կանգնեցվել է հուշարձան, որը ապամոնտաժվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին։

Չնայած նրա ինքնության շուրջ տարաձայնություններին, Դարմշտադտ դե Կամբրա-Ֆրից-Կասերնի զորանոցները կոչվել են Ֆրիչի անունով։ 1945 թվականին նրանք տեղափոխվել են ԱՄՆ և դարձել ամերիկյան ռազմաբազա։ Այս անվան տակ բազան գոյություն է ունեցել մինչև 2008 թվականը, երբ Դարմշտադտի ամերիկյան կայազորը ցրվել է, և բազան դադարեց գոյություն ունենալ։

Մրցանակներ

• Երկաթե խաչ 2-րդ աստիճան (1914)
• Երկաթե խաչ 1-ին աստիճան(1914)
• Հոհենցոլերնի տան թագավորական շքանշանի ասպետական խաչ սրերով (Պրուսիա)
• Կարմիր արծվի 4-րդ աստիճանի շքանշան (Պրուսիա)
• Երկար ծառայության խաչ (Պրուսիա)
• Բավարիայի զինվորական արժանիքների 4-րդ աստիճանի շքանշան՝ սրերով և թագով
• Ֆրիդրիխի շքանշան Ասպետական խաչ 1-ին կարգի սրերով (Վյուրտեմբերգ)
• Ֆիլիպ Մեծագույն Ասպետի Խաչ 2-րդ աստիճանի շքանշան (Հեսսենի Մեծ Դքսություն)
• Համբուրգի Հանզեական Խաչ
• Զինվորական արժանիքների խաչ, 3-րդ կարգի դափնիներով (ռազմական պարգևներ) (Ավստրիա-Հունգարիա)
• «Գալիպոլիի աստղ» մեդալ (Օսմանյան կայսրություն)
• Մալթայի Պատվո և Արդարության ասպետի շքանշան
• Վիրավորի կրծքանշան (սև) (1918)
• «Վերմախտում երկարամյա ծառայության համար» IV-I դասերի մեդալ (1936 թ.)
• NSDAP-ի ոսկե կուսակցական կրծքանշան (01/30/1937)

Գրականություն

• Гиленсен В. Из истории одной фашистской провокации (Дело Бломберга — Фрича). // Военно-исторический журнал. — 1966. — № 9. — С.36-44.
• Karl-Heinz-Janßen/Fritz Tobias. Der Sturz der Generäle. Hitler und die Blomberg-Fritsch-Krise, München 1994.
• DER SPIEGEL 34/1948 — 21.08.1948.
• Вильгельм Кейтель. 12 ступенек на эшафот… — Ростов-на-Дону: Феникс, 2000. — ISBN 5-222-01198-4
• Anthony Read. The Devil’s Disciples: The Lives and Times of Hitler’s Inner Circle Pimlico, London, 2003, 2004.
• Sir John Wheeler-Bennett. The Nemesis of Power : The German Army in Politics 1918—1945 Palgrave Macmillan, London, 1953, 1964, 2005.
• Horst Mühleisen. Generaloberst Werner Freiherr von Fritsch; in: Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): Hitlers militärische Elite Bd. 1, Primus Verlag, Darmstadt 1998, ISBN 3-89678-083-2, Seite 61-70
• Johann Graf Kielmansegg. Der Fritschprozess 1938: Ablauf und Hintergründe, Hamburg 1949
• при написании статьи использованы материалы из немецкой Википедии

Արտաքին հղումներ

• vonfritsch.de Արխիվացված 2008-11-01 Wayback Machine
• Benrath 1933-45 — Ein Projekt des Jugendzentrums Haus Spilles in Düsseldorf-Benrath (abgerufen am 9. Oktober 2009)
• Freiherren von Fritsch — сайт баронов фон Фрич
• Досье на сайте «Axis Biographical Research»(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վեռներ ֆոն Ֆրիչ» հոդվածին։