Վիքիպեդիա

Կուշինգի համախտանիշ

մակերիկամի գերակտիվություն, որը առաջանում է հիպոֆիզի ուռուցքի կամ դեղորայքի պատճառով

Կուշինգի համախտանիշ, գլյուկոկորտիկոիդների, օրինակ՝ կորտիզոլի, երկարատև ազդեցության պատճառով[2][8][9] առաջացող ախտանիշների և նշանների ամբողջություն։ Նշանները և ախտանիշները ներառում են բարձր զարկերակային ճնշումը, որովայնային ճարպակալումը՝ բարակ ձեռքերով և ոտքերով, կարմրավուն բծերը, կիսալուսնաձև դեմքը, ճարպի կուտակումը ուսերի միջև, մկանային թուլությունը, ոսկրերի փխրունությունը, ակնեն և փխրուն մաշկը, որը դժվար է վերականգնվում[3]։ Կանանց մոտ լինում է մազակալում և դաշտանային ցիկլի խանգարում[3]։ Կարող է դիտվել նաև տրամադրության փոփոխություն, գլխացավեր և քրոնիկ հոգնածության զգացում[3]։

Կուշինգի համախտանիշ
Մարդու դեմքի բնորոշ փոփոխություններ՝ ինհալացիոն ֆլուտիկազոնով բուժումի սկզբից 3 ամիս հետո[1]
Տեսականբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, ախտանիշ կամ նշան և հիվանդության կարգ
ՊատճառԿորտիզոլի երկար ազդեցություն[2]
Հիվանդության ախտանշաններԲարձր զարկերակային ճնշում, որովայնային ճարպակալում՝ բարակ ձեռքերով և ոտքերով, կարմրավուն բծեր, կիսալուսնաձև դեմք, ուսերի միջև ճարպի հավաքում, մկանային թուլություն, ակնե, փխրուն մաշկ[3]
Բժշկական մասնագիտությունՆերզատաբանություն
Անվանվել էՀարվի Ուիլյամ Կուշինգ
ՀոմանիշներՀիպերկորտիզոլիզմ, Իցենկո-Կուշինգի համախտանիշ, հիպերադրենոկորտիցիզմ
ԱխտորոշումՊահանջում է մի քանի քայլ[4]
ԲուժումԿախված է հիմքում ընկած պատճառից[5]
Սկիզբը20–50 տարեկանից[2]
ԿանխատեսումՍովորաբար լավ է բուժման դեպքում[6]
Հանդիպման հաճախականությունՏարեկան 2–3 միլիոն մարդ[7]
 Cushing's syndrome Վիքիպահեստում

Կուշինգի համախտանիշը առաջանում է կորտիզոլի նման դեղորայքների, օրինակ՝ պրեդնիզոլոնի շատ օգտագործումից կամ ուռուցքի պատճառով, որը կա՛մ արտադրում է կորտիզոլ, կա՛մ ազդում է մակերիկամների վրա՝ խթանելով գլյուկոկորտիկոիդների արտադրությունը[10]։ Հիպոֆիզի ադենոմայի հետ կապված խանգարումը հայտնի է որպես Կուշինգի հիվանդություն[2]։ Այն դեղորայքներից հետո Կուշինգի համախտանիշի առաջացման երկրորդ պատճառն է[2]։ Բազմաթիվ այլ ուռուցքներ նույնպես կարող են առաջացնել Կուշինգի համախտանիշ[2][11]։ Դրանցից մի քանիսը կապված են ժառանգական հիվանդությունների հետ, որոնցից է տիպ 1 բազմակի էնդոկրին նեոպլազիան և Քերնիի համալիրը[7]։ Ախտորոշումը կատարվում է մի քանի փուլով[4]։ Առաջին հերթին պարզվում է, թե ինչ դեղորայք է ընդունում հիվանդը[4]։ Երկրորդ հերթին որոշվում է կորտիզոլի մակարդակը մեզում, թքում և արյան մեջ՝ դեքսամետազոնային թեստից հետո[4]։ Եթե այդ թեստի արդյունքները նորմալ չեն լինում, ապա կորտիզոլի մակարդակը չափվում է ուշ գիշերը[4]։ Եթե կորտիզոլի մակարդակը մնում է բարձր, ապա որոշում են ԱԿՏՀ մակարդակը[4]։

Մեծ մաս դեպքերում բուժվում է[6]։ Եթե առաջանում է դեղորայքի պատճառով, ապա դեղաչափը կարելի է աստիճանաբար իջեցնել կամ դեղը աստիճանաբար հանել[5][12]։ Եթե առաջանում է ուռուցքի պատճառով, ապա բուժվում է վիրահատության, ճառագայթման և քիմիոթերապիայի միջոցով[5]։ Եթե ախտահարվում է հիպոֆիզը, ապա կարիք կլինի օգտագործել դեղորայք, որոնք կլրացնեն հիպոֆիզի կորցրած գործառույթները[5]։ Բուժման դեպքում ապրելիությունը սովորաբար նորմալ է[6]։ Այն մարդկիկ, որոնց ուռուցքները տարբեր պատճառներից ելնելով հնարավոր չէ հեռացնել, մահվան մեծ ռիսկ ունեն[13]։

Մոտ 2-3 մարդ է տարեկան ախտարահվում՝ 1 միլիոն մարդու հաշվարկով[7]։ Հիմնականում ախտահարվում են 20-ից 50 տարեկան մարդիկ[2]։ Կանայք ախտահարվում են տղամարդկանցից 3 անգամ հաճախ[7] A mild degree of overproduction of cortisol without obvious symptoms, however, is more common.[14]։ Կուշինգի համախտանիշը առաջին անգամ նկարագրվել է ամերիկացի նյարդավիրաբույժ Հարվեյ Կուշինգի կողմից՝ 1932 թվականին[15]։ Կուշինգի համախտանիշ կարող է առաջանալ նաև այլ կենդանիների մոտ՝ կատուների, շների և ձիերի[16][17]։

Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել

 
Կուշինգի համախտանիշի ախտանիշներ[18]
 
Մազակալում և բծեր՝ դեղորայքով առաջացած Կուշինգի համախտանիշի դեպքում[1]
 
Կուշինգի համախտանիշի բնորոշնշաններ՝ կիսալուսնաձև դեմք, ակնե, կարմրավուն մաշկ, կենտրոնական (որովայնային) ճարպակալում, մկանային թուլություն[19]

Ախտանիշները ներառում են արագ ճարպակալումը՝ հիմնականում որովայնի և դեմքի շրջանում առանց վերջույթների ընդգրկման (կենտտրոնական ճարպակալում)։ Բնորոշ նշաններից են ճարպային բարձիկները անրակի շուրջ, պարանոցի հետևում (բիզոնի սապատ) և դեմքի վրա (կիսալուսնաձև դեմք)։ Այլ ախտանիշներից են գերքրտնարտադրությունը, մազանոթների լայնացումները, մաշկի և լորձաթաղանթների բարակումը (ինչի պատճառով մաշկը հեշտ է վնասվում և չորանում է), կարմիր կամ վարդագույն զոլերը (Կուշինգի համախտանիշի ժամանակ մաշկը ձգվում է, դառնում է բարակ և թուլացած, որի արդյունքում առաջանում է արյունահոսություն) որովայնի, հետույքի, ձեռքերի, ոտքերի, կրծքերի վրա, պրոքսիմալ մկանային թուլություն (ազդրեր, ուսեր), հիրսուիտիզմ (տղամարդկային տիպի մազակալում), ճաղատացում և/կամ շատ չոր, փխրուն մազեր։ Կուշինգի համախտանիշի դեպքում հազվադեպ կարող է առաջանալ հիպոկալցեմիա։ Կորտիզոլի ավել քանակը կարող է ազդել էնդոկրին համակարգի վրա և առաջացնել անքնություն, արոմատազայի պաշարում, լիբիդոյի իջեցում, տղամարդկանց իմպոտենցիա, ամենորեա/օլիգոմենորեա, անպտղություն կանանց մոտ՝ անդրոգենների բարձր քանակի պատճառով։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ամենորեան առաջանում է կորտիզոլի մեծ քանակի պատճառով, որը ազդում է հիպոթալամուսի վրա և իջնում է գոնադոտրոպին ռելիզինգ հորմոնի մակարդակը (ԳՌՀ)[20]։

Կուշինգի համախտանիշի ժամանակ դիտվող բազմաթիվ նշաններ հայտնաբերվում են մետաբոլիկ համախտանիշի ժամանակ, որոնցից են ինսուլինային ռեզիստենտականությունը, հիպերտենզիան, ճարպակալումը և արյան մեջ եռգլիցերիդների մակարդակի բարձրացումը[21]։

Ճանաչողական խանգարումները, որոնցից են հիշողության և ուշադրության խանգարումը, դեպրեսիան կապված են կորտիզոլի բարձր քանակի հետ[22] և կարող են լինել Կուշինգի համախտանիշի վաղ նշան։ Դեպրեսիան և տագնապային խանգարումները նույնպես հաճախ են հանդիպում[23]։

Կուշինգի համախտանիշի ժամանակ կարող են ի հայտ գալ մաշկի փոփոխություններ, որոնք ներառում են դիմային ակնեն, մակերեսային սնկային ախտահարումները և բնորոշ ատրոֆիկ, վարդագույն զոլերը որովայնի վրա[24]:500։

Այլ նշաններից են պոլիուրիան (և դրա հետ միասին պոլիդիպսիան՝ ուժեղացած ծարավի զգացումը), մնայուն հիպերտենզիան (կորտիզոլի՝ նորադրենալինի անոթասեղմիչ ազդեցությունը ուժեղացնելու պատճառով), ինսուլինային ռեզիստենտությունը (հատկապես հաճախ է հանդիպում ԱԿՏՀ-ի հիպոֆիզից դուրս արտադրվելու դեպքում), արյան մեջ շաքարի մեծ քանակը, որը կարող է բերել շաքարային դիաբետի։ Ինսուլինային ռեզիստենտության հետ մեկտեղ լինում են մաշկային փոփոխություններ, որոնցից են սև ականթոզը վզի շուրջ և անութափոսում։ Չբուժված Կուշինգի համախտանիշը կարող է բերել սրտի հիվանդության և մահվան։ Կորտիզոլը կարող է նաև ցուցաբերել միներալոկորտիկոիդային ազդեցություն մեծ կոնցենտրացիաների դեպքում, որը ավելի կուժեղացնի հիպերտենզիան և կբերի հիպոկալեմիայի (հաճախ է ԱԿՏՀ էկտոպիկ արտադրության դեպքում) և հիպերնատրեմիայի (Na+ իոնների բարձրացած կոնցենտրացիա պլազմայում)։ Հետագայում կորտիզոլի բարձր քանակը կարող է բերել ստամոքսաղիքային խանգարումների, օպորտունիստական ինֆեկցիաների, վերքերի ապաքինման վատացման՝ իմունային համակարգի և բորբոքային պատասխանի ճնշման պատճառով։ Օստեոպորոզը նույնպես հանդիպում է Կուշինգի համախտանիշի ժամանակ, քանքի օստեոբլաստների ակտիվությունը թուլանում է։ Կուշինգի համախտանիշը կարող է առաջացնել հոդացավ, հատկապես ազդրի հոդերում, ուսերում և մեջքի ստորին հատվածում։

Կարող են առաջանալ ուղեղի փոփոխություններ, օրինակ՝ ուղեղային ատրոֆիա[25]։ Այս ատրոֆիան կապված է գլյուկոկորտիկոիդային ընկալիչների մեծ քանակով ուղեղի հատվածների հետ, որոնցից է հիպոկամպը։ Որպես արդյունք դիտվում են անձի հոգեբանական շեղումներ[26][27][28][29]։

  • Քաշի արագ հավաքում
  • Տրամադրության խանգարում, տագնապայնություն կամ դեպրեսիա
  • Մկանային և ոսկրային թուլություն
  • Հիշողության և ուշադրության խանգարում
  • Օստեոպորոզ
  • Շաքարային դիաբետ
  • Հիպերտենզիա
  • Իմունային համակարգի ճնշում
  • Քնի խանգարումներ
  • Դաշտանի խանգարումներ՝ ամենորեա
  • Կանանց անպտղություն
  • Տղամարդկանց իմպոտենցիա
  • Հիրսուիտիզմ
  • Ճաղատացում
  • Հիպերխոլեստերոլեմիա

Հիպերպիգմենտացիա խմբագրել

Կուշինգի հիվանդության ժամանակ ԱԿՏՀ մեծ քանակների պատճառով կարող է առաջանալ հիպերպիգմենտացիա։ Այն առաջանում է մելանոցիտ-խթանող հորմոնի մեծ քանակների պատճառով, որը ԱԿՏՀ սինթեզի ժամանակ է առաջանում։ Որպես ալտերնատիվ տարբերակ առաջարկվում է, որ ԱԿՏՀ, β-լիպոտրոպինի, γ-լիպոտրոպինի բարձր քանակները կարող են ազդել մելանոկորտին 1 ընկալիչների վրա։ Կուշինգի հիվանդություն կարող է առաջանալ ԱԿՏՀ էկտոպիկ արտադրության պատճառով, որը կարող է արտադրվել թոքի մանրաբջջային քաղցկեղի ժամանակ։

Երբ Կուշինգի համախտանիշը առաջանում մակերիկամներում կորտիզոլի մեծ քանակների արտադրության պատճառով (ադենոմա կամ հիպերպլազիա), հետադարձ բացասական կապի պատճառով իջնում է ԱԿՏՀ արտադրությունը մակուղեղում։ Այս դեպքերում ԱԿՏՀ մակարդակը մնում է ցածր և չի առաջանում հիպերպիգմենտացիա։

Պատճառներ խմբագրել

Կուշինգի համախտանիշ կարող է առաջանալ գլյուկոկորտիկոիդների մեծ քանակի բերող ցանկացած պատճառից, որը կարող է լինել դեղերի կամ ներքին խնդիրների հետևանքով[9][30]։ Որոշ աղբյուրներ չեն դիտարկում դեղերի պատճառով առաջացած վիճակը որպես Կուշինգի համախտանիշ, որի փոխարեն օգտագործում են "Կուշինգոիդ" անվանումը՝ շեշտելով այս վիճակի նմանակումը Կուշինգի համախտանիշին[30][31][32]։

Կուշինգի հիվանդությունը Կուշինգի համախտանիշի հատուկ տեսակ է, որը առաջանում է ԱԿՏՀ մեծ քանակներ արտադրող մակուղեղի ուռուցքի պատճառով։ ԱԿՏՀ մեծ քանակները խթանում են մակերիկամը կորտիզոլի մեծ քանակներ արտադրելու համար, որի պատճառով առաջանում է հիվանդությունը։ Կուշինգի հիվանդության բոլոր դեպքերում դիտվում է Կուշինգի համախտանիշ, բայց ոչ բոլոր Կուշինգի համախտանիշներն են պայմանավորված Կուշինգի հիվանդությամբ։ Կուշինգի համախտանիշի մի քանի հնարավոր պատճառներ հայտնի են։

Էկզոգեն խմբագրել

Կուշինգի համախտանիշի ամենահաճախ պատճառն է այլ հիվանդության բուժման համար նշանակված գլյուկոկորտիկոիդներով բուժումը (յաթրոգեն Կուշինգի համախտանիշ։ Գլյուկոկորտիկոիդները օգտագործվում են տարբեր հիվնադությունների բուժման համար, որոնցից են ասթման և ռևմատոիդ արթրիտը։ Օգտագործվում է նաև փոխպատվաստումից հետո իմունաճնշման համար։ Սինթետիկ ԱԿՏՀ օգտագործումից նույնպես կարող է առաջանալ Կուշինգի համախտանիշ, սակայն ԱԿՏՀ-ն ավելի քիչ է նշանակվում իր արժեքից ելնելով։ Հազվադեպ, Կուշինգի համախտանիշ կարող է առաջանալ նաև մեդրօքսիպրոգեստերոնի ացետատի օգտագործումից[33][34]։ Էկզոգեն Կուշինգի համախտանիշի ժամանակ մակերիկամները աստիճանաբար կարող են ատրոֆիայի ենթարկվել ԱԿՏՀ պակասից, որի արտադրությունը ճնշված է լինում նշանակված գլյուկոկորտիկոիդների ազդեցությամբ։ Օգտագործման կտրուկ դադարեցումից կարող է առաջանալ կյանքին վտանգ սպառնացող մակերիկամային սուր անբավարարություն, որի պատճառով ռեղաչափը պետք է իջեցնել աստիճանաբար, որպեսզի կորտիզոլի ներքին արտադրությունը կարողանա վերսկսվել։ Որոշ դեպքերում հիվանդների մոտ երբեք չի լինում կորտիզոլի նորմալ մակարդակով արտադրություն, որի պատճառով նրանք պետք է ամբողջ կյանքի ընթացքում օգտագործեն գլյուկոկորտիկոիդների ֆիզիոլոգիական դեղաչափեր[31][35]։

Կուշինգի համախտանիշը մանկական հասակում հատկապես հազվադեպ է և առաջանում է գլյուկոկորտիկոիդային դեղորայքի օգտագործումից[36]։

Էնդոգեն խմբագրել

Էնդոգեն Կուշինգի համախտանիշը առաջանում է կորտիզոլի ներքին արտադրության խանգարման պատճառով։ Նորմայում, մակուղեղում անհրաժեշտության դեպքում արտադրվում է ԱԿՏՀ, որը խթանում է մակերիկամներից կորտիզոլի արտազատումը։

  • Մակուղեղային Կուշինգի համախտանիշի դեպքում մակուղեղի բարորակ ադենոման արտադրում է ԱԿՏՀ։ Հայտնի է նաև Կուշինգի հիվանդությունը, որը կազմում է էնդոգեն Կուշինգի համախտանիշի դեպքերի 70%-ը[37]։
  • Մակերիկամային Կուշինգի համախտանիշի դեպքում մակուղեղի ուռուցքից, հիպերպլաստիկ մակերիկամներից, հանգույցային գեղձային հիպերպլազիայով մակերիկամներից արտադրվում է մեծ քանակի կորտիզոլ։
  • Մակուղեղ-մակերիկամային համակարգից դուրս գտնվող ուռուցքները կարող են արտադրել ԱԿՏՀ (երբեմն ԿՌՀ-ի հետ միասին), որը ազդում է մակերիկամների վրա։ Այս էթիոլոգիան կոչվում է էկտոպիկ կամ պարանեոպլաստիկ Կուշինգի համախտանիշ և հանդիպում է թոքի մանրաբջջային քաղցկեղի ժամանակ[38]։
  • Վերջիվերջո, հազվադեպ հանդիպում են ԿՌՀ արտադրող ուռուցքներ (առանց ԱԿՏՀ արտադրության), որոնց ազդեցությամբ խթանվում է ԱԿՏՀ արտադրությունը[39]։

Պսևդո-Կուշինգի համախտանիշ խմբագրել

Կորտիզոլի բարձր քանակներ կարող են դիտվել նաև էստրոգեն պարունակող օրալ հակաբեղմնավորիչների օգտագործման դեպքում, որոնց կազմի մեջ եղած հորմոնների պատճառով առաջանում է պսևդո-Կուշինգի համախտանի։ Էստրոգենը կարող է բարձրացնել կորտիզոլ կապող գլոբուլինի մակարդակը և առաջացնել կորտիզոլի ընդհանուր մակարդակի բարձրացում։ Չնայած դրա, ազատ կորտիզոլի մակարդակը, որը մարդու ակտիվ հորմոնն է, 24-ժամյա հետազոտության ընթացքում մեզի մեջ լինում է նորմալ մակարդակի[40]։

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

Հիպոթալամուսը գտնվում է ուղեղում, իսկ մակուղեղը դրա առջևում է։ Հիպոթալամուսի հարփորոքային կորիզները արտադրում են կորտիկոտրոպին-ռելիզինգ հորմոն (ԿՌՀ), որը խթանում է մակուղեղը և արտադրվում է ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոն (ԱԿՏՀ)։ ԱԿՏՀ-ն մտնում է արյան հուն և հասնում է մինչև մակերիկամ, որտեղ այն խթանում է կորտիզոլի արտադրությունը։ Կորտիզոլը արտադրվում է մակերիկամի կեղևի խրձային գոտում՝ ԱԿՏՀ ազդեցությունից։ Կորտիզոլի մեծացած քանակները հետադարձ բացասական կապով ազդում են հիպոթալամուսի ԿՌՀ-ի վրա, որի պատճառով իջնում է մակուղեղից արտադրվող ԱԿՏՀ քանակը։

Կուշինգի համախտանիշը վերաբերում է կորտիզոլի բարձրացած քանակով ցանկացած վիճակի (քանզի համախտանիշը նշանակում է ախտանիշների խումբ)։ Կուշինգի համախտանիշի պատճառներից մեկը կորտիզոլ արտազատեղ ադենոման է մակերիկամում (առաջնային հիպերկորտիզոլիզմ/հիպերկորտիցիզմ)։ Ադենոմայի պատճառով արյան մեջ կորտիզոլի մակարդակը շատ է բարձրանում և հետադարձ բացասական կապի պատճառով ԱԿՏՀ մակարդակը շատ է իջնում։

Կուշինգի հիվանդությունը վերաբերաբերում է միայն երկրորդային հիպերկորտիզոլիզմին, որը առաջանում է մակուղեղի ադենոմայից արտադրվող ԱԿՏՀ մեծ քանակների, կամ հիպոթալամուսի կողմից արտադրվող ԿՌՀ մեծ քանակի պատճառով։ Արդյունքում, արյան մեջ բարձրանում է ԱԿՏՀ մակարդակը, որի արդյունքում նաև մակերիկամներում արտադրվող կորտիզոլի քանակը։ ԱԿՏՀ քանակը մնում է բարձր, քանզի ուռուցքի վրա չի ազդում կորտիզոլի մեծ քանակների հետադարձ բացասական կապը։

ԱԿՏՀ շատ մեծ քանակների պատճառով առաջացող Կուշինգի համախտանիշը հայտնի է որպես էկտոպիկ Կուշինգի համախտանիշ[41]։ Այն հայտնաբերվում է պարանեոպլաստիկ համախտանիշի ժամանակ։

Կուշինգի համախտանիշ կասկածելու դեպքում կատարվում է դեքսամետազոնային թեստ (դեքսամետազոնի օգտագործում, կորտիզոլի և ԱԿՏՀ մակարդակների հաճախակի չափում), 24-ժամյա մեզի կորտիզոլի մակարդակի որոշում[42]։ Դեքսամետազոնը գլյուկոկորտիկոիդ է և ունի կորտիզոլի նման ազդեցություն, ներառյալ հետադարձ բացասական կապը մակուղեղի վրա։ Դեքսամետազոն օգտագործելուց հետո արյան կորտիզոլի >50 նմոլ/լ (1.81 µգ/դլ) մակարդակը կվկայի էկտոպիկ ԱԿՏՀ արտադրության կամ մակերիկամի ադենոմայի մասին։ ԱՄՆ սննդի և դեղերի վերահսկողության կողմից առաջարկված նոր մեթոդը, որի ժամանակ 24 ժամվա ընթացքում չափում են թքի մեջ կորտիզոլի մակարդակը, շատ զգայուն է և ցույց է տալիս կորտիզոլի բարձր մակարդակը Կուշինգի համախտանիշի դեպքում։ Անհրաժեշտություն է ծագում նաև չափել այլ մակուղեղային հորմոնների մակարդակները։ Տեսադաշտերի հետազոտությունը պետք է կատարել մակուղեղի ադենոմայի կասկածի դեպքում, որը կարող է ճնշել տեսողական խաչվածքը և առաջացնել բիտեմպորալ հեմիանօպիա։

Երբ այս թեստերից որևէ մեկը դրական է, կատարվում է մակերիկամի համակարգչային շերտագրություն և մակուղեղի մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն։ Երբեմն անհրաժեշտ է լինում կատարել յոդոխոլեստերոլով սցինտիգրաֆիա։ Երբեմն անհրաժեշտ է կատարել տարբեր երակների կաթետերիզացիա և ԱԿՏՀ մակարդակի որոշում։ Շատ դեպքերում Կուշինգի համախտանիշ առաջացնող ուռուցքները 2 մմ-ից փոքր են և դժվար են ախտորոշվում մագնիսառեզոնանսային և համակարգչային շերտագրություններով։ Հաստատված Կուշինգի համախտանիշով 261 հիվանդների հետազոտության արդյունքում պարզվեց, որ միայն 48%-ի մոտ էր հայտնաբերվել մակուղեղի փոփոխություն մագնիսառեզոնանսային հետազոտությունով՝ վիրահատությունից առաջ[43]։

Պլազմայի ԿՌՀ մակարդակները ադեկվատ չեն ախտորոշման ժամանակ (ԿՌՀ արտադրող ուռուցքների բացառությամբ)՝ նոսրացման և կորտիկոտրոպին ռելիզին հորմոն կապող սպիտակուցի հետ կապվելու պատճառով[44]։

Ախտորոշում խմբագրել

Կուշինգի համախտանիշը կարող է ախտորոշվել մի քանի թեստերի միջոցով, որոնցից են[45]՝

  • Դեքսամետազոնային թեստ
  • Թքի կորտիզոլի մակարդակի որոշում

Բուժում խմբագրել

Կուշինգոիդ ախտանիշների ախտանիշները հիմնականում առաջանում են կորտիկոստերոիդային դեղերից, որոնք օգտագործվում են ասթմայի, հոդաբորբի, էկզեմայի և այլ բորբոքային վիճակների բուժման համար։ Հետևաբար, հիվանդների մեծ մասի դեպքում բուժումը կատարվում է ախտանիշներ առաջացնող դեղի դեղաչափի աստիճանաբար իջեցում։

Մակերիկամի ադենոմա հայտնաբերելու դեպքում այն հեռացվում է վիրահատական եղանակով։ ԱԿՏՀ արտադրող մակուղեղի ադենոման պետք է հեռացվի ախտորոշումից հետո։ Անկախ ադենոմայի տեղակայումից, հիվանդների մեծ մասը վիրահատությունից հետո ստանում է ստերոիդային բուժում, քանզի մակուղեղի երկարատև ԱԿՏՀ արտադրության ճնշումը աստիճանաբար է վերականգնվում։ Երկու մակերիկամների հեռացված լինելու դեպքում կատարվում է հիդրոկորտիզոնով կամ պրեդնիզոլոնով բուժում։

Հայտնաբերվել է, որ որոշ դեղեր ճնշում են կորտիզոլի արտադրությունը (կետոկոնազոկոնազոլ, մեթիրապոն), բայց դրանք ունենց սահմանափակ արդյունավետություն և կիրառվում են վիրահատությունից հրաժարվելու դեպքում։ Միֆեպրիստոնը գլյուկոկորտիկոիդային II տիպի ընկալիչների հզոր հակազդիչ է և քանզի այն չի ազդում կորտիզոլային նորմալ հոմեոստազ ապահովող I տիպի ընկալիչների վրա, կարող է արդյունավետ լինել Կուշինգի համախտանիշի հատկապես ճանաչողական ախտանիշները բուժելու համար[46]։ Չնայած դրա, այս դեղը շատ է քննադատվում, քանզի այն նաև վիժեցնող է։ 2012 թվականի Փետրվարին ԱՄՆ դեղերի և սննդի վերահսկողությունը հաստատեց միֆեպրիստոնի օգտագործումը արյան շաքարի բարձր քանակի կարգավորման համար այն մարդկանց համար, ովքեր անվիրահատելի են, չեն բուժվել վիրահատությամբ։ Միֆեպրիստոնի երբեք չպետք է օգտագործել հղիների բուժման համար[47]։

Մակերիկամների հեռացումը ուռուցքի բացակայությամբ կատարվում է կորտիզոլի մեծ քանակը իջեցնելու համար[48]։ Որոշ դեպքերում դա վերացնում է նախկինում առկա հետադարձ բացասական կապը մակուղեղի ադենոմայի վրա, որը սկսվում է արագ աճել և արտադրում է ԱԿՏՀ շատ մեծ քանակներ, որոնք առաջացնում են հիպերպիգմենտացիա։ Այս կլինիկական իրավիճակը հայտնի է որպես Նելսոնի համախտանիշ[49]։

Համաճարակաբանություն խմբագրել

Կորտիկոստերոիդներով բուժման պատճառով առաջացած Կուշինգի համախտանիշը ամենահաճախ հանդիպող ձևն է։ Կուշինգի հիվանդությունը հազվադեպ է։ Դանիական հետազոտությունը ցույց տվեց, որ հանդիպում է 1 դեպք 1․000․000 մարդու հաշվարկով տարեկան[50]։ Սակայն, անախտանիշ միկրոադենոմաները (10 մմ-ից փոքր) հայտնաբերվում են ամեն վեցերորդ մարդու մոտ[51]։

Կուշինգի համախտանիշով մարդկանց մոտ դիտվում է ավելի շատ մահացություն, ի համեմատ ընդհանուր բնակչության։ Կուշինգի համախտանիշից մահված ամենահաճախ պատճառը սիրտանոթային խանգարումն է։ Կուշինգի համախտանիշով սիրտանոթային մահացությունը ի համեմատ ընդհանուր բնակչության 4 անգամ մեծ է։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Celik O, Niyazoglu M, Soylu H, Kadioglu P (August 2012). «Iatrogenic Cushing's syndrome with inhaled steroid plus antidepressant drugs». Multidisciplinary Respiratory Medicine. 7 (1): 26. doi:10.1186/2049-6958-7-26. PMC 3436715. PMID 22958272.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 «Cushing's Syndrome». National Endocrine and Metabolic Diseases Information Service (NEMDIS). July 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «What are the symptoms of Cushing's syndrome?». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 «How do health care providers diagnose Cushing's syndrome?». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «What are the treatments for Cushing's syndrome?». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «Is there a cure for Cushing's syndrome?». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 «How many people are affected by or at risk for Cushing's syndrome?». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  8. ↑ Forbis, Pat (2005). Stedman's medical eponyms (2nd ed.). Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins. էջ 167. ISBN 9780781754439. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Sharma ST, Nieman LK (June 2011). «Cushing's syndrome: all variants, detection, and treatment». Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 40 (2): 379–91, viii–ix. doi:10.1016/j.ecl.2011.01.006. PMC 3095520. PMID 21565673.
  10. ↑ «What causes Cushing's syndrome?». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  11. ↑ Nieman, LK; Ilias, I (December 2005). «Evaluation and treatment of Cushing's syndrome». The American Journal of Medicine. 118 (12): 1340–6. doi:10.1016/j.amjmed.2005.01.059. PMID 16378774.
  12. ↑ «Cushing syndrome - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին.
  13. ↑ Graversen D, Vestergaard P, Stochholm K, Gravholt CH, Jørgensen JO (April 2012). «Mortality in Cushing's syndrome: a systematic review and meta-analysis». European Journal of Internal Medicine. 23 (3): 278–82. doi:10.1016/j.ejim.2011.10.013. PMID 22385888.
  14. ↑ Steffensen C, Bak AM, Rubeck KZ, Jørgensen JO (2010). «Epidemiology of Cushing's syndrome». Neuroendocrinology. 92 Suppl 1: 1–5. doi:10.1159/000314297. PMID 20829610.
  15. ↑ «Cushing Syndrome: Condition Information». 2012 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  16. ↑ Etienne Cote (2014). Clinical Veterinary Advisor: Dogs and Cats (3 ed.). Elsevier Health Sciences. էջ 502. ISBN 9780323240741. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  17. ↑ McCue PM (December 2002). «Equine Cushing's disease». The Veterinary Clinics of North America. Equine Practice. 18 (3): 533–43, viii. doi:10.1016/s0749-0739(02)00038-x. PMID 12516933.
  18. ↑ «Cushing syndrome». Mayo Clinic. 2013 թ․ մարտի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 25-ին.
  19. ↑ Fudge EB, von Allmen D, Volmar KE, Calikoglu AS (2009). «Cushing Syndrome in a 6-Month-Old Infant due to Adrenocortical Tumor». International Journal of Pediatric Endocrinology. 2009: 168749. doi:10.1155/2009/168749. PMC 2798106. PMID 20049152.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  20. ↑ Lado-Abeal J, Rodriguez-Arnao J, Newell-Price JD, Perry LA, Grossman AB, Besser GM, Trainer PJ (September 1998). «Menstrual abnormalities in women with Cushing's disease are correlated with hypercortisolemia rather than raised circulating androgen levels». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 83 (9): 3083–8. doi:10.1210/JCEM.83.9.5084. PMID 9745407.
  21. ↑ Arnaldi G, Scandali VM, Trementino L, Cardinaletti M, Appolloni G, Boscaro M (2010). «Pathophysiology of dyslipidemia in Cushing's syndrome». Neuroendocrinology. 92 Suppl 1 (Suppl 1): 86–90. doi:10.1159/000314213. PMID 20829625.
  22. ↑ Belanoff JK, Gross K, Yager A, Schatzberg AF (2001). «Corticosteroids and cognition». Journal of Psychiatric Research. 35 (3): 127–45. doi:10.1016/s0022-3956(01)00018-8. PMID 11461709.
  23. ↑ Yudofsky SC, Hales RE (2007). The American Psychiatric Publishing Textbook of Neuropsychiatry and Behavioral Neurosciences (5th ed.). American Psychiatric Pub, Inc. ISBN 978-1-58562-239-9.
  24. ↑ James W, Berger T, Elston D (2005). Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology (10th ed.). Saunders. ISBN 0-7216-2921-0.
  25. ↑ Andela CD, van Haalen FM, Ragnarsson O, Papakokkinou E, Johannsson G, Santos A, Webb SM, Biermasz NR, van der Wee NJ, Pereira AM (July 2015). «MECHANISMS IN ENDOCRINOLOGY: Cushing's syndrome causes irreversible effects on the human brain: a systematic review of structural and functional magnetic resonance imaging studies». European Journal of Endocrinology. 173 (1): R1-14. doi:10.1530/EJE-14-1101. PMID 25650405.
  26. ↑ Dorn LD, Burgess ES, Friedman TC, Dubbert B, Gold PW, Chrousos GP (March 1997). «The longitudinal course of psychopathology in Cushing's syndrome after correction of hypercortisolism». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 82 (3): 912–9. doi:10.1210/jcem.82.3.3834. PMID 9062506.
  27. ↑ Cope LM, Shane MS, Segall JM, Nyalakanti PK, Stevens MC, Pearlson GD, Calhoun VD, Kiehl KA (November 2012). «Examining the effect of psychopathic traits on gray matter volume in a community substance abuse sample». Psychiatry Research. 204 (2–3): 91–100. doi:10.1016/j.pscychresns.2012.10.004. PMC 3536442. PMID 23217577.
  28. ↑ Wolkowitz OM, Lupien SJ, Bigler ED (June 2007). «The "steroid dementia syndrome": a possible model of human glucocorticoid neurotoxicity». Neurocase. 13 (3): 189–200. doi:10.1080/13554790701475468. PMID 17786779.
  29. ↑ Weber S, Habel U, Amunts K, Schneider F (2008). «Structural brain abnormalities in psychopaths-a review». Behavioral Sciences & the Law. 26 (1): 7–28. doi:10.1002/bsl.802. PMID 18327824.
  30. ↑ 30,0 30,1 Chaudhry HS, Singh G (2019). «Cushing Syndrome». = StatPearls. StatPearls Publishing. PMID 29261900. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 20-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 Baek JH, Kim SK, Jung JH, Hahm JR, Jung J (March 2016). «Recovery of Adrenal Function in Patients with Glucocorticoids Induced Secondary Adrenal Insufficiency». Endocrinology and Metabolism. 31 (1): 153–60. doi:10.3803/EnM.2016.31.1.153. PMC 4803552. PMID 26676337.
  32. ↑ Nieman LK (October 2015). «Cushing's syndrome: update on signs, symptoms and biochemical screening». European Journal of Endocrinology. 173 (4): M33-8. doi:10.1530/EJE-15-0464. PMC 4553096. PMID 26156970.
  33. ↑ Siminoski K, Goss P, Drucker DJ (November 1989). «The Cushing syndrome induced by medroxyprogesterone acetate». Annals of Internal Medicine. 111 (9): 758–60. doi:10.7326/0003-4819-111-9-758. PMID 2552887.
  34. ↑ Merrin PK, Alexander WD (August 1990). «Cushing's syndrome induced by medroxyprogesterone». BMJ. 301 (6747): 345. doi:10.1136/bmj.301.6747.345-a. PMC 1663616. PMID 2144198.
  35. ↑ Broersen LH, Pereira AM, Jørgensen JO, Dekkers OM (June 2015). «Adrenal Insufficiency in Corticosteroids Use: Systematic Review and Meta-Analysis». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 100 (6): 2171–80. doi:10.1210/jc.2015-1218. PMID 25844620.
  36. ↑ Stratakis CA (December 2012). «Cushing syndrome in pediatrics». Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 41 (4): 793–803. doi:10.1016/j.ecl.2012.08.002. PMC 3594781. PMID 23099271.
  37. ↑ Cushing's Syndrome Արխիվացված 2011-04-10 Wayback Machine at The National Endocrine and Metabolic Diseases Information Service. July 2008. Citing: * Nieman LK, Ilias I (December 2005). «Evaluation and treatment of Cushing's syndrome». The American Journal of Medicine. 118 (12): 1340–6. doi:10.1016/j.amjmed.2005.01.059. PMID 16378774.
  38. ↑ Schteingart DE, Lloyd RV, Akil H, Chandler WF, Ibarra-Perez G, Rosen SG, Ogletree R (September 1986). «Cushing's syndrome secondary to ectopic corticotropin-releasing hormone-adrenocorticotropin secretion». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 63 (3): 770–5. doi:10.1210/jcem-63-3-770. PMID 3525603.
  39. ↑ Voyadzis JM, Guttman-Bauman I, Santi M, Cogen P (February 2004). «Hypothalamic hamartoma secreting corticotropin-releasing hormone. Case report». Journal of Neurosurgery. 100 (2 Suppl Pediatrics): 212–6. doi:10.3171/ped.2004.100.2.0212. PMID 14758953.
  40. ↑ Katz J (October 1992). «Motive to sin». Nature. 359 (6398): 11–18. doi:10.1136/jcp.s1-3.1.11. PMC 1436049.
  41. ↑ Ectopic Cushing syndrome Արխիվացված 2013-10-02 Wayback Machine at A.D.A.M. Medical Encyclopedia, PubMedHealth, National Institute of Health
  42. ↑ Raff H, Findling JW (June 2003). «A physiologic approach to diagnosis of the Cushing syndrome». Annals of Internal Medicine. 138 (12): 980–91. doi:10.7326/0003-4819-138-12-200306170-00010. PMID 12809455.
  43. ↑ Jagannathan J, Smith R, DeVroom HL, Vortmeyer AO, Stratakis CA, Nieman LK, Oldfield EH (September 2009). «Outcome of using the histological pseudocapsule as a surgical capsule in Cushing disease». Journal of Neurosurgery. 111 (3): 531–9. doi:10.3171/2008.8.JNS08339. PMC 2945523. PMID 19267526.
  44. ↑ Blevins LS, ed. (2002). Cushing's syndrome. Boston: Kluwer Academic. էջ 115. ISBN 978-1-4020-7131-7.
  45. ↑ «Cushing syndrome: MedlinePlus Medical Encyclopedia». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մարտի 16-ին.
  46. ↑ Belanoff JK, Flores BH, Kalezhan M, Sund B, Schatzberg AF (October 2001). «Rapid reversal of psychotic depression using mifepristone». Journal of Clinical Psychopharmacology. 21 (5): 516–21. doi:10.1097/00004714-200110000-00009. PMID 11593077.
  47. ↑ «FDA approves mifepristone (Korlym*) for patients with endogenous Cushing' s syndrome». 2012 թ․ փետրվարի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  48. ↑ Aggarwal S, Yadav K, Sharma AP, Sethi V (June 2013). «Laparoscopic bilateral transperitoneal adrenalectomy for Cushing syndrome: surgical challenges and lessons learnt». Surgical Laparoscopy, Endoscopy & Percutaneous Techniques. 23 (3): 324–8. doi:10.1097/SLE.0b013e318290126d. PMID 23752002.
  49. ↑ Nelson DH, Meakin JW, Thorn GW (March 1960). «ACTH-producing pituitary tumors following adrenalectomy for Cushing's syndrome». Annals of Internal Medicine. 52 (3): 560–9. doi:10.7326/0003-4819-52-3-560. PMID 14426442.
  50. ↑ Lindholm J, Juul S, Jørgensen JO, Astrup J, Bjerre P, Feldt-Rasmussen U, Hagen C, Jørgensen J, Kosteljanetz M, Kristensen L, Laurberg P, Schmidt K, Weeke J (January 2001). «Incidence and late prognosis of cushing's syndrome: a population-based study». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 86 (1): 117–23. doi:10.1210/jcem.86.1.7093. PMID 11231987.
  51. ↑ Ezzat S, Asa SL, Couldwell WT, Barr CE, Dodge WE, Vance ML, McCutcheon IE (August 2004). «The prevalence of pituitary adenomas: a systematic review». Cancer. 101 (3): 613–9. doi:10.1002/cncr.20412. PMID 15274075.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կուշինգի համախտանիշ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կուշինգի_համախտանիշ&oldid=9449232» էջից