Սոմատոստատին
Սոմատոստատին, հայտնի է նաև աճի հորմոնը արգելակող հորմոն։ Այն պեպտիդային հորմոն է, որը կարգավորում է էնդոկրին համակարգի աշխատանքը և ազդում է նյարդափոխանցման և բջիջների պրոլիֆերացիայի վրա։ Այն կապվում է G սպիտակուցների հետ կապված սոմատոստատինի ընկալիչների հետ և արգելակում է տարբեր հորմոնների քանակի աճը օրգանիզմում։ Սոմատոստատինը արգելակում է ինսուլինի և գլյուկագոնի արտազատումը[1][2]։
| Մասն է | somatostatin, Somatostatin/Cortistatin, C-terminal domain, protein family  | |
|---|---|---|
| Found in taxon | բանական մարդ | |
| Encoded by | SST | |
| Molecular function | hormone activity | |
| Cell component | extracellular region, soma, Միջբջջային տարածություններ, Միջբջջային տարածություններ | |
| Subject has role | հորմոններ | |
| Կազմված է | ազոտ, ածխածին, Somatostatin/Cortistatin, C-terminal | |
Սոմատոստատինը ունի 2 ակտիվ ձև, որոնք արտադրվում են միևնույն նախապրոտեինից, դրանցից մեկը կազմված է 14 ամինաթթվից, իսկ մյուսը կազված է՝ 28 ամինաթթվից[3][4]։
Ողնաշարավորների մոտ գոյություն ունեն սոմատոստատինի 6 տարբեր գեներ, որոնք անվանվել են տարբեր կերպ՝ SS1, SS2, SS3, SS4, SS5 և SS6[5]։ Դանիո-Ռերիո կոչվող ձկնատեսակի մոտ գոյություն ունեն այս 6 բոլոր գեները, որոնց շնորհիվ այն կատարում է բազմաթիվ ֆունկցիաներ։ Մարդիկ ունեն սոմատոստատինի միայն 1 գեն[6][7][8][9]։
Անվանակարգ
խմբագրելՍոմատոստատինի հոմանիշներն են՝
- աճի հորմոնը արգելակող հորմոն ((GHIH))
- աճի հորմոնի շատացումը արգելակող հորմոն (GHRIH)
- սոմատոտրոպինի արտազատմանը արգելակող գործոն (SRIF)
- սոմատոտրոպինի արտազատմանը արգելակող հորմոն (SRIH)
Արտադրություն
խմբագրելՄարսողական համակարգ
խմբագրելՍոմատոստատինը արտազատվում է մարսողական համակարգի դելտա բջիների կողմից, դրանք տեղակայված են ստամոքսի պիլորիկ հատվածում, 12-մատնյա աղիքում և ենթաստամոքսային գեղձի կղզյակներում[10]։
Սոմատոստատինը արտադրվելով անցնում է դռներակով և հասնում է սիրտ ու գնում համակարգային արյան շրջանառություն, որից հետո կապվում է իր ընկալիչների հետ և թողնում է արգելակող ազդեցություն։ Սոմատոստատինը կարող է գործել նաև պարակրին մեխանիզմով[10]։
Ստամոքսում սոմատոստատինը կապվում է պարիետալ բջիջների G- սպիտակուցների հետ, որոնք էլ արգելակում են ադենիլատցիկլազը և նվազեցնում են աղաթթվի սեկրեցիան պարիետալ բջիջների կողմից[10]։ Սոմատոստատինը կարող է նվազեցնել թթվի արտադրությունը՝ արգելակելով մի շարք հորմոնների արտազատումը, օրինակ՝ գաստրինի կամ հիստամինի։
Ուղեղ
խմբագրել |
 |
Սոմատոստատինը արտադրվում է հիպոթալամուսի առաջամիջային կորիզներում: Սոմատոստատինը նեյրոսեկրետոր նյարդերի վերջավորություններից ազատվում է հիպոթալամոհիպոֆիզար համակարգ՝ նեյրոնների աքսոնների միջոցով։ Այնուհետև սոմատոստատինը տեղափոխվում է հիպոֆիզի առաջային բիլթ, որտեղ այն արգելակում է աճի հորմոնի արտազատումը սոմատոտրոպ բջիջներից: Պերիվենտրիկուլյար նեյրոններում այն աշխատում է հետադարձ բացասական կապի միջոցով։ Օրգանիզմում աճի հորմոնի ավելցուկի դեպքում հետադարձ կապով ուժեղանում է սոմատոստատինի արտադրությունը, որն էլ ընկճում է աճի հորմոնի արտադրությունը։
Սոմատոստատինը արտադրվում է նաև ուղեղի որոշ հատվածներում, և դրանց ընկալիչները գտնվում են տարբեր տեղամասերում։ Դրանք հատկապես առաջանում են հիպոկամպում[11]։
Ֆունկցիաներ
խմբագրել
Սոմատոստատինը դասակարգվում է որպես արգելակող հորմոն և ակտիվանում է ցածր PH-ի պայմաններում[3]։ Այս հորմոնը տարածվում է մարմնի տարբեր հատվածներում[12]։ Սոմատոստատինի աճը սահմանափակվում է թափառող նյարդի օգնությամբ։
Առաջնային հիպոֆիզ
խմբագրելԱռաջնային հիպոֆիզի սոմատոստատինի էֆեկտներն են ՝
- արգելակում է աճի հորմոնի ավելացումը[13]
- արգելակում է թիրեոտրոպ հորմոնի արտադրությունը [14]
- արգելակում է ադենիլատցիկլազին պարիետալ բջիջներում
- արգելակում է պրոլակտինի արտադրությունը
Ստամոքս-աղիքային համակարգ
խմբագրել- Սոմատոստաինը համարվում է կորտիստատինի անալոգը, որի հետ միասին այն արգելակում է ստամոքսաղիքային համակարգի հորմոնների արտադրությունը։
- Նվազեցնում է ստամոքսի դատարկման արագությունը և նվազեցնում է հարթ մկանների կծման ուժը և արյան հոսքը աղիներում[13]։
- Արգելակում է պանկրեատիկ հորմոնների արտադրությունը
- Նվազեցնում է պանկրեասի սեկրետոր ակտիվությունը
Արհեստական փոխարինողներ
խմբագրելՕկտեոտիդը (բրենդային անվանումը Սանդոստատին ) օկտապեպտիդ է,որը նմանակում է բնական սոմատոստատինին, չնայած ավելի ուժեղ է արգելակում աճի հորմոնի, գլյուկագոնի, ինսուլինի արտադրությունը, քան հենց սոմատոստատինը։ Այն ունի ավելի երկար կիսակյանքի տևողություն՝ 90 րոպե, ի համեմատ սոմատոստատինի, որի կիսակյանքի տևողությունը ընդամենը 2-3 րոպե է։ Այն շատ վատ է ներծծվում աղիներից, դրա համար հաճախ օգտագործվում է պարէնտերալ (ենթամաշկային,միջմկանային,ներերակային)։ Այն համարվում է ակրոմեգալիայի սիմպտոմատիկ բուժման միջոց[17][18]։ Այն նաև հաճախ օգտագործվում է լյարդի և երիկամների պոլիկիստոզ հիվանդության դեպքում։
Լանրեոտիդը (Սոմատուլին) դեղորայք է, որը օգտագործվում է ակրոմեգալիայի բուժման ժամանակ, և նաև բոլոր այն ախտանիշների ժամանակ, որոնք առաջանում են նեյրոէնդոկրին ուռուցքների ժամանակ։ Այն նույպես համարվում է սոմատոստատինի նմանակը, ինչպես օրինակ Օկտրեոտիդը։ Այն հասանելի է մի շարք երկրներում՝ Մեծ Բրիտանիայում,Ավտրալիայում,Կանադայում։
Պասիրեոտիդը (Սիգնոֆոր), դեղամիջոց է, որը հաստատվել է Միացյալ Նահանգներում և Եվրամիությունում՝ Քուշինգի հիվանդության բուժման համար։ Օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ դեղորայքը կամ վիրահատական միջամտությունը նպատակահարմար չէ կիրառել։ Այն մշակվել է Novartis-ի կողմից։
Էվոլյուցիոն պատմություն
խմբագրելՈղնաշարավորների մոտ հայտնաբերվել է սոմատոստատինի վեց գեն: Ուսումնասիրությունները այն մասին, թե ինչպես են առաջացել այս վեց գեները, հիմնված է ողնաշարավորների էվոլյուցիայում տեղի ունեցած երեք գեների կրկնօրինակման պրոցեսի վրա։ Պրոցեսի վերջնարդյունքը SS1, SS2, SS3, SS4, SS5, SS6 գեների առաջացումն է[5]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ "somatostatin". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2016. Web. 04 mag. 2016 <http://www.britannica.com/science/somatostatin>.
- ↑ 2,0 2,1 Nelson DL, Cox M, Hoskins AA (2021). Lehninger Principles of Biochemistry (Eighth ed.). New York, NY: Macmillan Learning. ISBN 978-1-319-22800-2. OCLC 1243000176. «The binding of somatostatin to its receptor in the pancreas leads to activation of an inhibitory G protein, or Gi, structurally homologous to Gs, that inhibits adenylyl cyclase and lowers [cAMP]. In this way, somatostatin inhibits the secretion of several hormones, including glucagon»
- ↑ 3,0 3,1 Costoff A. «Sect. 5, Ch. 4: Structure, Synthesis, and Secretion of Somatostatin». Endocrinology: The Endocrine Pancreas. Medical College of Georgia. էջ 16. Արխիվացված է օրիգինալից April 5, 2008-ին. Վերցված է 2008-02-19-ին.
- ↑ «somatostatin preproprotein [Homo sapiens]». NCBI Reference Sequence. National Center for Biotechnology Information Support Center (NCBI).
- ↑ 5,0 5,1 Liu Y, Lu D, Zhang Y, Li S, Liu X, Lin H (September 2010). «The evolution of somatostatin in vertebrates». Gene. 463 (1–2): 21–8. doi:10.1016/j.gene.2010.04.016. PMID 20472043.
- ↑ Gahete MD, Cordoba-Chacón J, Duran-Prado M, Malagón MM, Martinez-Fuentes AJ, Gracia-Navarro F, Luque RM, Castaño JP (July 2010). «Somatostatin and its receptors from fish to mammals». Annals of the New York Academy of Sciences. 1200 (1): 43–52. Bibcode:2010NYASA1200...43G. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05511.x. PMID 20633132. S2CID 23346102.
- ↑ «Entrez Gene: Somatostatin».
- ↑ Shen LP, Pictet RL, Rutter WJ (August 1982). «Human somatostatin I: sequence of the cDNA». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 79 (15): 4575–9. Bibcode:1982PNAS...79.4575S. doi:10.1073/pnas.79.15.4575. PMC 346717. PMID 6126875.
- ↑ Shen LP, Rutter WJ (April 1984). «Sequence of the human somatostatin I gene». Science. 224 (4645): 168–71. Bibcode:1984Sci...224..168S. doi:10.1126/science.6142531. PMID 6142531.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Boron WF, Boulpaep EL (2012). Medical Physiology (2nd ed.). Philadelphia, PA: Elsevier. ISBN 9781437717532.
- ↑ Stefanelli T, Bertollini C, Lüscher C, Muller D, Mendez P (March 2016). «Hippocampal Somatostatin Interneurons Control the Size of Neuronal Memory Ensembles». Neuron. 89 (5): 1074–1085. doi:10.1016/j.neuron.2016.01.024. PMID 26875623.
- ↑ Holst JJ, Skak-Nielsen T, Orskov C, Seier-Poulsen S (August 1992). «Vagal control of the release of somatostatin, vasoactive intestinal polypeptide, gastrin-releasing peptide, and HCl from porcine non-antral stomach». Scandinavian Journal of Gastroenterology. 27 (8): 677–85. doi:10.3109/00365529209000139. PMID 1359631.
- ↑ 13,0 13,1 Bowen R (2002-12-14). «Somatostatin». Biomedical Hypertextbooks. Colorado State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-05-22-ին. Վերցված է 2008-02-19-ին.
- ↑ First Aid for the USMLE Step 1, 2010. Page 286.
- ↑ 15,0 15,1 Costoff A. «Sect. 5, Ch. 4: Structure, Synthesis, and Secretion of Somatostatin». Endocrinology: The Endocrine Pancreas. Medical College of Georgia. էջ 17. Արխիվացված է օրիգինալից March 31, 2008-ին. Վերցված է 2008-02-19-ին.
- ↑ van der Meulen T, Donaldson CJ, Cáceres E, Hunter AE, Cowing-Zitron C, Pound LD, Adams MW, Zembrzycki A, Grove KL, Huising MO (July 2015). «Urocortin3 mediates somatostatin-dependent negative feedback control of insulin secretion». Nature Medicine. 21 (7): 769–76. doi:10.1038/nm.3872. PMC 4496282. PMID 26076035.
- ↑ «Carcinoid Tumors and Syndrome». The Lecturio Medical Concept Library. Վերցված է 5 July 2021-ին.
- ↑ «Acromegaly». NIDDK. April 2012. Արխիվացված օրիգինալից 27 August 2016-ին. Վերցված է 5 July 2021-ին.
Գրականություն
խմբագրել- Florio T, Schettini G (September 2001). «[Somatostatin and its receptors. Role in the control of cell proliferation]». Minerva Endocrinologica. 26 (3): 91–102. PMID 11753230.
- Yamada Y, Reisine T, Law SF, Ihara Y, Kubota A, Kagimoto S, Seino M, Seino Y, Bell GI, Seino S (December 1992). «Somatostatin receptors, an expanding gene family: cloning and functional characterization of human SSTR3, a protein coupled to adenylyl cyclase». Molecular Endocrinology. 6 (12): 2136–42. doi:10.1210/mend.6.12.1337145. PMID 1337145. S2CID 28499704.
- Yamada Y, Post SR, Wang K, Tager HS, Bell GI, Seino S (January 1992). «Cloning and functional characterization of a family of human and mouse somatostatin receptors expressed in brain, gastrointestinal tract, and kidney». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 89 (1): 251–5. Bibcode:1992PNAS...89..251Y. doi:10.1073/pnas.89.1.251. PMC 48214. PMID 1346068.
- Brazeau P, Vale W, Burgus R, Ling N, Butcher M, Rivier J, Guillemin R (January 1973). «Hypothalamic polypeptide that inhibits the secretion of immunoreactive pituitary growth hormone». Science. 179 (4068): 77–9. Bibcode:1973Sci...179...77B. doi:10.1126/science.179.4068.77. PMID 4682131. S2CID 10997771.
- Shen LP, Pictet RL, Rutter WJ (August 1982). «Human somatostatin I: sequence of the cDNA». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 79 (15): 4575–9. Bibcode:1982PNAS...79.4575S. doi:10.1073/pnas.79.15.4575. PMC 346717. PMID 6126875.
- Shen LP, Rutter WJ (April 1984). «Sequence of the human somatostatin I gene». Science. 224 (4645): 168–71. Bibcode:1984Sci...224..168S. doi:10.1126/science.6142531. PMID 6142531.
- Montminy MR, Goodman RH, Horovitch SJ, Habener JF (June 1984). «Primary structure of the gene encoding rat preprosomatostatin». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 81 (11): 3337–40. Bibcode:1984PNAS...81.3337M. doi:10.1073/pnas.81.11.3337. PMC 345502. PMID 6145156.
- Zabel BU, Naylor SL, Sakaguchi AY, Bell GI, Shows TB (November 1983). «High-resolution chromosomal localization of human genes for amylase, proopiomelanocortin, somatostatin, and a DNA fragment (D3S1) by in situ hybridization». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 80 (22): 6932–6. Bibcode:1983PNAS...80.6932Z. doi:10.1073/pnas.80.22.6932. PMC 390100. PMID 6196780.
- Panetta R, Greenwood MT, Warszynska A, Demchyshyn LL, Day R, Niznik HB, Srikant CB, Patel YC (March 1994). «Molecular cloning, functional characterization, and chromosomal localization of a human somatostatin receptor (somatostatin receptor type 5) with preferential affinity for somatostatin-28». Molecular Pharmacology. 45 (3): 417–27. PMID 7908405.
- Demchyshyn LL, Srikant CB, Sunahara RK, Kent G, Seeman P, Van Tol HH, Panetta R, Patel YC, Niznik HB (June 1993). «Cloning and expression of a human somatostatin-14-selective receptor variant (somatostatin receptor 4) located on chromosome 20». Molecular Pharmacology. 43 (6): 894–901. PMID 8100352.
- Kaupmann K, Bruns C, Hoyer D, Seuwen K, Lübbert H (September 1993). «Distribution and second messenger coupling of four somatostatin receptor subtypes expressed in brain». FEBS Letters. 331 (1–2): 53–9. doi:10.1016/0014-5793(93)80296-7. PMID 8405411. S2CID 22557713.
- Aguila MC, Rodriguez AM, Aguila-Mansilla HN, Lee WT (May 1996). «Somatostatin antisense oligodeoxynucleotide-mediated stimulation of lymphocyte proliferation in culture». Endocrinology. 137 (5): 1585–90. doi:10.1210/endo.137.5.8612489. PMID 8612489.
- Sharma K, Patel YC, Srikant CB (December 1996). «Subtype-selective induction of wild-type p53 and apoptosis, but not cell cycle arrest, by human somatostatin receptor 3». Molecular Endocrinology. 10 (12): 1688–96. doi:10.1210/mend.10.12.8961277. PMID 8961277.
- Dournaud P, Boudin H, Schonbrunn A, Tannenbaum GS, Beaudet A (February 1998). «Interrelationships between somatostatin sst2A receptors and somatostatin-containing axons in rat brain: evidence for regulation of cell surface receptors by endogenous somatostatin». The Journal of Neuroscience. 18 (3): 1056–71. doi:10.1523/JNEUROSCI.18-03-01056.1998. PMC 6792775. PMID 9437026.
- Barnea A, Roberts J, Ho RH (January 1999). «Evidence for a synergistic effect of the HIV-1 envelope protein gp120 and brain-derived neurotrophic factor (BDNF) leading to enhanced expression of somatostatin neurons in aggregate cultures derived from the human fetal cortex». Brain Research. 815 (2): 349–57. doi:10.1016/S0006-8993(98)01098-1. PMID 9878821. S2CID 21793593.
- Ferone D, van Hagen PM, van Koetsveld PM, Zuijderwijk J, Mooy DM, Lichtenauer-Kaligis EG, Colao A, Bogers AJ, Lombardi G, Lamberts SW, Hofland LJ (January 1999). «In vitro characterization of somatostatin receptors in the human thymus and effects of somatostatin and octreotide on cultured thymic epithelial cells». Endocrinology. 140 (1): 373–80. doi:10.1210/endo.140.1.6398. hdl:1765/8996. PMID 9886848.
- Brakch N, Lazar N, Panchal M, Allemandou F, Boileau G, Cohen P, Rholam M (February 2002). «The somatostatin-28(1-12)-NPAMAP sequence: an essential helical-promoting motif governing prosomatostatin processing at mono- and dibasic sites». Biochemistry. 41 (5): 1630–9. doi:10.1021/bi011928m. PMID 11814357.
- Oomen SP, van Hennik PB, Antonissen C, Lichtenauer-Kaligis EG, Hofland LJ, Lamberts SW, Löwenberg B, Touw IP (February 2002). «Somatostatin is a selective chemoattractant for primitive (CD34(+)) hematopoietic progenitor cells». Experimental Hematology. 30 (2): 116–25. doi:10.1016/S0301-472X(01)00772-X. PMID 11823046.
- Simonetti M, Di BC (February 2002). «Structural motifs in the maturation process of peptide hormones. The somatostatin precursor. I. A CD conformational study». Journal of Peptide Science. 8 (2): 66–79. doi:10.1002/psc.370. PMID 11860030. S2CID 20438890.