Օդագնացության թանգարան

թանգարան Բելգրադում

Բելգրադի օդագնացության թանգարան (սերբ.՝ Музеј југословенског ваздухопловства), թանգարան Բելգրադում, որը հիմնադրվել է 1957 թվականին՝ Ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության կողմից։ Ներկայիս շենքը, որը նախագծել է ճարտարապետ Իվան Շտրաուսը, բացվել է հանրության համար 1989 թվականի մայիսի 21-ին։ Նույն թվականից թանգարանը տեղակայված է Բելգրադի օդանավակայանի ժամանակակից շենքում։ 2013 թվականին Սերբիայի կառավարությունը թանգարանի շենքը ճանաչել է որպես մշակութային հուշարձան[1]։ Թանգարանի հավաքածուում առկա են փաստաթղթեր և արխիվ, որոնք ընդգրկում են ավիացիայի պատմության բոլոր ժամանակաշրջաններն ու ոլորտները, ներառում է ներքին և օտարերկրյա քաղաքացիական և ռազմական ավիացիայի ամենաներկայացուցչական հավաքածուն և համարվում է տարածաշրջանի ավիացիայի զարգացման ընդհանուր ուսումնասիրության կարևոր աղբյուր սկսած 1911 թվականից։

Օդագնացության թանգարան
Տեսակավիացիոն թանգարան և ազգային թանգարան
Երկիր Սերբիա
ՏեղագրությունSurčin?
ՎայրSurčin?
Ղեկավարության նստավայրԲելգրադ, Սերբիա
ՀասցեАеродром Никола Тесла Београд
Հիմնադրվել է1957
Կայքaeronauticalmuseum.com(սերբ.)
Քարտեզ
Քարտեզ

Պատմություն

խմբագրել

Թանգարանի պատմությունը սկսվում է 1957 թվականից՝ Հարավսլավիայի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության Պատմության հատուկ դեպարտամենտի և Հարավսլավիայի օդագնացության թանգարանի ստեղծմամբ[2]։ Այդ դեպարտամենտի նպատակը, որը հետագայում վերանվանվել է Հարավսլավիայի օդագնացության թանգարան, հավաքել, պահպանել, ուսումնասիրել և ցուցադրել է Հարավսլավիայի ավիացիայի բոլոր ժամանակաշրջանների ցուցանմուշները սկսած տարածաշրջանում թռիչքի մասին առաջին գաղափարների ի հայտ գալուց։ Առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձվել ազգային ավիացիայի պատմության ամենավաղ շրջաններին, ավիացիայի հիմնադիրներին, ինչպես նաև Բալկանյան և Առաջին համաշխարհային պատերազմներին։

Զեմունի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության շենքում գործող թանգարանի բազմիցս տեղափոխումներից հետո և Բեժանիյսկայի ցամաքալեզվակի տարածքում գտնվող «Բելգրադ»-ի հին օդանավակայանի Սպաների տան շենքում տեղակայվելուց հետո, 1968 թվականի վերջին որոշվել է թանգարանի համար հատուկ շենք կառուցել։ Ավիագնացության թանգարանի նոր շենքի կառուցման համար առաջարկված մի քանի վայրերից ընտրվել է «Բելգրադ»-ի օդանավակայանի համալիրի մաս կազմող տարածքը (այժմ՝ Բելգրադի Նիկոլա Տեսլայի անվան միջազգային օդանավակայան), որը գտնվում է օդանավակայանի մուտքի ճանապարհի աջ կողմում՝ մուտքից 200 մետր հեռավորության վրա։ Դրանով ընդգծվել է ավիացիայի և պրակտիկայի տեսության ու պատմության միջև գաղափարական կապը և ձեռք բերվեց օդանավակայանի հանրային համալիրի բովանդակության զգալի հարստացում։ Այդ վայրն ընտրվել է հաշվի առնելով ուղևորների, ենթադրաբար թանգարան այցելուների հոսքի հզորությունը, շինարարության ֆինանսական նպատակահարմարությունը, ինչպես նաև թանգարանագիտական նպատակահարմարությունը՝ հաշվի առնելով գործող օդանավակայանի միջավայրի որակական փոխկապակցվածությունը շենքի հիմնական նշանակության և բովանդակության հետ։

Ճարտարապետություն

խմբագրել

Օդագնացության թանգարանը կառուցվել է Նիկոլա Տեսլայի անվան օդանավակայանի համալիրի տարածքում 1969-1989 թվականներին Սարաևոյի ճարտարապետ Իվան Շտրաուսի[3] նախագծով և բելգրադյան ինժեներ-շինարարների նախագծային լուծումների հիման վրա[4]։ Շենքը նախագծվել է ինքնաթիռների հարուստ և եզակի հավաքածուն տեղավորելու նպատակով։ Իր գտնվելու վայրի և ճարտարապետական ​​լուծման գրավչության, ինչպես նաև ցուցադրության հարստության շնորհիվ այն բացվելուց հետո դարձել է երկրի առաջատար թանգարաններից մեկը։

Թանգարանը նախագծվել և կառուցվել է որպես շրջանաձև հատակագծով կառույց՝ ցոկոլային հարկով, առաջին հարկով, միջնահարկով, երկրորդ հարկով և պատկերասրահով[5]։ Շենքի հայեցակարգում հստակ երևում է ներքին տարածքի բաժանումը վարչական, տեխնիկական և ցուցահանդեսային մասերի։ Յուրահատուկ պատվանդանի տեսք ունեցող կառույցի ստորին հատվածում տեղակայված են շինություններ, որոնք հանդիսանում են թանգարանի առանցքը և ապահովում նրա գործունեությունը, իսկ ցուցանմուշների ցուցադրման համար նախատեսված շինությունը նախագծված է մոնումենտալ և ներկայացուցչական։ Շտրաուսի հակումը երկրաչափական քանդակագործական ձևերի նկատմամբ կրճատվում է մինչև ամենանվազեցված ձևը՝ տեղադրված գոգավոր շրջանաձև պատվանդանի վրա։ Հենց այս տորայի ձևն է, որ թանգարանի շենքերը ճանաչելի և եզակի են դարձնում այս շրջանի հարավսլավական արվեստում։ Կառույցի առանձնահատուկ որակը կայանում է նրանում, որ օգտագործվում է թափանցիկ ապակեպատ ճակատը, որն օգնում է ապահովել թանգարանի ցուցադրության և օդանավակայանի համալիրի միջև կապը։ Ձևային գերազանց որակները և ֆունկցիոնալ պահանջների հաջող լուծումը ստեղծել են յուրահատուկ ճարտարապետության շենք, որը պատկանում է Հարավսլավիայի հետպատերազմյան շինարարության անթոլոգիական աշխատանքներին։ Ստեղծագործական այս ինքնատիպ աշխատանքի համար ճարտարապետ Շտրաուսը 1989 թվականին արժանացել է դաշնային «Պայքար» հրատարակչության մրցանակին՝ ճարտարապետության լավագույն աշխատանքի համար[6]։ Իր ճարտարապետական ​​արժանիքների, օդանավակայանի համալիրի և Սրեմի դաշտավայրի հարակից շենքերի ու շրջակա տարածքի որակական հարաբերությունների շնորհիվ այն հանդիսանում է ժամանակակից Բելգրադի ակնառու վիզուալ խորհրդանիշը։

Թանգարանի հավաքածու

խմբագրել

Թանգարանի հավաքածուն ներառում է ավելի քան 200 թռչող ապարատ, որոնցից այցելուները կարող են դիտել շենքում տեղակայված 50 ապարատը և շենքի շրջակայքում գտնվող մեկ տասնյակը։ Որոշ ցուցանմուշներ գտնվում են թանգարանի պահոցում և սպասում են ռեստավրացիայի։ Դրանց թվում կարևոր տեղ է զբաղեցնում իտալական արտադրության Ֆիատ G-50 կործանիչը, որն աշխարհում միակ պահպանված օրինակն է։ Թանգարանում պահվում է Սուբոտիցայից ավիացիայի հիմնադիր Իվան Սարիչի Սարիչ 1 թռչող ապարատի ճշգրիտ պատճենը։ Իր իսկ արտադրության այդ թռչող ապարատով առաջին թռիչքը նա կատարել է 1910 թվականին։

Պատմական նշանակություն ունի Oլույ 11-ը, որն առաջին ռազմական ինքնաթիռն է, որն օգտագործվել է սերբական բանակում։ Սերբիայում արտադրված առաջին ինքնաթիռը՝ Ֆիզիր ՖՆ-ն, նույնպես ցուցադրվում է այստեղ, որն արտադրվել է Սերբիայի առաջին ինքնաթիռաշինական Իկարուս գործարանում[7]։

Սեփական նախագծման և արտադրության ինքնաթիռների շարքում պատվավոր տեղ է զբաղեցնում Գ-2 Գալեբ-ը՝ հայրենական սերիական արտադրության առաջին օդառեակտիվ շարժիչով օդանավը, որը բացի հայրենական օդային ուժերից օգտագործվել է նաև մի շարք բարեկամ երկրների օդուժի կողմից։ Զինված ուժերի կողմից օգտագործելու ընթացքում Փարիզի Լե-Բուրժե միջազգային ավիասալոնում օդանավն արժանացել է մրցանակի՝ որպես իր դասի լավագույն ինքնաթիռ[7]։

Բացի սեփական նախագծման և արտադրության ինքնաթիռներից, հավաքածուն ներառում է նաև մեծ թվով ինքնաթիռներ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասնակից մի քանի երկրներից։ Դրանցից են Hawker Hurricane-ը, Supermarine Spitfire-ը, Republic P-47 Thunderbolt-ը, Як-3-ը, Ил-2 գրոհային ինքնաթիռը, Messerschmitt Bf 109-ը և այլն։ 1999 թվականին ՆԱՏՕ-ի զինված ուժերի կողմից Հարավսլավիայի ռմբակոծությունից հետո Ավիագնացության թանգարանը հավաքել է զգալի քանակությամբ ցուցանմուշներ կապված այդ իրադարձությունների հետ։ Այդ ցուցանմուշներից ամենակարևորը ամերիկյան արտադրության F-117 անտեսանելի, այսպես կոչված Գիշերային ճուռակ ռմբակոծիչի և ամերիկյան F-16 Fighting Falcon կործանիչ-ռմբակոծիչի բեկորներն են, որոնք խոցվել են Հարավսլավիայի Զինված ուժերի հակաօդային պաշտպանության գործողությունների արդյունքում։

Թանգարանում պահվում են մեծ թվով փաստաթղթեր և հոդվածներ ռազմաօդային ուժերի ստորաբաժանումների և հաստատությունների մասին[8]։ 2017 թվականի մարտին թանգարանի հիմնադիր իրավունքները փոխանցվել են Սերբիայի Հանրապետությանը[9]։

Պատկերասրահ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Одлука о утврђивању Музеја ваздухопловстав у Београду за споменик културе, Службени гласник РС бр. 72/13
  2. Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, Б. Мишић, Музеј ваздухопловства у Београду, http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/11/9-biljana-misic.pdf Արխիվացված 2018-10-08 Wayback Machine приступљено 26.01.2017
  3. О архитекти Ивану Штраусу видети: Arhitekt Ivan Štraus 1952/1972, Sarajevo 1974; Nedžat Kurto, Ivan Štraus arhitekta 1962-1986, Sarajevo-Banjaluka, 1986; Неџад Курто, Иван Штраус, Одјек бр. 23, Сарајево 1986; Иван Антић, Говор на отврању изложбе „Иван Штраус“ у Галерији САНУ, Београд 1987; Иван Штраус, Архитектура Југославије 1945-1990, Сарајево 1991, 201; Grupa autora, Ivan Štraus, arhitekt: '52-'02, Sarajevo 2002; http://www.sanu.ac.rs/clanstvo/Clan.aspx?arg=1488 Արխիվացված 2017-03-18 Wayback Machine, приступљено 30.01.207.
  4. Завод за заштиту споменика културе града Београда, досије споменика културе Музеј ваздухопловства у Београду
  5. Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, Б. Мишић, Музеј ваздухопловства у Београду, http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/11/9-biljana-misic.pdf Արխիվացված 2018-10-08 Wayback Machine приступљено 26.01.2017.
  6. Ранко Радовић, Светионик остављеног неимарства, Борба 20.2.1990; Милорад Јевтић, Ловор Штраусу, Експрес политика 6.3.1990.
  7. 7,0 7,1 Вечерње новости, Понедељак, 3. април 2006. године, интервју Петра Недељковића, главног водича Музеја ваздухопловства
  8. Годишњак српског ваздухопловства, 2008—2009. pp. 43–45
  9. «Држава преузела оснивачка права Музеја ваздухопловства Београд („Политика", 15. март 2017)». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 20-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օդագնացության թանգարան» հոդվածին։