Ֆիլիպ Հենրիխ Դիլթեյ
Ֆիլիպ Հենրիխ Դիլթեյ (գերմ.՝ Philipp Heinrich Dilthey, հոկտեմբերի 8, 1723 կամ 1723[1], Վիսբադեն - նոյեմբերի 12, 1781 կամ 1781[1], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն), Մոսկվայի համալսարանի իրավագիտության առաջին պրոֆեսորը, որն իրավաբանական ֆակուլտետի միակ պրոֆեսորն էր համալսարանի առաջին 10 տարիների ընթացքում։ Վիեննայի համալսարանի իրավագիտության դոկտոր և Մայնցի ակադեմիայի անդամ էր[2]։
| Ֆիլիպ Հենրիխ Դիլթեյ գերմ.՝ Philipp Heinrich Dilthey | |
|---|---|
| Ծնվել է | հոկտեմբերի 8, 1723 կամ 1723[1] |
| Ծննդավայր | Վիսբադեն |
| Մահացել է | նոյեմբերի 12, 1781 կամ 1781[1] |
| Մահվան վայր | Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Ստրասբուրգի համալսարան (1538-1970), Լեոպոլդի և Ֆրանցի անվան Ինսբրուքի համալսարան և Վիեննայի համալսարան |
| Մասնագիտություն | իրավաբան, պատմաբան և համալսարանի դասախոս |
Կենսագրություն խմբագրել
Մեծացել է Տիրոլում։ Դիլթեյի մայրենի լեզուն ֆրանսերենն էր։ Նա կրթություն է ստացել Ստրասբուրգի և Վիեննայի համալսարաններում։ 1753 թվականին նա պաշտպանել է իր ատենախոսությունը Վիեննայի համալսարանում «Հնության պատճառներով կալվածք առգրավելու մասին» թեմայով` իրավագիտության դոկտորի աստիճան ստանալու համար։ Որոշ ժամանակ նա Վիեննայի կոնսիստորիայում աշխատել է որպես իրավաբան։
Մոսկվայի համալսարանում երաշխավորվել է աշխատել` ակադեմիկոս Գ. Ֆ. Միլլեր միջնորդության միջոցով, որը Դիլթեյի քրոջ ամուսինն էր։
Ընդունվել է Մոսկվայի համալսարան Ի. Ի. Շուվալով պայմանագրով որպես «պատմության և իրավունքների պրոֆեսոր», ժամանել է Մոսկվա 1756 թվականի սեպտեմբերի վերջին։ Դիլթեյը սկսեց դասախոսություններ կարդալ (1756թ. հունվարի 31), բացելով իրավաբանական գիտությունների դասավանդումը` Մոսկվայի համալսարանում լատիներեն «Իրավունքի անհրաժեշտության և օգուտի մասին» ելույթով։ Նա մինչև 1764 թվականը Մոսկվայի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետի միակ պրոֆեսորն էր։
Դիլթեյը շարունակեց աշխատել Մոսկվայի համալսարանում գրեթե մինչև իր մահը՝ մեկ տարվա ընդմիջումով։ Սկզբում 1756 թ. Դիլթեյը սկսեց դասախոսություններ կարդալ բնական իրավունքի և ընդհանուր պատմության մասին ֆրանսերենով, 1757-ին՝ լատիներեն, բնական և ժողովրդական իրավունքի դասընթացներ։ Որպես մասնավոր դասընթացներ կարդացել է Հռոմեական կայսրության հանրային իրավունք, ֆեոդալական իրավունք, Ռուսաստանի պատմություն (1758)։
«Ես տարեկան 12 ռուբլի էի վերցնում ուսանողից յուրաքանչյուր առարկայի համար մասնավոր պարապմունքների համար և գնեցի սեփական տուն»[3]։
1764 թվականին կուրատոր Վ. Է. Ադոդուրով խնդիրներ է տեսել Դիլթեյի դասավանդման մեջ[4] և նրան հեռացրել համալսարանից՝ օգտվելով պայմանագրի ժամկետի ավարտից[5]։ Այնուամենայնիվ, Դիլթեյը գործ հարուցեց Սենատում ընդդեմ Մոսկվայի համալսարանի՝ մեղադրելով իր ընդդիմախոսներին «ուսանողներին իրավունք չտալու» մեջ և պահանջելով փոխհատուցում։ 1764 թվականից Դիլթեյը նամակագրության մեջ էր կայսրուհի Եկատերինա II-ի շրջապատի հետ, որին նա ներկայացրեց Ռուսաստանում հանրային կրթության կազմակերպման ծրագիր։ Դիլթեյի գործով գործընթացը տևեց ավելի քան մեկ տարի և ավարտվեց (03/09/1766)՝ իր անձնական ցուցումով պրոֆեսորի պաշտոնում վերականգնմամբ։
Հետագայում, որպես իրավագիտության ֆակուլտետի ընդհանուր իրավագիտություն ամբիոնի պրոֆեսոր, իր ուսանողներին դասախոսություններ է կարդացել Բնական իրավունք, Հռոմեական, ֆեոդալական և Պետական իրավունք օրենք չորս լեզուներով (լատիներեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն և իտալերեն)՝ իրենց ընտրությամբ:Գործունեության երկրորդ շրջանում ուշադրություն է դարձրել նաև ռուսական իրավունքի ուսումնասիրությանը, համալսարանի ղեկավարության պահանջին համապատասխան՝ միաժամանակ պաշտպանելով իրավունքի փիլիսոփայական իմացության կարևորությունը` ունկնդիրներին ծանոթացնելով ռուսական օրենսդրությանը, դրան չտվեց ամբողջական համակարգ, այլ սահմանափակվեց հռոմեական և այլ իրավունքների դրույթների լրացումներով։ Նա նաև տեսուչ էր։
Հիմնական աշխատություններ խմբագրել
- «Համընդհանուր պատմության առաջին հիմքերը, կրճատ ժամանակագրությամբ, հօգուտ ռուս ազնվականության» (1763)։
- «Ոլորտի նոր նկարագրությունը, որը պարունակում է ոլորտի, նրա շրջանների, աստղերի շարժման, հնագույն և նոր լույսի համակարգերի մեկնաբանությունը՝ գլոբուսների և աշխարհագրական չափումների օգտագործման համառոտ բացատրությամբ» (1763 թ.):
- «Մանկական ատլաս կամ աշխարհագրության ուսուցման նոր ցուցադրական մեթոդ» (1768-1778, նվիրված էր գեներալին, Ռուսաստանի աշխարհագրությունը և պարունակում էր 20 գավառների նկարագրություն[6]։
- «Դատարանին պատկանող վայրի, դատական համակարգի, դատական իշխանության դիրքի, դատարանի միջնորդության և ապացույցների վերաբերյալ ընդհանուր կանոնակարգով գլխավոր մագիստրատի կանոնադրությամբ և քաղաքային մագիստրատների ցուցումներով. բանավոր դատարան և գիլդիա» (1779)
- «Դատական արձանագրությունների և դրանց որոշումների իմացության օգտակարության մասին» (1780)
Գրականություն խմբագրել
- Андреев А. Ю. ДИЛЬТЕЙ Филипп Генрих // Императорский Московский университет: 1755—1917: энциклопедический словарь / составители А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 215. — 894 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-8243-1429-8
- «Дильтей, Филипп Генрих». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Чердин Б. В. Учение Филиппа Дильтея о толковании и применении законов. — Харьков, 1916.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ История в Московском университете — Журнальный зал
- ↑ [[Шевырёв, Степан Петрович|]] История Московского университета. — М., 1855. — С. 63.
- ↑ По одним сведениям, основанием для увольнения явилось то, что число его слушателей ограничилось одним студентом; по другим — он был отставлен от должности «за нерадение»: в течение 16 месяцев только 5 раз читал лекции.
- ↑ На кафедре всеобщего права Дильтея сменил К. Г. Лангер.
- ↑ Сочинение за 1768—1804 годы выдержало 6 изданий.