Տնտեսական հավասարակշռություն
Տնտեսական հավասարակշռություն (անգլ.՝ economic equilibrium), տնտեսության վիճակը, որում արտադրված արտադրանքը վաճառվում է, և պահանջարկը բավարարվում է այն պայմաններում, երբ առկա աշխատանքային ռեսուրսները և արտադրական կարողությունները ամբողջությամբ օգտագործվում են, իսկ խախտված համամասնությունները արագ վերականգնվում են[1]։ Տնտեսագիտության մեջ տնտեսական հավասարակշռությունը մի իրավիճակ է, երբ տնտեսական ուժերը, ինչպիսիք են առաջարկն ու պահանջարկը, հավասարակշռված են, և արտաքին ազդեցության բացակայության դեպքում տնտեսական փոփոխականների (հավասարակշռության) արժեքները չեն փոխվի։
Հավասարակշռության գին խմբագրել
Ըստ Կեմփբել Ռ. Մակկքոնելի (անգլ.՝ Campbell R. «Mac» McConnell) և Սթենլի Լեոնարդ Բրուի (անգլ.՝ Stanley Leonard Brue), հավասարակշռված գինն (անգլ.՝ equilibrium price) այն գինն է մրցակցային շուկայում, որում պահանջվող և առաջարկվող քանակը հավասար են, այսինքն՝ այն գինը, որի դեպքում չկա ապրանքների և ծառայությունների պակաս կամ ավելցուկ, ինչը նշանակում է. շուկայում աճի կամ անկման միտումներ չկան[2]։
Շուկայական հավասարակշռություն խմբագրել
Շուկայական հավասարակշռությունը (անգլ.՝ market equilibrium) իրավիճակ է շուկայում, երբ ապրանքի պահանջարկի ծավալը հավասար է առաջարկի ծավալին։ Արտադրանքի ծավալը և դրա գինը նման իրավիճակում կոչվում են հավասարակշռված կամ համապատասխան շուկաների քլիրինգային (անգլ.՝ Market clearing) (շուկայի մաքրում) վիճակին։ Այս գինը միտում ունի անփոփոխ մնալ առաջարկի և պահանջարկի փոփոխությունների բացակայության պայմաններում։ Շուկայական հավասարակշռությունը բնութագրվում է հավասարակշռության գնով և հավասարակշռության ծավալով։
Շուկայական հավասարակշռության հասնելու մեխանիզմը խմբագրել
Մրցակցային շուկայում, որն ունի մեծ թվով գնորդներ և վաճառողներ, օգտագործելով հաշվարկման մեթոդը՝ մենք որոշում ենք հավասարակշռության գինը՝ բացառելով գները, որոնց դեպքում ձևավորվում է ապրանքի ավելցուկ կամ պակաս։ Այսպիսով, բարձր գնով արտադրողները ցանկանում են արտադրել մեծ քանակությամբ ապրանք, բայց գնորդները պատրաստ են գնել միայն փոքր քանակությամբ ապրանք, առաջանում է գերարտադրություն և ապրանքների ու ծառայությունների հավելուրդ՝ տվյալ գնով ապրանքի առաջարկի գերազանցումը պահանջարկի մեծությանը։ Ցածր գնով գնորդները պատրաստ են մեծ քանակությամբ ապրանք գնել, բայց արտադրողները պատրաստ են արտադրել փոքր քանակությամբ ապրանքներ, առաջանում է ապրանքների և ծառայությունների պակաս՝ դեֆիցիտ (լատին․՝ dēficit «պակասում է, չի հերիքում»)։ Որոշակի միջին գնով, հավասարակշռության գնով, արտադրողները պատրաստ են արտադրել ճիշտ այնքան, որքան սպառողները ցանկանում են և կարող են գնել։ Շուկայում չկա ավելցուկ, որի դեպքում շուկան կիջեցնի ապրանքի գինը, և չկա ապրանքի պակաս, որի դեպքում շուկան ապրանքի գնի բարձրացման պատճառ չի հանդիսանում։ Այս հավասարակշռված գնով (կամ շուկայական քլիրինգային գնով) առաջարկն ու պահանջարկը հավասարակշռված են։ Գրաֆիկորեն սա ցույց է տրված Գինը շուկայական հավասարակշռության պայմաններում նկարում։ Հավասարակշռության գինը տեղի է ունենում առաջարկի և պահանջարկի կորերի հատման կետում։ Հավասարակշռային գնից բարձր ցանկացած գնի դեպքում մատակարարվող քանակությունը ավելի մեծ կլինի, քան պահանջվող քանակությունը, և արդյունքում առաջացող ավելցուկը կառաջացնի մրցակցային գների իջեցում վաճառողների կողմից։ Գների իջեցումը կնվազեցնի առաջարկը և միևնույն ժամանակ կխրախուսի գնորդներին ավելի շատ գնել։ Ցանկացած գնի դեպքում, որը ցածր է հավասարակշռության գնից, ապրանքի պակասություն կլինի, երբ պահանջվող քանակությունը գերազանցում է առաջարկվող քանակին։ Գնի բարձրացումը թույլ կտա արտադրողներին ավելացնել առաջարկը, իսկ սպառողներին՝ գնել ապրանքը[3]։
Գների հավասարակշռման գործառույթը խմբագրել
Ըստ Կեմփբել Ռ. Մակկքոնելի և Սթենլի Լեոնարդ Բրուի՝ գների հավասարակշռող ֆունկցիան առաջարկի և պահանջարկի մրցակցային ուժերի կարողությունն է՝ գին սահմանելու այնպիսի մակարդակի վրա, որով սինխրոնիզացվում են վաճառելու և գնելու որոշումները։ Եթե մրցակցային ուժերը չեն կարողանում ինքնաբերաբար համաձայնեցնել առաջարկի և պահանջարկի վերաբերյալ որոշումը, ապա պակասը կամ ավելցուկը վերացնելու համար պահանջվում է պետության կողմից վարչական կարգավորում[3]։
Շուկայական հավասարակշռության տեսակները խմբագրել
Հավասարակշռությունը լինում էկայուն և անկայուն։ Եթե անհավասարակշռությունից հետո շուկան գալիս է հավասարակշռության վիճակի և հաստատվում է նախկին հավասարակշռության գինը և ծավալը, ապա հավասարակշռությունը կոչվում է կայուն։ Եթե անհավասարակշռությունից հետո հաստատվում է նոր հավասարակշռություն և փոխվում են գների մակարդակը և առաջարկի և պահանջարկի ծավալը, ապա հավասարակշռությունը կոչվում է անկայուն։
Հավասարակշռության կայունություն. կայունության տեսակները խմբագրել
Հավասարակշռության կայունությունը շուկայի կարողությունն է հավասարակշռության վիճակի հասնելու՝ սահմանելով նախորդ հավասարակշռության գինը և հավասարակշռության ծավալը։
Կայունության տեսակները խմբագրել
- Բացարձակ
- Հարաբերական
- Տեղական (գների տատանումներ տեղի են ունենում, բայց որոշակի սահմաններում)
- Գլոբալ (սահմանված է ցանկացած տատանումներով)
Հավասարակշռության գնի գործառույթներ խմբագրել
- Բաշխում
- Տեղեկատվական
- Խթանող
- Հավասարակշռող
- Նորմալացում. Այն նորմալացնում է ապրանքների բաշխումը` սպառողին ազդանշան տալով, թե արդյոք տվյալ ապրանքը հասանելի է իրեն և որքան կարող է նա ակնկալել սպառել եկամտի տվյալ մակարդակում։ Միևնույն ժամանակ, դա ազդում է արտադրողի վրա՝ ցույց տալով, թե արդյոք նա կարող է փոխհատուցել ծախսերը, թե պետք է ձեռնպահ մնա ապրանքն արտադրելուց։
Մեկնաբանություններ խմբագրել
Մեկնաբանությունների մեծ մասում դասական տնտեսագետները, ինչպիսին Ադամ Սմիթն է, պնդում էին, որ ազատ շուկան տնտեսական հավասարակշռություն է փնտրում գների մեխանիզմի միջոցով։ Այսինքն, ցանկացած ավելցուկային առաջարկ (շուկայական ավելցուկ կամ ավելցուկ) կհանգեցնի գների նվազմանը, ինչը կնվազեցնի առաջարկը (նվազեցնելով արտադրանքի արտադրության և վաճառելու խթանը) և կբարձրացնի պահանջվող քանակությունը (սպառողներին առաջարկելով բարենպաստ առաջարկներ), ինքնաբերաբար չեղարկել առաջարկը։ Նմանապես, ազատ շուկայում ցանկացած ավելցուկային պահանջարկ (կամ պակաս) կհանգեցնի ավելի բարձր գների, պահանջվող քանակի նվազմանը (քանի որ սպառողները շուկայից դուրս են գներով) և ավելի շատ առաջարկի՝ որպես ապրանք արտադրելու և վաճառելու խթան։ Ինչպես նախկինում, անհավասարակշռությունը (այստեղ՝ դեֆիցիտ) վերանում է։ Ոչ շուկայական իրավիճակների այս ավտոմատ չեղարկումը ազատ շուկաները տարբերում է կենտրոնական պլանավորման սխեմաներից, որոնք հաճախ դժվարանում են ճիշտ գներ սահմանել և տառապում են ապրանքների և ծառայությունների մշտական պակասից[4]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Булатов А.С. Экономика. — М.: Магистр, Инфра-М, 2010. — 896 с. — ISBN 978-5-9776-0161-0
- ↑ Макконнелл К. Р., Брю С. Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика : [рус.] = Economics: Principles, Problems, and Policies. — М. : Республика, 1992. — Т. 2. — С. 395. — ISBN 5-250-01486-0.
- ↑ 3,0 3,1 Макконнелл К. Р., Брю С. Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика : [рус.] = Economics: Principles, Problems, and Policies. — М. : Республика, 1992. — Т. 1. — С. 71—77. — ISBN 5-250-01486-0.
- ↑ Smith, Adam (1776), Wealth of Nations Արխիվացված 2013-10-20 Wayback Machine, Penn State Electronic Classics edition, republished 2005, Chapter 7: p.51-58