Սուբեդեյ
Սուբեդեյ[3][4], (մոտ 1175, Burkhan Khaldun, Մոնղոլիա - 1248, Tuul River, Տուվե, Մոնղոլիա), նշանավոր մոնղոլ հրամանատար, Չինգիզ խանի դաշնակիցը։
| Սուբեդեյ Sübügätäi | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մոտ 1175 |
| Ծննդավայր | Burkhan Khaldun, Մոնղոլիա |
| Մահացել է | 1248 |
| Մահվան վայր | Tuul River, Տուվե, Մոնղոլիա |
| Քաղաքացիություն |  Մոնղոլական կայսրություն |
| Մասնագիտություն | զորավար |
| Ծնողներ | հայր՝ Haban?[1] և Jarchiudai?[2] |
| Երեխաներ | Ulanqatai?[1] և Kuokuodai?[1] |
Արշավանքներ խմբագրել
Սուբեդեյն եղել է դարբին Չժարչիուդայի որդին՝ ուրանհայև ցեղից։ Իր ավագ եղբոր՝ Ջելմեյի օրինակով, ով արդեն գտնվում էր ծառայության մեջ, եկել էր Թեմուչիի մոտ ծառայելու։ Նա մասնակցել է XIII դարի առաջին կեսին մոնղոլական բոլոր հիմնական արշավանքներին դեպի Հյուսիսային Չինաստան՝ (Ցին կայսրություն), մերկիտներին՝ Խորեզմշահ պետություն։ Կովկաս և Արևելյան Եվրոպա արշավանքի ժամանակ Կալկայի ճակատամարտում Ջեբեյի հետ առաջնորդել է մոնղոլներին (1223)։ 1224 թվականին հակառակ Վոլգյան Բուլղարիայի մոնղոլները Ջեբեյի և Սուբեդեյի գլխավորությամբ արշավել են դեպի Արևելք։ Հաղթանակներ տանելով՝ մոնղոլները հասել են մինչև ժամանակակաից Ղազախստանի տափաստանները։
1236 թվականին Սուբեդեյն, իր հրամանատարության ներքո գտնվող զորքով, նոր արշավանք է կազմակերպել դեպի Վոլգյան Բուլղարիա, որի արդյունքում վերջինս նվաճվել և ընդգրկվել է Մոնղոլական կայսրության մեջ։ Սուբեդեյն եղել է դեպի Արևմուտք՝ Բաթու արշավանքի (1236—1242) փաստացի ղեկավարը, որի ժամանակ մոնղոլները հարձակվել են Ռուսիայի վրա և հասել մինչև Ադրիատիկ ծով։ Ծերության տարիներին նա վերադարձել է իր պատմական փոքր հայրենիք։ Մահացել է 73 տարեկան հասակում։
Հետնորդներ խմբագրել
Սուբեդեյի որդիներից՝ Թիմուր–Բուկան, Կուկուջին և Ուրանհատայը (Ուրանկատայն, Ուրանգուտայն) անվանակոչվել են Ռաշիդ ադ Դինում։ Կուկուջուն զորքի աջ թևի հազարապետն էր, ով հոր մահից հետո զբաղեցրել է նրա տեղը։ Ուրյանհատայն (1201—1272), ում կենսագրական մանրամասնությունները շարադրվել են «Յուան Շի» գրքում, եղել է երիտասարդ Մունկեի անվտանգության պատասխանատուն։ Այնուհետև, նա Հուկի հետ մասնակցել է (1233—1234) Ցին կայսրության վերջնական նվաճմանը։ Սուբեդեյի և Բաթուի հետ արշավել է դեպի Արևմուտք։ Խանի գահի համար պայքարում սատարել է Մունկեյին (1250—1251)։ Իրականացրել է նվաճումներ Հարավային Չինաստանում և Հարավարևելյան Ասիայում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Կենսագրական տվյալների չինական բազա
- ↑ 2,0 2,1 ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠨ ᠨᠢᠭᠤᠴᠠ ᠲᠣᠪᠴᠢᠶᠠᠨ (монг.) — 1240.
- ↑ Вернадский Г. В. Глава I. Монгольское завоевание // Монголы и Русь = The Mongols and Russia / Пер с англ. Е. П. Беренштейна, Б. Л. Губмана, О. В. Строгановой. — Тверь, М.: ЛЕАН, АГРАФ, 1997. — 480 с. — 7000 экз. — ISBN 5-85929-004-6
- ↑ Петрушевский И. П. Поход монгольских войск в Среднюю Азию в 1219—1224 гг. и его последствия // Татаро-монголы в Азии и Европе : Сборник статей. — М.: Наука, 1977. — С. 107—139.
Աղբյուրներ խմբագրել
- Монгольский обыденный изборник // Сокровенное сказание. Монгольская хроника 1240 г. ЮАНЬ ЧАО БИ ШИ. / Перевод С. А. Козина. — М.-Л.: Издательство АН СССР, 1941. — Т. I.
- Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского Л. А. Хетагурова, редакция и примечания профессора А. А. Семенова. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1952. — Т. 1, кн. 1. — С. 158—160.
- Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского О. И. Смирновой,редакция профессора А. А. Семенова. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1952. — Т. 1, кн. 2.
- Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского Ю. П. Верховского, редакция профессора И. П. Петрушевского. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1960. — Т. 2.
- Переводы из «Юань-чао би-ши» // Страны и народы Востока / Перевод Б. И. Панкратова. — М.: Петербургское востоковедение, 1998. — В. XXIX.
- Переводы из «Юань ши» (фрагменты) // Храпачевский Р. П. Военная держава Чингисхана. — М.: АСТ: ЛЮКС, 2005. — С. 432—525. — ISBN 5-17-027916-7.
Գրականություն խմբագրել
- Gabriel R. A. Subotai the valiant: Genghis Khan's greatest general. — Greenwood Publishing Group, 2004. — 164 p. — ISBN 0275975827
- Злыгостев В. А. Субэдэй. Всадник, покорявший вселенную. — Уфа: ДизайнПолиграфСервис, 2011. — 396 с. — ISBN 978-5-94423-236-6