Սպարկերտի գավառակ

Սպարկերտ, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, Բիթլիսի վիլայեթի Բիթլիսի գավառում, Մոկս գետի ստորին հոսանքի շրջանում։

Գավառակ
Սպարկերտ
Վարչական տարածք	Արևմտյան Հայաստան
Երկրամաս	Բիթլիսի վիլայեթԲիթլիսի վիլայեթ
Գավառ	Բիթլիսի գավառ
Այլ անվանումներ	Իսբայիրդ, Իսպերդ, Իսպերթ, Իսփայիրդ, Սպաերտ, Սպակերտ, Սպայկերտ, Սպապերտ, Սպարգետ, Սպարգերտ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	4 000 մարդ (XIX դարավերջ)
Ազգային կազմ	Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը)
Կրոնական կազմ	Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը)
Տեղաբնականուն	սպարկերտցի
Ժամային գոտի	UTC+3

Համապատասխանել է պատմական Մոկք աշխարհի Իշայր գավառին։ Առաջին անգամ Սպարկերտ ձևով հիշատակվել է XIV դարում։

Անվան ստուգաբանություն

Ըստ ավանդության Բարդուղեմեոս առաքյալը այստեղ է բերել սուրբ Աստվածամոր պատկերը, որի պատճառով տարածքը կոչվել է Սուրբ Պատկեր և այն հնչյունափոխվելով դարձել է Սպարկերտ։

Ըստ մեկ այլ ավանդապատումի Հիսուս Քրիստոսը հասել է այստեղ և իր պատկերն ուղարկել է մոտակա շրջան։ Դրա պատճառով տարածքը կոչվել է Պատկերք, իսկ ապա Սպարկերտ։

Աշխարհագրություն

Սպարկերտն ունի խիստ լեռնային և անտառապատ ռելիեֆ։ Մշակելի հողերը քիչ են։

Պատմություն

1555 թվականին Ամասիայի պայմանագրով Սպարկերտն անցել է Օսմանյան կայսրությանը՝ մինչև XIX դարի կեսը համարվելով Վանի վիլայեթի գավառներից մեկը։

XIX դարի 80-ական թթ., որպես գյուղախումբ, միացվել է Բիթլիսի նահանգի Խիզանի գավառակին։ Աղթամարի կաթողիկոսության թեմերից էր։

Սպարկերտը Արևմտյան Հայաստանի առավել հայաշատ գավառներից է եղել։ XIII-XIV դարերում, չնայած որ Սպարկերտում հաստատվել էին քրդեր, հայերը կազմել են գավառի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը։

1877-1878 թ թվականին շեյխ Ջալալեդդինը, իսկ 1895 թվականին համիդեական հրոսակները Սպարկերտում կազմակերպել են ջարդեր, որոնց զոհ են դարձել շատ հայեր, իսկ ոմանք հարկադրաբար գաղթել են այլ վայրեր։

XX դարի սկզբին Սպարկերտում բնակվել է 4 000 - 4 500 հայ։

Բնակչություն

XIX դարի վերջին Սպարկերտի գավառակն ուներ 4 000 բնակիչ, որոնց ճնշող մեծամասնությունը հայեր էին։

Հայ բնակչության մեծ մասը թուրքերի ձեռքով կոտորվել է 1915 թվականի Մեծ եղեռնի ժամանակ։ Սակավաթիվ փրկվածներն ապաստանել են Արևելյան Հայաստանում։

Տնտեսություն

Բնակիչները հիմնականում զբաղվել են անասնապահությամբ և շալագործությամբ, մասամբ՝ այգեգործությամբ։

Վարչական բաժանում

XIX դարի վերջին ուներ 29-30 գյուղ։ Գլխավոր գյուղերն էին Բաստը և Մեծ Հյուրաքը։ Սպարկերտի խոշոր գյուղերից էին նաև Կոտենցը, Ճաժվանը և Տվաղուսը։

Հայկական հուշարձաններ

Սպարկերտի տարածքում նշանավոր վանքերից էին Բազենից (Բազմենից), Սբ. Աստվածածին, Գեղիսի, Սբ. Կիրակոս, Շիրինից Սբ. Գևորգ (Սբ. Սկավառակ), Սորվա, Սբ. Աստվածածին (Նզար) վանքերը։

Տես նաև

• Բիթլիսի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր

Աղբյուրներ

• «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
• Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն