Ստանիցա
Ստանիցա կամ կազակական յուրտ - կազակական գյուղական վարչական միավոր, որը բաղկացած է կազակական մեկ կամ մի քանի բնակավայրից (խուտոր, ավան)։ Ստանիցա է կոչվում նաև կազակական բնակավայրն իր բոլոր հողերով ու բնակչությամբ։ Ցանկացած տիպի բնակավայրում ապրող կամ ինչ-որ առաքելությամբ որևէ տեղ ուղարկված յուրաքանչյուր կազակական համայնք ևս կոչվում էր ստանիցա և ուներ իր ղեկավար ատամանը։
Պատմություն խմբագրել
Ստանիցաները համարվել են զինվորական բնակավայրեր, որոնք ունակ էին կազակական զորքին տալու հեծյալների մեկ հարյուրյակ (էսկադրոն)։ Այդ բնակավայրերում տները գերազանցապես միահարկ էին, կառուցված էին փայտից կամ ծղոտախառն կավի՝ արևի տակ թրծված աղյուսներից, տանիքապատված էին եղեգով կամ կղմինդրով։
Ստանիցայի մշակութային կենտրոնը ուղղափառ եկեղեցին ու դպրոցն էին[1], հասարակական կենտրոնը՝ շուկայի հրապարակը՝ մայդանը]]»)[2]։ Յուրաքանչյուր ստանիցայում շինություն էր հատկացված ստանիցայի վարչությանը և հարյուրյակային գրասենյակին[3]։ Ստանիցայից ոչ հեռու գտնվում էր գերեզմանատունը:Մոտակայքում հաճախ լինում էր նաև ալրաղաց։ Եթե մերձակայքում իրավիճակն անհանգստանալու տեղիք էր տալիս, ստանիցայի շուրջը խրամատներ էին փորվում, հողապատնեշներ բարձրացվում։ Քանի որ տղամարդիկ զինվորական ծառայության մեջ էին գտնվում, տնտեսությունը ստիպված էին լինում վարել կանայք[4]։
Ստանիցայի ղեկավար կազմը ընտրվում էր ընդհանուր հավաքում։ Վարչակազմի մեջ մտնում էին ատամանը, վերջինիս օգնականը և գանձապահը։ Ատամանն էր հողակտորները բաշխում կազակների ընտանիքներին։ Եթե ստանիցան մեծ չէր, վարչակազմի ընտրությանը մասնակցում էին բոլոր տղամարդ բնակիչները, իսկ եթե մեծ էր՝, յուրաքանչյուր տասը ընտանիք մեկ ներկայացուցիչ էր ընտրում և ուղարկում մասնակցելու հավաքին։
Բնակչության թվով ստանիցաները հաճախ գերազանցում են ոչ մեծ քաղաքներին։ Օրինակ՝ 2010 թվականի տվյալներով՝ Կրասնոդարի երկրամասում գտնվող Կանևսկայա ստանիցայում բնակվում էր 44 386, այդ նույն երկրամասի Լենիգրադսկայա ստանիցայում՝ 36 940 մարդ։ Սրանք ներկայումս համարվում են Ռուսաստանի խոշորագույն գյուղական բնակավայրերը։ Իսկ նախքան 2015 թվականին քաղաքատիպ ավանի կարգավիճակ ստանալը՝ ամենախոշոր այդպիսի բնակավայր համարվում էր Ինգուշեթիայում գտնվող Օրջոնիկիձևսկայա ստանիցան (ներկայումս՝ Սունժա քտա), որտեղ 2015 թվականին բնակվում էր 64.041 մարդ։
Ըստ գրքային մի ձևակերպման՝ ստանիցա էր համարվում նաև թշնամուն փնտրելու համար նշանակված ծառայող մարդկանց ջոկատը[5]։
Ներկայումս ստանիցաներ՝ որպես բնակավայրեր, գոյություն ունեն Ռուսաստանի Դաշնության հետևյալ սուբյեկտներում. Ադիգեյա, Դաղստան, Ինգուշեթիա, Կարաչաևո-Չերկեսիա, Հյուսիսային Օսեթիա, Կրասնոդարի և Ստավրոպոլի երկրամասեր, Ռոստովի և Վոլգոգրադի մարզեր։
Նախքան 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունն ու 1918-1922 թվականների քաղաքացիական պատերազմը ստանիցաներ եղել են նաև Ուրալում, Դոնբասում, Սիբիրում, Հեռավոր Արևելքում ու Ղազախստանում, սակայն ժամանակի ընթացքում դրանք վերափոխվել են այլ կարգավիճակ ունեցող բնակավոյրերի։
Գրականություն խմբագրել
- «Станица». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Станица // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.
- «Станица легкая». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - «Беломечетская станица». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - «Есауловская, станица». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Станичная школа в Кочубеевском районе открыла группу детского сада
- ↑ «КАЗАЧИЙ ДОМОСТРОЙ: СТАРИКИ». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
- ↑ «История станицы Родниковской». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 27-ին.
- ↑ Станица Урухская. Историко-экономический очерк. А. Плющ
- ↑ «Древние грамоты и другие письменные памятники, касающиеся Воронежской губернии и частию Азова. Собраны Н. Второвым и К. Александровым-Дольником. Воронеж, 1851—1853» книга 1, стр. 86.