Ղազախ
Կողթ (այլ կիրառումներ) Ղազախ (այլ կիրառումներ)
Կողթ, Քասաղ, այժմ կոչվում է Ղազախ (ադրբ.՝ Qazax), քաղաք ներկայիս Ադրբեջանական Հանրապետությունում, Ղազախի շրջանի վարչական կենտրոն։ Գտնվում է Աղստև գետի աջ ափին՝ ծովի մակերևույթից 350-390 մետր բարձրության վրա, արգավանդ դաշտավայրում[1]։ Բնակչությունը՝ ▲28 000 մարդ (2019)։
| Քաղաք | ||
|---|---|---|
| Կողթ | ||
| ադրբ.՝ Qazax | ||
 Սուրբ Վարդան հայկական եկեղեցին Ղազախում | ||
| Երկիր |  Ադրբեջան | |
| Շրջան | Ղազախի շրջան | |
| Քաղաքապետ | Ռաուֆ Հուսեյնով | |
| Հիմնադրված է | 1930 թ. | |
| Մակերես | 10 կմ² | |
| ԲԾՄ | 381±1 մետր | |
| Պաշտոնական լեզու | Ադրբեջաներեն | |
| Բնակչություն | ▲28 000 մարդ (2019) | |
| Կրոնական կազմ | Շիա իսլամ | |
| Ժամային գոտի | UTC+4, ամառը UTC+5 | |
| Հեռախոսային կոդ | +994 279 | |
| Փոստային ինդեքս | AZ 3500 | |
| Փոստային դասիչ | AZ 3500 | |
| Ավտոմոբիլային կոդ | 35 AZ | |
| ||
Բնակչություն խմբագրել
Հայերը Ղազախում խմբագրել
Հայերն այստեղ բնակություն են հաստատել քաղաքի հիմնադրման հենց սկզբից[1]։ Իբրև փոստային կայարան՝ Ղազախը վաճառական տարրի համար նկատվել է հարմար գործատեղի. արդեն 1885 թվականին, հանձինս հիշյալ բնագավառի գործավորների, նրանց մի նշանակալի մասը հայեր էին[9]։
Նորաբնակների թվում կային և՛ քաղաքացիներ և՛ գյուղացիներ.
|
Ժողովուրդը մեծաւ մասամբ, Շուշուց և մօտակայ գիւղօրայքից են վերաբնակուած և պարապում են զանազան արհեստներով և վաճառականութեամբ[10] | 
|
1905 թվականին Ղազախի բնակչությունը կազմել է 3380 շունչ (հիմնականում՝ թուրքեր, ապա՝ հայեր, ավելի քիչ ռուսներ)[11]։
Պատմություն խմբագրել
Արդեն 1883 թվականին բնակավայրին շնորհվել էր քաղաքի կարգավիճակ[12], սակայն այլ վկայության համաձայն Ղազախը քաղաքի կարգավիճակ ստացել էր 1909 թվականին[13]։ Մինչ քաղաքի հիմնադրումը, գավառի վարչանիստը Դաղ-Քյասաման գյուղն էր[1]։
Սակայն սկզբնական շրջանում Ղազախի զարգացման հեռանկարի նկատմամբ մամուլում թերահավատություն է արտահայտվել։ Այդպես «Արձագանք»-ը 1886 թվականին գրում է.
|
|
Մի քանի տարի է միայն, որ այս քաղաքը հիմնարկուել է և հետզհետէ վայելուչ տներ և խանութներ բազմանում են. բայց հազիւ թէ այս նոր քաղաքը կարողանայ հաստատուն ապագայ ունենալ. որովհետև ամառնային սաստիկ տաք օդն և վատառողջ ջուրը մի օր կարող են սորան ևս Ջվանշիրի գաւառի Թառթառ աւանի վիճակին հասցնել«Արձագանք», 1886, N 12, էջ 162 |
|
1880 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Կովկասի փոխարքայի հրամանագրով Աղստև գետի աջ ափին 356 դեսյատին 490 քառ. սաժեն արքունի հողատարածք է հատկացվում քաղաքի կառուցապատման համար[14]։
Դիլիջան փոխադրվելու բնակիչների մտադրությունը կանխելու նպատակով կառավարությունը 1897 թվականին ծրագրել էր խողովակաշարերով ջուր հասցնել Ղազախ[15]։ Նախագծի իրականացումը (ջուրը բնակավայր էր հասցվել 11 վերստ հեռավորությունից) համայնքի վրա նստել էր 23.000 ռուբլի[11]։
1905 թվականին ականատեսը գրել է.
|
|
Ներկայումս Ղազախը բաժանված է 26 թաղամասերի, որոնք էլ բաղկացած են 276 տեղամասերից։ Դրանցից 156-ը դեռևս ավարտված չեն։ Ղազախում կառույցների մեծամասնությունը քարից են, միահարկ, քաղաքային տիպի։ Առկա են ուղղափառ և հայ-գրիգորյանական եկեղեցիներ և մուսուլմանական մզկիթ։ Քաղաքի կենտրոնում տեղադրված է շուկայի հրապարակը՝ շրջապատված առևտրական կրպակների շարքերով...[16] |
|
Հայտնի է, որ 1905 թվականին ազգությամբ գերմանացի գավառապետ Առնոլդը «...որպէս նախանձախնդիր անձն քաղաքի առաջադիմութեան և լուսաւորութեան, դատարկ գետինների վաճառումով աշխատում է հարստացնել քաղաքը»[17]։
1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհանրումների ժամանակ ղազախաբնակ հայերն չարաչար պատժվում են՝ կորցնելով այն ամենը, ինչ ունեին։ Թուրքերը հրդեհում են Ջաղեթյանցի, Մելիք-Իսրայելյանի, Գուլումյանի, Խաչատրյանի և այլոց տները, թալանում և ավերում եկեղեցին ու դպրոցը։ Փախչելով Թիֆլիս և մերձակա հայաբնակ գյուղեր՝ հայ բնակիչները հազիվ կարողանում են ազատել իրենց կյանքը[18]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 446
- ↑ Russian Empire census
- ↑ 1926 Soviet census
- ↑ 1939 Soviet census
- ↑ 1959 Soviet census
- ↑ 1970 Soviet census
- ↑ Перепись населения СССР (1979)
- ↑ Перепись населения СССР (1989)
- ↑ «Նոր-Դար», 1885, N 58, էջ 1.
«Բնակչաց մեծամասնությունը կազմում են շատ կողմերից եկած հայ և օտար վաճառականներ...»
- ↑ «Արձագանք», 1897, N 35, էջ 3։
- ↑ 11,0 11,1 “Кавказ, Тифлис, 1905, N 24, с. 3
- ↑ «Նոր-Դար», 1886, N 208
- ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление, Баку, 1979, с. 9
- ↑ “Кавказ, Тифлис, 1905, N 24, էջ 3
- ↑ «Նոր-Դար», 1887, N 53, էջ 1
- ↑ “Кавказ, Тифлис, 1905, N 24, с. 3.: Բնագրում՝ “Въ настоящее время Казахъ разбитъ на 26 кварталовъ, въ которыхъ состоитъ 276 участковъ, изъ незастроенныхъ осталосъ всего 156. Большинство построекъ въ Казахе каменныя, одноэтажныя, городского типа. Имеются православная и армяно-григорианския церкви и магометанская мечетъ. Посреди города расположена базарная площадь, окруженная торговыми рядами лавокъ
- ↑ Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1254, թ. 1
- ↑ Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումները Կովկասում (1905-1906 թ.), Երևան, 1907, էջ 360