Վանդա Կրախելսկայա-Ֆիլիպովիչ
Վանդա Կրախելսկայա-Ֆիլիպովիչ (լեհ.՝ Wanda Krahelska-Filipowiczowa, դեկտեմբերի 15, 1886[1], Saviejkі, Q123584950?, Slutsk Uyezd, Մինսկի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - փետրվարի 5, 1968[1], Վարշավա, Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն, ծածկանունը՝ Ալինկա[3][4]), լեհ հեղափոխական գործիչ, նկարիչ, Լեհական սոցիալիստական կուսակցություն (ԼՍԿ) ռազմական կազմակերպության անդամ, Վարշավայի նահանգապետ Գեորգի Սկալոնի դեմ անհաջող մահափորձի մասնակից, հրեաների օգնության խորհրդի հիմնադիրներից, լեհ ազգագրագետ-բանահավաք, բանաստեղծուհի, լեհական դիմադրության մասնակից Քրիստինա Կրախելսկայայի մորաքույրը։
| Վանդա Կրախելսկայա-Ֆիլիպովիչ լեհ.՝ Wanda Krahelska-Filipowiczowa | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 15, 1886[1] |
| Ծննդավայր | Saviejkі, Q123584950?, Slutsk Uyezd, Մինսկի նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | փետրվարի 5, 1968[1] (81 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Վարշավա, Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն |
| Գերեզման | Służew Cemetery (Renety Street) |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Լեհաստան |
| Կրոն | լատինական եկեղեցի[2] |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ, լրագրող, քաղաքական ակտիվիստ, հեղափոխական, խմբագիր և վիզուալ արտիստ |
| Կուսակցություն | Լեհական սոցիալիստական կուսակցություն |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
 Wanda Krahelska Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Վանդան ծնվել է հունվարյան դիմադրության մասնակցի ընտանիքում։ 1902 թվականին ծննդատանն ավագ քրոջ հետ կազմակերպել է ընդհատակյա դպրոց երեխաների համար։ 1903 թվականին ավարտել է Վարշավայի կանանց պանսիոնը (գիշերօթիկ դպրոց)։ Նախապատրաստական աշխատանքներ է տարել, որպեսզի ընդունվի Վարշավայի գեղարվեստի դպրոց։ Այդ ընթացքում կապ է հաստատել Լեհական սոցիալիստական կուսակցության մարտական կազմակերպության անդամ Մեչիսլավ Ռուբեժիի հետ, որը նրան անդամագրել է ընդհատակյա գործունեությանը։ Վանդան լեհական նահանգում սոցիալիստական բնույթի արգելված գրականություն է քարոզչել։ Լեհ մանկավարժ Մարիան Ֆալսկու խնդրանքով նա բելառուսական սոցիալիստների համար գաղտնի տպարան է հիմնել։
Իր ապագա ամուսնու՝ Մեչիսլավ Ռուբեի ինքնասպանությունից հետո, որը տեղի է ունեցել վերջինիս ձերբակալությունից և հարցաքննությունից հետո, Վանդան անդամագրվել է Լեհական սոցիալիստական կուսակցության ռազմական կազմակերպության կանանց բաժնին։
1906 թվականի օգոստոսի 18-ին՝ Արյունոտ չորեքշաբթիի դեպքերից հետո, Վանդան մասնակցել է Վարշավայի գեներալ-նահանգապետ Գեորգի Սկալոնի դեմ մահափորձին։ Խուսափելով ձերբակալությունից՝ Վանդան փախել է Գալիցիա, որտեղ կեղծ ամուսնության մեջ է մտել Ադամ Դոբրոձիցկու հետ։ Այդ ամուսնությունն օգնել է նրան զերծ մնալ ձերբակալությունից մինչև դատական գործընթացը։ Հետագայում ձերբակալվել է։ 1908 թվականի օգոստոսի 11-18-ը տեղի է ունեցել դատաքննություն, որից հետո նա ազատ է արձակվել և լքել Լեհական սոցիալիստական կուսակցության շարքերը։
Վանդա Կրախելսկայան 1908 թվականին ամուսնացել է սոցիալիստական ակտիվիստ և Լեհական սոցիալիստական կուսակցության անդամ Թիթուս Ֆիլիպովիչի հետ։
1909-1910 թվականներին Վանդա Կրախելսկայա-Ֆիլիպովիչը սովորել է Կրակովի գեղարվեստի կանանց դպրոցում։ Այդ նույն ընթացքում նա Յագելոնյան համալսարանում ուսանել է արվեստի պատմություն։ 1911 թվականից սովորել է Ֆլորենցիայի գեղարվեստի ինստիտուտում։ Հետագայում տեղափոխվել է Շվեյցարիա, որտեղ անդամակցել է Անկախ-առաջադեմ երիտասարդական ընկերությանը։
1915 թվականին վերադարձել է Կրակով, մասնակցել Բարձրագույն ազգային կոմիտեի և Լեհական սոցիալիստական կուսակցության մամուլի ծառայության գործունեությանը։
Անկախություն ձեռք բերելուց հետո Վանդա Կրախելսկայա-Ֆիլիպովիչը մասնակցել է Լեհական սոցիալիստական կուսակցության կրթական հանձնաժողովի աշխատանքներին։
1931 թվականին արժանացել է Լեհաստանի Անկախության Խաչ պարգևին։
1932 թվականից աշխատել է լեհական հեռագրական գործակալությունում։ 1935-1939 թվականներին եղել է «Arkady» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Վանդան համագործակցել է սոցիալական ապահովության դեմոկրատական կուսակցության հետ։ 1942 թվականի սեպտեմբերին լեհ գրող, լրագրող, Լեհական ապստամբության մասնակից Զոֆյա Կոսսակ-Շչուցկայի հետ հիմնել է «Հրեաների օգնության ժամանակավոր կոմիտեն», որը հետագայում վերանվանվել է «Հրեաների օգնության խորհուրդ»։
Պատերազմից հետո՝ 1945-1947 թվականներին, աշխատել է Վարշավայի վերականգնման բյուրոյում և Մշակույթի և արվեստի նախարարությունում։ 1946 թվականին հիմնադրել է «Projekt» ամսագիրը, որի գլխավոր խմբագիրն է եղել մինչև 1956 թվականը։ 1965 թվականին անցել է թոշակի։
Մահացել է 1968 թվականի փետրվարի 5-ին, թաղված է Վարշավայի Սլուժևսկի գերեզմանոցում։
Մրցանակներ խմբագրել
1931 թվականին արժանացել է Լեհաստանի Անկախության Խաչ պարգևին։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Առցանց լեհական կենսագրական բառարան (польск.)
- ↑ 2,0 2,1 The Righteous Among the Nations Database
- ↑ «The story of Wanda Krahelska-Filipowiczowa | Polscy Sprawiedliwi». sprawiedliwi.org.pl. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 10-ին.
- ↑ Bartrop, Paul R.; Dickerman, Michael (2017 թ․ սեպտեմբերի 15). The Holocaust: An Encyclopedia and Document Collection [4 volumes] (անգլերեն). ABC-CLIO. ISBN 9781440840845.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Wanda Krahelska, czyli bombowa blondyna Արխիվացված 2012-06-14 Wayback Machine(լեհ.)