Վիքիպեդիա

Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի բռնակցման ժամանակագրություն

Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը

Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները (Եվրոմայդան), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությամբ Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնից, որը Ղրիմում շատերի կողմից ընկալվել է որպես պետական հեղաշրջում[1][2][3]։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին Գերագույն ռադայի քվեարկությունը, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական ԶԼՄ-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան[4][5]։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել Ղրիմի թաթարների մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը նախագահ Պուտինի կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո[6][7][8][9]։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը[10][11][12][13]։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»[14]։

Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են[11][15][16]։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են Ուկրաինայի Զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը[17]։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց Ուկրաինայի Սահմանադրությանը հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը[18][19]։

Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։

Նախապատմություն խմբագրել

2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր[4], իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։

Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ[20]։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»[21]։

Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»[22]։

Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը[23][24]։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»[22]։

Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը[22], որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»[25]։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ «եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»[26][27][28][29], մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում[30][31]։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը[32]․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Մոսկվայում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց Հարավային Օսիայում և Աբխազիայում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ[33][34]։

2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»[35]։

Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում[36][37][38][39][40]։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և նեոնացիստներին», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին <...> և չեն ապրի «բանդերական Ուկրաինայում»[41]։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում[42], սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից[43][44][45][46]։

Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝ «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»[47]։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը[48]։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան[49]։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»[50]։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»[51], իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը[52], սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը[53]։

Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով[54]։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում[55][56]։

Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով[57]։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)[58]։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն[59], իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել[60]։

Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»[61]։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ[62]։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը[61]։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը[63]։

Ուկրաինական հակամարտության սրումն ու իրավիճակը Ղրիմում. «Ղրիմի վերադարձման աշխատանքների սկիզբ» խմբագրել

 
Ղրիմում ռուսների, ուկրաինացիների և Ղրիմի թաթարների բաժինը

Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում[64][65]։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը[66]։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»[67]։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն[68] ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը[69][70]։

Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «չծխել» այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»[71]։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»[72]։

Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից[73][74], որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել[75]։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»[76]։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է[77]։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների[78] և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»[79]։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»[80]։

Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը[81], Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման[82], նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»[83][84][85].

Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների[86] ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ[87]։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»[88]։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել[89], որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին[90]։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին[91]։

Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար[92]։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները[93]։

Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»[9][94]։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները[95]։

Իրադարձությունների ընթացքը փետրվարի 23-ից խմբագրել

Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ[96] («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)[97]։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին[98]։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը[99]։

Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին[100][101]։

Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել[102]։

Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն[103][104]։

Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին[105][106]։

Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով[107][108]։

Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին[109]։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական[110][111][112]։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»[113][114]։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է[17]։

Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին[10]։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը[115]։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել[116][117]։

«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված[118][119][120][121][122]։

Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»[123]։

Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է[124][125][126]։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին[127][128]։

Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով[129][130]։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները[129]։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին[131]։

Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում[127]։

Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը[132]։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը[133]։

Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա[134][135][136]։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը[137][138][139]։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «պոկել» Ուկրաինայից[140]։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը[141]։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է[142][143][144]։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից[145][146][147][148][149]։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է[138][148]։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը[150]։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ[151], բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով[152]։

Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է[4]։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին[153]: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով[95], որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր[121]։

Փետրվարի 27-ից մարտի 5-ը. Ռուսաստանի ակտիվ գործողությունների սկիզբը և Ղրիմի կառավարության փոփոխությունը խմբագրել

 
Ռուս զինվորականները ԱԿ-74Մ-ով առանց տարբերանշանների հսկում են Սիմֆերոպոլի օդանավակայանը 2014 թվականի փետրվարի 28-ին

Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը[121], Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը[154]։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը[121], ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին[155]: Դա տեղի է ունեցել փետրվարի 27-ին[95][121]։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում[156] և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։

Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները[11][157][158] (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ[158]) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը[159][160][161]։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։

ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում[162]։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ[163]։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը[164]։

Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)[165]։

Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել[166][167], իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը[168][169][170]։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական[9]) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ[171][172][173], որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին[174], իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն[175]։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»[169][176][177], և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»[169]։

Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը[178], որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր[179], հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը[180]։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել[181][182]։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)[183][184]։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են[184][185], իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»[186]։

Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին[17]։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»[9][186][187][188]։

Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը[189], թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»[190], սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ[191][192]։

Ղրիմի՝ Ռուսաստանին բռնակցելու ավարտը (մարտի 18-26) խմբագրել

 
Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալու մասին պայմանագրի ստորագրում, 2014 թվականի մարտի 18

Մարտի 18-ին՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ[193]։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում։

Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը[194]։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա[195]։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր[196]։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը[197]։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը[198]։

Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք։

Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է մարտի 19-ին։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները[199][200]։

Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը[200][201]։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ Մարտի 20-ի առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին[202]։

Մարտի 20-ին Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը[203]։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»[204][205][206]։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը[207]։

«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը[208]։

Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ[209]։

Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա[210]։

Մարտի 21-ին Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը[211]։

Մարտի 22-ին Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել[212][213]։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ[214]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Crimea: Russia’s Little Pawn — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»
  2. ↑ «Why Crimea is so dangerous». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2014 թ․ մարտի 11. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 27-ին. «The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.»
  3. ↑ Oliphant, Roland (2014 թ․ փետրվարի 27). «Keep out of Ukraine, America tells Russia». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). 0307-1235. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 13-ին. «Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.»
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года) (12 мая 2014)
  5. ↑ Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)(ուկր.)
  6. ↑ McDermott. «Brothers Disunited: Russia's Use of Military Power in Ukraine» (PDF). FMSO. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  7. ↑ 7683-е заседание СБ ООН Четверг, 28 апреля 2016 года, 15 ч. 00 м. Нью-Йорк
  8. ↑ Выступление и ответы на вопросы СМИ Министра иностранных дел России С. В. Лаврова в ходе пресс-конференции по итогам деятельности российской дипломатии в 2017 году, Москва, 15 января 2018 года
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 «Владимир Путин: мы действовали в интересах русских людей и всей страны». ТАСС. 2015 թ․ մարտի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Автор: Андрей Кондрашов. Видео. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года. Արխիվացված 2015-03-15 Wayback Machine Телеканал «Россия 1».
  12. ↑ СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма Արխիվացված 2019-12-09 Wayback Machine. 112.ua
  13. ↑ Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев. korrespondent.net
  14. ↑ Корсовецкий Р. (2014 թ․ փետրվարի 27). «Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича». Вести. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 5-ին.
  15. ↑ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину. lenta.ru
  16. ↑ Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину. Би-би-си.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 «КрымНаш. КрымНеНаш». Вести. Репортёр. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  18. ↑ Токарев А. А. Электоральная история постсоветского Крыма: от УССР до России // Вестник МГИМО-Университета. — М.: МГИМО, 2015. — № 5 (44). — С. 38. — ISSN 2071-8160. Архивировано из первоисточника 12 հունվարի 2016.
  19. ↑ «Интервью Владимира Путина радио «Европа-1» и телеканалу TF1». Kremlin.ru. 2014 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  20. ↑ «Заявление Президиума ВС АРК от 22.11.2013 № 21-6/13–ПВР». официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ նոյեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  21. ↑ «Решение ВС АРК от 27 ноября 2013 года № 1477-6/13 «О политической ситуации»». официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ նոյեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 ««Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին.
  23. ↑ «Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  24. ↑ Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу
  25. ↑ «Обращение Президиума ВС АРК». // crimea.gov.ru. 2013 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  26. ↑ В Киеве опасаются переворота в Крыму
  27. ↑ Крым на антимайдане будет требовать референдум о независимости, — свободовец
  28. ↑ ПР готовит в Крыму антимайдан с требованием независимости полуострова — Сиротюк
  29. ↑ 14.12.13 Юрий Сиротюк, депутат Верховной Рады от ВО Свобода
  30. ↑ Украина трещит по швам. И первым может отколоться Крым
  31. ↑ Крым готовится объявить государственную независимость при поддержке России, — депутат(չաշխատող հղում)
  32. ↑ «Путин: Мы не собираемся махать шашкой и вводить куда-то войска». Российская газета (ռուսերեն). 2013 թ․ դեկտեմբերի 19. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
  33. ↑ «Возможность ввода войск в Украину Путин назвал "чушью и ерундой"» (ռուսերեն). www.unian.net. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
  34. ↑ «Пресс-конференция Владимира Путина» (ռուսերեն). Президент России. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
  35. ↑ «Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы»». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  36. ↑ «Снова ДНД?». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  37. ↑ ««Русское Единство» заявляет о мобилизации для установки блокпостов на въезде в Крым и создания отрядов народных дружин». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  38. ↑ «Сергей Аксенов: «Русское Единство» готово оказать поддержку правоохранителям». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  39. ↑ «Казаки обсудили план действий по предотвращению попыток проникновения в Крым фашиствующих экстремистов». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  40. ↑ «Вставайте, люди русские!». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  41. ↑ «Заявление ВС АРК о политической ситуации». Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ հունվարի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  42. ↑ «Крым может отделиться от Украины в случае победы "евромайдана"» (ռուսերեն). Российская газета. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 2-ին.
  43. ↑ «У Севастополі заявили про можливий "вихід із правового поля України"» (ուկրաիներեն). BBC News Україна. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 2-ին.
  44. ↑ Спикер автономии Владимир Константинов назвал сообщения в СМИ о самоопределении Крыма провокационными
  45. ↑ «Крымские власти заявили, что не планируют отделяться» (ռուսերեն). www.unian.net. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 2-ին.
  46. ↑ «Глава парламента АРК открестился от призывов отсоединить Крым от Украины». Комментарии.ua.
  47. ↑ «Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 20-ին.
  48. ↑ Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины
  49. ↑ «Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию». Интерфакс. 2014 թ․ հունվարի 26. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  50. ↑ «Первый президент Крыма выступил за независимость автономии». Росбалт. 2014 թ․ հունվարի 29. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 22-ին.
  51. ↑ «Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года № 31-6/14–ПВР». Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  52. ↑ «Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»». Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  53. ↑ «Решение Президиума ВС АРК 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»». Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  54. ↑ «Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  55. ↑ «Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  56. ↑ «Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  57. ↑ «Защитить статус и полномочия Крыма!». Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  58. ↑ «Повідомлення для ЗМІ» (ուկրաիներեն). Пресс-центр СБУ. 2014 թ․ փետրվարի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  59. ↑ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму
  60. ↑ Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014(ուկր.)
  61. ↑ 61,0 61,1 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК
  62. ↑ В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым
  63. ↑ Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»
  64. ↑ «Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  65. ↑ Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР
  66. ↑ Matsuzato, Kimitaka. Domestic Politics in Crimea, 2009—2015. In: Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Volume 24, Number 2, Spring 2016
  67. ↑ «Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России». Крым.Комментарии. 2014 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 22-ին.
  68. ↑ «Черноморский флот укрепляет безопасность своих частей БТРами». Центральный Военно-Морской Портал. 2014 թ․ փետրվարի 21. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  69. ↑ «Военнослужащие могут применить оружие для защиты здоровья и жизни, а также при нападении на военные объекты – Минобороны» (ռուսերեն). Интерфакс-Украина. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  70. ↑ Kofman, 2017, էջ 6
  71. ↑ «Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»». Интерфакс. 2014 թ․ փետրվարի 20. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  72. ↑ «Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  73. ↑ «В Черкасской области экстремисты напали на крымских активистов, – Могилев» (ռուսերեն). www.kianews.com.ua. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  74. ↑ «Повстанцы сожгли автобусы возвращавшихся в Крым антимайдановцев» (ռուսերեն). www.sobytiya.info. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  75. ↑ «Крымских «защитников президента» заставляли петь гимн Украины» (ռուսերեն). atr.ua. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  76. ↑ «ПРАВООХРАНИТЕЛИ ОПРОВЕРГЛИ ИНФОРМАЦИЮ ОБ УБИТЫХ НА ЧЕРКАСЩИНЕ КРЫМЧАНАХ». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  77. ↑ «Крымчане рассказали о Корсунь-Шевченковской трагедии». Vesti-ukr.com. 2014 թ․ ապրիլի 2.
  78. ↑ Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года(չաշխատող հղում). Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016
  79. ↑ Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016 — С. 133
  80. ↑ «Черкащани: «Корсунський погром» – вигадка російських пропагандистів» (ուկրաիներեն). Радіо Свобода. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  81. ↑ «Крымские депутаты собираются на срочное заседание — депутат — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  82. ↑ «Под стенами парламента АРК собираются протестовать против откола Крыма — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  83. ↑ «У здания крымского парламента произошла потасовка» (ռուսերեն). Lenta.Ru. 2014 թ․ փետրվարի 21. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  84. ↑ Возле крымского парламента произошла потасовка | Новости Крыма за 15 минут Արխիվացված 2015-06-30 Wayback Machine
    Под зданием Верховной Рады Крыма началась бойня (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ
    Сторонников Евромайдана милиция увела от Верховной Рады Крыма | Центр журналистских расследований
  85. ↑ В Симферополе на митинги стали приходить с оружием
  86. ↑ Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины.// Коммерсант. — 21.02.2014.
  87. ↑ «Состоялось подписание Соглашения об урегулировании кризиса в Украине». Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича. 2014 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.
  88. ↑ Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом. РБК Украина, 22.02.2014.
  89. ↑ «Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України» (ուկրաիներեն). Верховная Рада Украины — Постанова № 757-VII. 22.2.2014. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.
  90. ↑ Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г. РБК Украина, 22.02.2014.
  91. ↑ Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України» Արխիվացված 2014-11-28 Wayback Machine(ուկր.)
  92. ↑ Съезд в Харькове: всю власть на Юго-Востоке берут местные советы. Резолюция.
  93. ↑ На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков
  94. ↑ Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 Ъ, 2015
  96. ↑ В Севастополе снова поднимают восстание — Комментарии, 24/02/2014
  97. ↑ Ukraine crisis fuels secession calls in pro-Russian south | World news | The Guardian Կաղապար:Ref en
  98. ↑ «Мэр» Севастополя Чалый попросил у России денег. zn.ua, 27.2.2014
  99. ↑ «Севастополь не признает Верховную Раду - на митинге выбрали нового главу города». 8692.ru. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  100. ↑ Русский блок: Мы начинаем сегодня создавать в Севастополе силовые структуры самообороны. Новый Севастополь, 23 февраля 2014.
  101. ↑ «В Крыму записываются в роты охраны порядка». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  102. ↑ «Крым мобилизовался! Сформированы отряды народных дружин». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  103. ↑ Меджлис дал власти 10 дней на снос памятников Ленина в Крыму
  104. ↑ ««Ленинопад» подбирается к Крыму — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  105. ↑ Власти Крыма будут выполнять решения Верховной рады // Коммерсантъ, 23.02.2014
  106. ↑ Могилёв будет выполнять решения Верховной Рады Украины // Центр журналистских расследований, 23.02.2014
  107. ↑ В Зуе уничтожили памятник Ленину | «Е-Крым» Արխիվացված 2015-06-29 archive.today Error in Webarchive template: Empty url.
  108. ↑ «Могилёв пошёл на переговоры с Тягнибоком. Боится, что «Ленинопад» взорвёт в Крым — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  109. ↑ «Новости региона». Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации. 2014 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  110. ↑ «Дорогие севастопольцы!». Пресс-служба СГГА. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 24-ին. {{cite news}}: Invalid |url-status=404 (օգնություն)
  111. ↑ «Администрация Севастополя: главы у нас нет, откуда возьмётся – не знаем». Slon.ru. 2014 թ․ փետրվարի 24.
  112. ↑ Севастопольская ГГА: попытки выбрать нелегитимные органы власти — незаконные
  113. ↑ «Аваков в Крыму пресек «негативные действия» сил России - Аргументы Недели. Крым». an-crimea.ru. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  114. ↑ «Позвоните попозже. МВД и СБУ удалось "привести в норму" россиян в Севастополе». Крым вечерний. 2014 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  115. ↑ «Народный» мэр Севастополя приступил к работе
  116. ↑ «В Севастополе депутаты создали управление по обеспечению жизнедеятельности и при нём координационный совет». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 28-ին.
  117. ↑ «У Севастополі міськрада створила виконком на чолі з громадянином Росії». Радио Свобода. 2014 թ․ փետրվարի 25. {{cite web}}: Unknown parameter |lank= ignored (օգնություն)
  118. ↑ ««Правый сектор» сформирует «поезд дружбы» и не допустит раскола Украины, — Мосийчук — 112.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  119. ↑ «О чем вспоминают участники Крымской весны» (ռուսերեն). Российская газета. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 18-ին. «Мы с единомышленниками ездили в Симферополь встречать так называемый поезд дружбы. Оружия у нас не было. Только черенки от лопат. На вокзале националистов ждали сотни людей из разных уголков полуострова. Но эти провокаторы так до нас и не доехали.»
  120. ↑ Gordon M. Hahn Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”. — McFarland, 2018-01-14. — 368 с. — ISBN 9781476628752 — «There appears to never have been a friendship train sent by RS to Crimea, despite claims in a Russian propaganda film,²⁰ but the threat was reported widely in Sevastopol and Crimean media, intensifying Crimeans’ desire for separation from the new Ukraine.²¹»
  121. ↑ 121,0 121,1 121,2 121,3 121,4 Kashin V., Denisentsev S. Russian Again: The Military Operation for Crimea, by Anton Lavrov // Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine. — East View Press, 2014. — ISBN 978-1-879944-22-0
  122. ↑ Kofman, 2017, Ukrainian Actions Contributing to Russian Success, էջ 21
  123. ↑ Заявление Президиума ВС АРК от 24 февраля 2014 года № 38-6/14-ПВР
  124. ↑ «Ночные встречи депутатов Крыма и России за рамками правового поля — Могилёв — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  125. ↑ «Российские соотечественники Крыма встретились с делегацией депутатов Государственной Думы России». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  126. ↑ «Сергей Цеков: Если дебилы в Киеве полезут в Крым, то пусть сами зададут себе вопрос о действиях России». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  127. ↑ 127,0 127,1 «В крымском парламенте грозят убрать Могилёва за два дня — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  128. ↑ «Россия не готовится массово раздавать паспорта в Крыму — Генконсул РФ — Крым.comments.ua». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  129. ↑ 129,0 129,1 Противники центральной власти пригрозили захватом парламента Крыма Արխիվացված 2014-03-08 Wayback Machine Error in Webarchive template: Empty url.
  130. ↑ «Правительство Крыма возглавил лидер партии "Русское единство"». РИА Новости (ռուսերեն). 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 15-ին.
  131. ↑ От парламента Крыма потребовали провести референдум об отделении от Украины Արխիվացված 2014-03-03 Wayback Machine Error in Webarchive template: Empty url.
  132. ↑ Повестка дня заседаний Верховной Рады Автономной Республики Крым на внеочередное пленарное заседание восьмой сессии 26 февраля 2014 года
  133. ↑ проект заявления ВР АРК от 26.02.2014 № 1110/30-10
  134. ↑ «СНБО рассматривает ситуацию в Крыму». www.kommersant.ru. 2014 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  135. ↑ «Турчинов проводить засідання РНБО з приводу сепаратизму, - Кошулинський» (ուկրաիներեն). 112.ua. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  136. ↑ «Повідомлення - Голова Верховної Ради України Олександр Турчинов у вівторок провів нараду з керівниками силових міністерств та відомств - Офіційний портал Верховної Ради України». iportal.rada.gov.ua. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  137. ↑ Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом
  138. ↑ 138,0 138,1 Симферополь определяется. Онлайн-трансляция заседания Верховного Совета Крыма, определяющего своё отношение к смене власти в Киеве. Газета.ru, 26.03.2014 Արխիվացված 2014-05-29 Wayback Machine
  139. ↑ В Крыму татары подняли бандеровский флаг и скандируют «Слава Украине!»
  140. ↑ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым // «Украинская правда», 26.02.2014.
  141. ↑ «Интервью вице-спикера крымского парламента, председателя Русской общины Крыма Сергея Цекова изданию «Московский Комсомолец». 15.03.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  142. ↑ «Бог дал — я ожил». gazeta.crimea.ua, 8.1.2015.
  143. ↑ В Симферополе во время митингов погибли двое Արխիվացված 2014-11-09 Wayback Machine.
  144. ↑ Скончалась пострадавшая на митинге в Симферополе женщина
  145. ↑ Russia and Nato to face off over Ukraine
  146. ↑ Митингующие прорвались в здание парламента Крыма, но после обращения Чубарова начали расходиться
  147. ↑ Митингующие прорвались в здание ВР Крыма
  148. ↑ 148,0 148,1 Внеочередное заседание крымского парламента отменено // Deutsche Welle, 26.02.2014
  149. ↑ Митингующие попытались проникнуть в здание крымского парламента // Интерфакс, 26.02.2014
  150. ↑ Виновным в столкновениях на митинге крымских татар в Симферополе объявили «Правый сектор» Արխիվացված 2015-03-08 archive.today Error in Webarchive template: Empty url.
  151. ↑ Никита Громов. Крымское «дело 26 февраля»: вопросы без ответов «LB.ua», 26.02.2016
  152. ↑ «Погибших за российский Крым наградили посмертно». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  153. ↑ Kofman, 2017, էջ 20
  154. ↑ «Марчук: Совмин и парламент Крыма захватил спецназ из Севастополя». // Лига.Новости. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 19-ին.
  155. ↑ Kofman, 2017, Target of Opportunity, էջ 19
  156. ↑ Переворот в Крыму: хроника четверга
  157. ↑ Ширяев В. «Вежливые люди» в Крыму: как это было. Արխիվացված 2015-05-08 Wayback Machine // Новая газета. — № 42. — 18 апреля 2014.
  158. ↑ 158,0 158,1 Ширяев В. Крым. Год спустя. Что мы знаем теперь. Արխիվացված 2022-04-23 Wayback Machine // Новая газета. — № 18. — 20 февраля 2015.
  159. ↑ Відкрито провадження за фактом захоплення у Криму будівель Верховної Ради та Ради Міністрів // Генеральная прокуратура Украины, 27.02.2014
  160. ↑ «Здание Совмина и парламента Крыма захватили 120 профессионально подготовленных лиц – нардеп Куницын». Интерфакс-Украина. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  161. ↑ «Крым почему-то стал русской землей»
  162. ↑ «Захватившие здания Верховного совета и Совмина Крыма отказались вести переговоры». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  163. ↑ «В Крыму остановлено движение автобусов». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  164. ↑ В Керчи остановилась паромная переправа
  165. ↑ «Названы захватчики парламента и правительства Крыма». // Lenta.Ru. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  166. ↑ Депутаты ВР Крыма проголосовали за референдум о государственной самостоятельности АРК и отправили в отставку правительство Могилёва
  167. ↑ Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1631-6/14 «О выражении недоверия Совету министров Автономной Республики Крым и прекращении его деятельности»
  168. ↑ «Премьером Крыма стал лидер партии «Русское единство» Аксенов». Интерфакс. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  169. ↑ 169,0 169,1 169,2 «Премьером Крыма избрали лидера «Русского единства»». Lenta.Ru. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 28-ին.
  170. ↑ Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1656-6/14 «О назначении Аксенова С. В. на должность Председателя Совета министров Автономной Республики Крым»
  171. ↑ «В. Константинов по телефону согласовал с В. Януковичем главу правительства АРК - С. Куницын». УНН. 27.02.2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 8-ին.
  172. ↑ Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года
  173. ↑ Крымский премьер назначен законно, — парламент АРК
  174. ↑ «Новый премьер Крыма заявил, что считает Януковича президентом Украины». Интерфакс. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 22-ին.
    Власти Крыма считают Януковича президентом Украины Արխիվացված 2015-07-04 Wayback Machine // РБК, 27.02.2014
  175. ↑ Про Голову Ради міністрів Автономної Республіки Крим(ուկր.)
  176. ↑ Парламент Крыма назначил референдум об автономии
  177. ↑ Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии
  178. ↑ Верховная Рада АРК выразила недоверие Совмину и сняла с должности Могилева
  179. ↑ В парламенте Крыма назначили нового премьера
  180. ↑ Верховная Рада АРК проголосовала за проведение референдума
  181. ↑ «Сергей Куницын: Решение о присоединении Крыма к России можно протянуть только на штыках//Insider, 06.03.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  182. ↑ «Верховный Совет Крыма не имел права принимать решения о референдуме, — нардеп Чорноволенко//112.ua, 27.02.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  183. ↑ «На голосовании в крымском парламенте не было и половины депутатов». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  184. ↑ 184,0 184,1 На сессии ВР Крыма нет кворума//Центр журналистских расследований, 27.02.2014
  185. ↑ Точное количество крымских депутатов, которые принимали решения о референдуме и недоверии правительству, не известно // Интерфакс-Украина
  186. ↑ 186,0 186,1 «Вооружённые люди были приглашены крымскими депутатами». www.segodnya.ua. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 13-ին.
  187. ↑ «Валентин Наливайченко: Верховная Рада Крыма даже не захватывалась, её передали под контроль российским войскам местные власти». Интерфакс-Украина. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 13-ին.
  188. ↑ Как Россия присоединяла Крым. Расследование «Газеты. Ru»
  189. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 26.02.2015 № 103 «Об установлении Дня Сил специальных операций»
  190. ↑ Сергей Птичкин — 27 февраля в РФ будет отмечаться День Сил специальных операций (2015 թ․ փետրվարի 27). «Вежливые люди получили свой День». Российская газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  191. ↑ Россия: День сил спецопераций в годовщину захвата Крыма // Русская служба Би-би-си, 27.02.2014
  192. ↑ Vladimir Putin announces official holiday to mark Crimea operation // The Telegraph, 27.02.2014
  193. ↑ В Кремле подписан договор о принятии Крыма и Севастополя в состав России
  194. ↑ У зв’язку із загибеллю українського військовослужбовця, військовим частинам ЗС України, дислокованим в АР Крим, дозволено застосування зброї
  195. ↑ «Проводится расследование обстоятельств происшедшего на улице Кубанской в Симферополе». Министерство внутренних дел Республики Крым. 2014 թ․ մարտի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 29-ին.
  196. ↑ Глава самообороны Крыма: «Снайпер словно растворился в воздухе»
  197. ↑ В Симферополе простились с военным и казаком, убитыми снайпером
  198. ↑ В Симферополе прошла панихида по бойцам, убитым снайпером. Спецрепортаж
  199. ↑ Над штабом ВМС Украины поднят российский флаг // ИТАР-ТАСС, 19.03.2014
  200. ↑ 200,0 200,1 Командувача Військово-Морських Сил ЗС України вивезли у невідомому напряму невстановлені особи
  201. ↑ Командующий ВМС Украины Гайдук временно задержан — прокуратура. Крыминформ, 19 марта 2014.
  202. ↑ В Крыму правоохранительные органы отпустили командующего ВМС Украины Сергея Гайдука и ещё 7 человек, которые были задержаны накануне в Севастополе. Эхо Москвы, 20 марта 2014.
  203. ↑ Госдума приняла закон о присоединении Крыма
  204. ↑ «Верховная Рада Украины приняла «Декларацию о борьбе за освобождение Украины»». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 15-ին.
  205. ↑ Рада приняла законопроект об объявлении Крыма «временно оккупированной территорией». ИТАР-ТАСС, 20.03.2014
  206. ↑ Крым признали временно оккупированной территорией // «Сегодня» (Украина)
  207. ↑ Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму // «Сегодня» (Украина)
  208. ↑ Три судна ВМС Украины подняли российские флаги
  209. ↑ «Российский флаг в Крыму подняли 72 воинских подразделения из состава ВС Украины». Интерфакс. 20 марта 2014. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 20-ին.
  210. ↑ Госпогранслужба Украины начала поэтапную передислокацию личного состава из Крыма. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014
  211. ↑ В честь присоединения Крыма в Москве, Симферополе и Севастополе устроят салют
  212. ↑ Воинскую часть в Бельбеке взяли штурмом
  213. ↑ Крымские правоохранители проверяют воинскую часть в Бельбеке, где могут находиться неустановленные лица из Украины
  214. ↑ Обращение Сергея Аксёнова к народу Украины — YouTube
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռուսաստանի_Դաշնությանը_Ղրիմի_բռնակցման_ժամանակագրություն&oldid=9799945» էջից