Սիմոն Կիրլյան
Սիմոն Դավիթի Կիրլյան (Семён Давидович Кирлиан, փետրվարի 20, 1898, Կրասնոդար, Ռուսական կայսրություն - ապրիլի 4, 1978, Կրասնոդար, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), հայազգի խորհրդային ֆիզիոթերապևտ, գյուտարար և հետազոտող, ՌԽՖՍՀ վաստակավոր գյուտարար (1974 թ.)[1]: Իր կնոջ՝ Վալենտինա Լոտոցկայայի հետ մշակել է տարաբնույթ օբյեկտների լուսանկարահանումը՝ գազային պարպման միջոցով[2]։ Ներկայումս այդ միջոցը նոր տեսակի լուսանկարչության հիմքն է, որն այժմ ընդունված է անվանել գազապարպումնային, իսկ անմիջապես գործընթացին տրվել է «գազապարպումնային լուսանկարչություն Կիրլյանի մեթոդով» կամ պարզապես «Կիրլյանոգրաֆիա» անվանումը։ Այն հայտնի է նաև Կիրլյանի լուսանկարչություն կամ Կիրլյանի էֆեկտ (երևույթ) անվանումներով[3][4]։
Սիմոն Կիրլյան | |
|---|---|
 «Կիրլյանի ապարատով» ստացած առաջին ֆոտոները՝ գունավոր տարբերակով | |
| Ծնվել է | փետրվարի 20, 1898 Կրասնոդար, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | ապրիլի 4, 1978 (80 տարեկան) Կրասնոդար, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ |
| Մասնագիտություն | գիտնական, գյուտարար, լուսանկարիչ և ճարտարագետ |
| Պարգևներ |  |
Կենսագրություն խմբագրել
Սիմոն Կիրլյանը ծնվել է 1898 թվականի փետրվարի 20-ին Եկատերինոդարում (այժմ՝ Կրասնոդար)՝ Եվա Նազարյանի և Դավիթ Կիրլյանի բազմազավակ հայկական ընտանիքում։ Մանկության տարիներին հետաքրքրություն է դրսևորել երաժշտության, լուսանկարչության և էլեկտրամեքենագիտության նկատմամբ։ Սակայն վաղ տարիքից ստիպված էր աշխատել որպես գործակատար, բեմեր զարդարող, դաշնամուր լարող, ջրմուղագործ և այլն, այդ իսկ պատճառով կարողացել է ստանալ ընդամենը չորրորդ դասարանի կրթություն[5]։
1923 թվականին ամուսնացել է քահանայի դուստր Վալենտինա Լոտոցկայայի հետ, ով աշխատում էր որպես լրագրող ու մանկավարժ։ Այդպիսով, վերջինս դարձավ ամուսնու հավատարիմ ընկերն ու օգնականը։
Սիմոն Կիրլյանը բազմաթիվ գյուտերի հեղինակ է։ Քաղաքի տպագրատունը օգտվում էր նրա կողմից պատրաստված տպատառերի ձուլման էլեկտրավառարանից։ Ստեղծել էր նաև ալրաղաց՝ ցորենի մաքրման մագնիսական հարմարանքով։ Հեռանկարային էին նաև նրա մտքերը՝ պահածոների արդյունաբերության մեջ մթերքների ջերմային մշակման համար նախատեսված մեքենաների ստեղծման գործում։ Պատերազմից առաջ Կիրլյանն ստեղծել էր ջրացնցուղային բաղնիքների էլեկտրաէկրանային համակարգ, թունավոր գազերից ախտահարված մարդկանց մշակման ենթարկելու համար։
1939 թվականին Սիմոն Կիրլյանին արդեն իսկ ընդունում էին որպես քաղաքային հիվանդանոցի էլեկտրասարքավորումների վերանորոգման մասնագետի։ Հիվանդանոցում վերանորոգելով ֆիզիոթերապևտիկական սարքավորումը, որտեղ օգտագործվում էր բարձր հաճախականության հոսանք, նա ուշադրություն է դարձրել էլեկտրոդների միջև գոյություն ունեցող տարօրինակ ու վարդագույն լուսարձակման վրա։ Նա որոշել է ֆոտոժապավենի վրա դրոշմել որևէ առարկայի լուսարձակումը՝ բարձր հաճախականության հոսանքի դաշտում։
Առաջին առարկան, որ լուսանկարվել է այդ ձևով՝ մետաղադրամ էր։ Նրան միացնելով առաջին էլեկտրոդը, վրայից ամրացրել է ժապավենը՝ ծածկելով այն երկրորդ էլեկտրոդով և միացրել է բարձր հաճախականության հոսանքը։ Տպելուց հետո Կիրլյանը տեսել է մետաղադրամի լուսանկարը, որի եզրերից դուրս էր սահում պարպումը։ Կիրլյանն սկսեց դաշտի մեջ տեղադրել տարբեր առարկաներ, առանց ֆոտոխցիկի լուսանկարելով անսովոր լուսարձակումը, այդ թվում ծառերի տերևներ, ինչպես նաև սեփական ձեռքերը։
Հիմնվելով իր իսկ հետազոտությունների վրա, նա հանգել է հետևյալ օրինաչափությանը. «Ցանկացած կենդանի օբյեկտ, որը տեղադրվելով բարձր հաճախականության դաշտում, ֆոտոժապավենի վրա տալիս է լուսարձակում, որի բնույթը կախված է լուսանկարվող օբյեկտի վիճակից։ Մեկ նկար է, երբ ծառի տերևը նոր է պոկված, մեկ այլ նկար՝ երբ դրանից օրինակ, արդեն անցել է մեկ ժամ։ Էականորեն տարբերվում են նաև առողջ, հիվանդ կամ նույնիսկ պարզապես հոգնած մարդու ձեռքերի լուսարձակումները»[6][7]։
Կիրլյան ամուսինների մշակումները պաշտպանվել են քսանմեկ հեղինակային վկայականներով։ Նրանք բազմիցս հրավերքներ են ստացել՝ այցելելու արտասահմանյան լաբորատորիաներ և ինստիտուտներ, սակայն արգելքների պատճառով ստիպված էին սահմանափակվել միայն գործնական նամակագրություններով։ Նրանց արխիվում պահպանվել են նամակներ՝ տարբեր երկրների 130 քաղաքներից։ Պետական կառույցներից չունենալով որևէ աջակցություն և իրենց հետազոտությունների համար չստանալով ոչ մի լումա, ամուսիններն աշխատում էին իրենց չխնայելով, իրականացնում տարբեր փորձեր, ինչպես գրում էր Սիմոն Կիրլյանը. «Որպեսզի առավել խորը թափանցեինք այդ անհայտ աշխարհը՝ Երկրի և մարդկանց բարօրության համար»։
1971 թվականին, ծանր հիվանդությունից մահացել է Սիմոն Կիրլյանի կինը։ Չնայած անդարձ կորստին և քայքայված առողջությանը, Սիմոն Կիրլյանը շարունակել է իր կյանքի գործը, ձգտելով վերջնակետին հասցնել սկսած հետազոտությունները։ Միայն 1974 թվականին նրան շնորհվեց ՌԽՖՍՀ վաստակավոր գյուտարարի կոչումը։ Կյանքի վերջին տարիներին նա որպես վարիչ, պաշտոնավարել է Կրասնոդարի «Սատուրն» գիտա-արտադրական համալիրի հատուկ լաբորատորիայում։ Մահացել է 1978 թվականի օգոստոսի 1-ին։
Հիշատակ խմբագրել
Կրասնոդարի Ստավրոպոլսկայա փողոցի 224 տան վրա փակցվել է հուշատախտակ՝ նվիրված Կիրլյան ամուսիններին[8]։ Կրասնոդարի երկրամասի Դինսկայա ստանիցայի պատմա-գավառագիտական թանգարանում ստեղծվել է ցուցահանդես՝ նվիրված Կիրլյան ամուսինների կյանքին ու գործունեությանը[9][10]։ Բացի այդ, Կիրլյան ամուսիններին վերաբերվող հարուստ արխիվային նյութերի են տիրապետում Կրասնոդարի Եվգենի Ֆելիցինի անվան պետական պատմա-հնագիտական թանգարանն ու Կրասնոդարի երկրամասի պետական արխիվը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета РСФСР № 184 от 1 февраля 1974 года
- ↑ Супруги Кирлиан (фото)
- ↑ Бинги В.Н. Принципы электромагнитной биофизики. — Москва: ФИЗМАТЛИТ, 2011. — 592 с. — ISBN 978-5-9221-1333-5
- ↑ Бойченко А.П. [В книге В.Х. Кирлиан, С.Д. Кирлиан. В мире чудесных разрядов. Газоразрядная фотография биологических объектов по методу Кирлиан - шестидесятилетний путь к Истине] // третье. — ООО "Просвещение-Юг", 2009. — С. 71-143.
- ↑ Интервью с основателем и директором музея Кирлиан Коробовой Е. Г.
- ↑ Кирлиан В. X., Кирлиан С. Д. В мире чудесных разрядов. М., 1964,
- ↑ Брошюра «В мире чудесных разрядов», авторы В. Х. Кирлиан, С. Д. Кирлиан. Издательство «Знание», М., 1964 (zip)(չաշխատող հղում)
- ↑ Трёхмерный скан мемориальной доски супругам Кирлиан
- ↑ Кирлиан музей
- ↑ Жизнь и творчество супругов Кирлиан
_20.12.2001/iz_dnevnikov_suprugov_kirlian/image003.jpg){kind=link}
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Կիրլյան ամուսինների կյանքն ու ստեղծագործությունները // Дельфис — № 27(3/2001)
- Կիրլյան ամուսինների օրագրերից // Дельфис — № 28(4/2001)
- Հպում ստեղծագործական կյանքի դրամային (աշխատություն Կիրլյան ամուսինների արխիվից) // Дельфис — № 28(4/2001)
- Կազմող Վ. Ա. Լոտոցկայա. Կիրլյան ամուսիններն ու նրանց գյուտերը. — К.: ООО«Просвещение-Юг», 2008. — 200 է. — ISBN 978-5-93491-233-9.
- «Top 10 kirlian photography ideas and inspiration» [Կիրլյան լուսանկարչության լավագույն 10 գաղափարներն ու ոգեշնչումը]. Pinterest (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մարտի 4-ին.