Վիքիպեդիա

Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչ

Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչ (բելառուսերեն՝ Франці́шак Бэнэды́кт Багушэ́віч, լատինատառ բելառուսերեն՝ Francišak Kazimiravič Bahuševič[1], մարտի 9 (21), 1840, Svironys, Վիլնայի գավառ, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - ապրիլի 15 (28), 1900, Kušliany, Oshmyany County, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2][3][4][5]), բելառուս բանաստեղծ, արձակագիր, բելառուսական նոր գրականության հիմնադսիրներից և դասական հեղինակներից մեկը[6], քննադատական ռեալիզմի ուղղության սկզբնավորողը բելառուսական գրականության մեջ։ Մասնակցել է 1863—1864 թվականների ապստամբությանը ցարական բռնակալության դեմ[7][8]։ Հանդես է եկել Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава կեղծանուններով։ Նրա ներշնչանքի աղբյուրներից մեկը եղել է բելառուսական ժողովրդական բանահյուսությունը։

Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչ
բելառուս․՝ Францішак Бенедыкт Казiмiравiч Багушэвіч
Ծնվել էմարտի 9 (21), 1840
ԾննդավայրSvironys, Վիլնայի գավառ, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել էապրիլի 15 (28), 1900 (60 տարեկան)
Վախճանի վայրKušliany, Oshmyany County, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
ԳերեզմանŽuprany
Մասնագիտությունհրապարակախոս, թարգմանիչ, գրող և բանաստեղծ
Լեզուբելառուսերեն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
ԿրթությունVilnius Gymnasium? և Նեժինի իրավաբանական լիցեյ
Պարգևներ
Սուրբ Ստանիսլավի 3-րդ աստիճանի շքանշան
 Francišak Bahuševič Վիքիպահեստում

Իր գրական ստեղծագործությամբ և հասարակական գործունեությամբ Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչը մեծապես նպաստել է բելառուսների ազգային ինքնագիտակցության զարթոնքին և ազգային-ազատագրական գաղափարախոսության ծավալմանը, որի հիմքի վրա քսաներորդ դարասկզբին ծայր է առել բելառուսների ազգային-ազատագրական շարժումը։ Նրան երբեմն անվանում են «արդի բելառուսական ազգայնականության հայր»[9] կամ «բելառուսների ազգային զարթոնքի հայր»[10]։

Կենսագրություն խմբագրել

Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչը ծագումով ազնվականական տոհմից էր։ Ծնվել է 1840 թվականին, ռուսական կայսրության Վիլնոյի նահանգի Սվիրանի դաստակերտում։ 1846 թվականին նրանց ընտանիքը տեղափոխվել է Կուշլանի դաստակերտ[11]։ 1861 թվականին ավարտելով գիմնազիան՝ Ֆրանցիշեկն ընդունվել է Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի ֆիզմաթ ֆակուլտետը, սակայն ուսանողական խռովություններին մասնակցելու պատճառով վտարվել է համալսարանից ու վերադարձել հայրենի վայրեր։ Ուսուցչություն է արել Լիդայի գավառի Դոցիշկի գյուղի դպրոցում[12], իսկ երբ սկսվել է ցարական բռնակալության դեմ ապստամբությունը, միացել է ապստամբներին։ Ավգուստովի անտառում ռուսական զորքի հետ ռազմական բախման ժամանակ վիրավորվել է, մահից փրկվել է օգնության շտապած գյուղացիների հոգածության շնորհիվ։ Երբ ապստամբությունը ճնշվել է, ազդեցիկ հովանավորների միջամտությամբ ազատվել է Սիբիր աքսորվելուց, բայց հարկադրված է եղել թողնել հարազատ վայրերն ու մեկնել Ուկրաինա։ Ճանաչված լեզվաբան, ազգագրագետ Յան Կարլովիչի օգնությամբ 1865 թվականին ընդունվել է Նեժինի իրավագիտական լիցեյը, որն ավարտել է 1868-ին և հաջորդ տարվանից աշխատանքի անցել իրավաբանական տարբեր հաստատություներում, գլխավորապես՝ Ուկրաինայում։ 1884-ին, երբ 1863 թվականի ապստամբության մասնակիցներին համաներում է հայտարարվել, Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչը վերադարձել է հայրենի եզերք, աշխատանքի անցել Վիլնյուսի շրջանային դատարանում։

Նա Ադամ Միցկևիչի պոեզիայի մեծ սիրահար էր և ընդգրկվել է վերջինիս ծննդյան 100-ամյակի առթիվ ստեղծված հոբելյանական կոմիտեի կազմում, միջոցների հավաքագրում կազմակերպել լեհ մեծ բանաստեղծի արձանի համար։ 1898-ի գարնանը ծանր հիվանդացել է և կնոջ ու երկու երեխաների հետ Վիլնյուսից տեղափոխվել Կուշլանի (չի էլ կարողացել մասնակցել Միցկևիչի արձանի բացման հանդիսավոր արարողությանը)։ Հենց հայրենի դաստակերտում էլ մահացել է 1900 թվականի ապրիլի 28-ին։ Թաղվել է Ժուպրանիի (ներկայումս՝ Սմարգոն) գերեզմանատանը[10][13]։

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչի բանաստեղծությունները գրասեր երիտասարդության շրջանում տարածվել են ձեռագիր վիճակում, մեկը մյուսից արտագրելու միջոցով։ Իր կենդանության օրոք նա կարողացել է լույս ընծայել բանաստեղծական երկու ժողովածու՝ «Բելառուսական սրինգ»-ը (Dudka belaruskaja, 1891) և «Բելառուսական աղեղ»-ը (Smyk belaruski, 1894)[1][14] 1894): Բագուշևիչը բելառուս գրողներից առաջինն է հանդես եկել ի պաշտպանություն մայրենի լեզվի և ազգային ինքնատիպ գրականության, այդ գրականության մեջ սկզբնավորել է քննադատական իրապաշտության (ռեալիզմի) մեթոդը, ներմուծել տաղաչափական նոր ձևեր, զարգացրել առակի, բալլադի, պոեմի ժանրերը։ Իր երկերը գրել է լատինատառ բելառուսերեն, քանզի գրության այդ եղանակն ավելի տարածված էր[15]։

Հիշատակ խմբագրել

1958 թվականին Ժուպրանիում կանգնեցվել է Բագուշևիչի կիսանդրին, 1970-ին բացվել է նրան նվիրված թանգարանը՝ շուրջ 300 ցուցանմուշներով[16], 1990-ին տեղի Պողոս-Պետրոս եկեղեցում փակցվել է հիշատակության հատուկ տախտակ[17]։

Բանաստեղծի անունով են կոչվել Մինսկի հրապարակներից մեկը, Գրոդնոյի և այլ քաղաքների փողոցներ[18][19]։

2009 թվականին Սմարգոն քաղաքում կանգնեցվել է Բագուշևիչի բրոնզե հուշարձանը[20]։

Բագուշևիչին նվիրված քանդակագործական կամ նկարչական աշխատանքներ են ստեղծել անվանի արվեստագետներ Սերգեյ Ադաշկևիչը[21], Եվգեն Ցիխանովիչը[22], Միկոլա Կուպավան[23] Վլադիմիր Մելեխովը[24]...

2015 թվականին՝ գրողի ծննդյան 175-ամյակի կապակցությամբ Բելառուսում թողարկվել է նրա դիմապատկերը կրող նամականիշг[25]:

Գրականություն խմբագրել

  • Багушэвіч Ф. Творы: Для сярэд. і ст. шк. узросту.-2-е выд. Мн., 2001.
  • Багушэвіч, Ф. Творы: Вершы, паэма, апавяданні, артыкулы, лісты / Ф. Багушэвіч ; Уклад., прадм. Я. Янушкевіча; камент. У. Содаля, Я. Янушкевіча; маст. Г. Хінка-Янушкевіч. — Мінск : Маст.літ., 1991. — 309 с.
  • Барысенка В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. — Мн., 1957.
  • Булгакаў В. Гісторыя беларускага нацыяналізму. Вільня, 2006.
  • Кісялёў Г. Багушэвіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 Т. Т. 1. Мн., 1992. С. 182—184.
  • Ламека У., Содаль У. Багушэвіч Францішак Казіміравіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 67 — 69.
  • Луцкевіч А. Жыццё і творчасьць Фр. Багушэвіча ва ўспамінах ягоных сучасьнікаў // Спадчына, № 1-2, 2001, С. 35 — 64.
  • Мальдзіс А. У пошуках багушэвічаўскай шкатулкі // Падарожжа ў XIX ст. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры. Навук.- папул. нарысы. Мн., 1969. С. 168—173.
  • Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мн.: БелЭн, 1995. ISBN 985-11-0016-1
  • «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай…»: да 170-годдзя з дня нараджэння Францішка Багушэвіча (1840—1900) [Электронны рэсурс]. / Нацыянальная бібліятэка Беларусі; складальнікі: Л. Г. Гушчынская і інш.; рэдактары: Л. В. Гарбачова, К. У. Прэнц.-Электронныя, тэкставыя, графічныя даныя і праграма (3, 7 Гб): Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2009
  • Смалянчук, А. Ф. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. / А. Ф. Смалянчук. — СПб. : Неўскі прасцяг, 2004. — 406 с.
  • Содаль, У. Сцежкамі Мацея Бурачка / У. Содаль. — Мн., 1991.
  • Творы / Прадм. Я. Янушкевіча. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2009.
  • Александровіч, С. Х. Пуцявіны роднага слова : Праблемы развіцця беларускай літаратуры і друку другой паловы XIX — пачатку XX ст. / С. Х. Александровіч. — Мінск : БДУ, 1971. — С. 91—105.
  • Барысенка, В. В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры XIX стагоддзя / В. В. Барысенка. — Мінск : Выдавецтва Акадэміі навук БССР, 1957. — 365 с.

Պատկերասրահ խմբագրել

  •  
    Տուն-թանգարանը Կուշլանիում
  •  
    Բանաստեղծի շիրիմը
  • Հուշատախտակ Սմարգոնում
    Հուշատախտակ Սմարգոնում
  •  
    Հուշատախտակ Վիլնյուսում
  •  
    «Բելառուսական սրինգ» ժողովածուի առաջին հրատարակության տիտղոսաթերթը

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Bahuševič, Francišak Kazimiravič. In: |titul=Encyclopaedia Beliana |isbn=978-80-89524-30-3 |url=https://beliana.sav.sk/heslo/bahusevic-francisak-kazimiravic |vydavateľ=Slovenská akadémia vied |dátum prístupu=2020-04-11 }}
  2. ↑ Их именами названы…: Энциклопедический справочник / Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. БелСЭ, Минск 1987, S. 80–84.
  3. ↑ Ferdinand Neureiter: Weißrussische Anthologie. München 1983, S. 30.
  4. ↑ |XI|714|Świrany (5)}}
  5. ↑ Obecnie gmina Rukojnie, rejon wileński na Litwie.
  6. ↑ «Гісторыя Беларусі. Асобы. Францішак Бэнэдыкт Багушэвіч». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 31-ին.
  7. ↑ «Памяці герояў»// Наша Ніва, 26 ліпеня 2010
  8. ↑ 100 знаменитых беларусов.(չաշխատող հղում)
  9. ↑ |priezvisko=Silitski |meno=Vitali |titul=The A to Z of Belarus |vydanie= |vydavateľ=Scarecrow Press |miesto=Lanham, Toronto, Plymouth |rok=2010 |isbn=0810872005 |strany= |priezvisko2=Zaprudnik |meno2=Jan |kapitola=Beginnings of the National Cause |zväzok=221 |edícia=The A to Z Guide |ISBN2=978-0810872004}}
  10. ↑ 10,0 10,1 BAHUŠEVIČ, FRANCIŠAK (1840-1900). In: |priezvisko=Silitski |meno=Vitali |titul=The A to Z of Belarus |vydanie= |vydavateľ=Scarecrow Press |miesto=Lanham, Toronto, Plymouth |rok=2010 |isbn=0810872005 |strany= |priezvisko2=Zaprudnik |meno2=Jan |zväzok=221 |edícia=The A to Z Guide |ISBN2=978-0810872004}}
  11. ↑ |IV|952|Kuszlany}}
  12. ↑ |II|92|Dociszki}}
  13. ↑ |titul=Franciszak Bahuszevič |url=http://archiwum2000.tripod.com/511/bogusz.html |vydavateľ=Nasza Gazeta |dátum prístupu=2020-04-11 |autor=Jurij Gil}}
  14. ↑ |titul=Bahuševič, Francišak Kazimiravič |url=http://www.cojeco.cz/index.php?detail=1&id_desc=6741&title=Bahu%259Aevi%25E8&s_lang=2 |vydavateľ=cojeco.cz |dátum prístupu=2020-04-11}}
  15. ↑ ALPHABET. In: |priezvisko=Silitski |meno=Vitali |titul=The A to Z of Belarus |vydanie= |vydavateľ=Scarecrow Press |miesto=Lanham, Toronto, Plymouth |rok=2010 |isbn=0810872005 |strany= |priezvisko2=Zaprudnik |meno2=Jan |zväzok=221 |edícia=The A to Z Guide |ISBN2=978-0810872004}}
  16. ↑ Лукша, Г. А памяць жыве: 25 гадоў музэю Ф. Багушэвіча ў Жупранах // Роднае слова. — Мінск: 1995. — № 3. — С. 70—71.
  17. ↑ Адвакат, паэт, народны заступнік Ашмянскі весьнік, 6 сакавіка 2010 г.]
  18. ↑ «В Минске появится площадь Богушевича и улица Сырокомли, Белорусская деловая газэта, 19 июля 2001 г.». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 31-ին.
  19. ↑ У Гродна з’явяцца вуліцы Агінскага, Багушэвіча, Караткевіча і Орды // «Наша Ніва», 20 траўня 2011
  20. ↑ «Айцец беларускай нацыянальнай ідэі паўстаў у бронзе [[Наша ніва (1991)|Наша Ніва]], 8 верасьня 2009 г.». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 31-ին.
  21. ↑ Сяргей Аляксандравіч Адашкевіч (1918, Мінск). 80-я гады. Бюст «Францішак Багушэвіч».
  22. ↑ Яўген Мікалаевіч Ціхановіч. «Партрэт Францішка Багушэвіча»
  23. ↑ Мікола Мікалаевіч Купава. «Партрэт зачынальніка новай беларускай літаратуры Францішка Багушэвіча»
  24. ↑ Уладзімір Іванавіч Мелехаў. На помніку «Змагарам за родную мову» Барэльеф «Францішак Багушэвіч»
  25. ↑ |аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://web.archive.org/web/20150212210423/http://belpost.by/stamps/%7C копія = | дата копіі = | загаловак = Філятэлія. Белпошта| фармат = | назва праекту = | выдавец = belpost.by| дата доступу = 13 лютага 2015 | мова = | камэнтар = Інфармацыя аб марках Белпошты на 13 лютага 2015}}

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
 Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչ
էջը Վիքիպահեստում
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրանցիշեկ Բագուշևիչ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 501)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆրանցիշեկ_Բագուշևիչ&oldid=9487613» էջից