Ջրաշուշան
Ջրաշուշան | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
Nymphaea
L., 1753
|
||||||||||||
Հոմանիշներ | ||||||||||||
Տիպիկ ներկայացուցիչներ | ||||||||||||
Տեսակներ | ||||||||||||
|
Ջրաշուշան (լատին․՝ Nymphaea), հարսնամատ, ջրային վարդ, սպիտակ կոկոռ, նիմֆեա, հարսնամատազգիների (ջրաշուշանազգիներ) ընտանիքի բազմամյա կոճղարմատավոր ջրային խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 50 տեսակ[1]։
Տարածում խմբագրել
Հայտնի է 40, Հայաստանում՝ 2 տեսակ՝
- Ջրաշուշան սպիտակ կամ հարսնամատ (Nalba)
- Ջրաշուշան մաքրասպիտակ կամ ձյունասպիտակ (N. candida)։
Հանդիպում է Լոռու (Գետավան գ.) և Շիրակի մարզերի նախալեռնային գոտու քաղցրահամ ջրերում, լճերում (Տզրուկի, ժանգոտ, Պարզ և այլն), դանդաղահոս գետերի գետախորշերում։ Հայկական ֆլորայի ամենագեղատեսիլ բույսն է. գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Կոճղարմատը հզոր է։ Տերևները խոշոր են, կաշեկերպ, կլորավուն կամ սրտաձև, երկարակոթուն, ազատ լողում են ջրի մակերեսին։ Ծաղիկները երկսեռ են, խոշոր, մեկական՝ երկար ծաղկակոթուններով, սպիտակ, բուրավետ. բացվում են ցերեկը, իսկ արևը մայր մտնելուց հետո փակվումև ընկղմվում շրի մեջ։ Ծաղկում է մայիսի վերջերից մինչև ուշ աշուն։ Պտուղը կանաչ է, բազմասերմ, հատապտղանման։
Բազմացում խմբագրել
Պտուղը հասունանալիս ընկնում է ջրի հատակը, փտում, սերմերը դուրս են գալիս ջրի մակերես և տարածվում ջրային թռչունների միջոցով։ Բազմանում է նաև վեգետատիվ ճանապարհով՝ սողացող կոճղարմատով։ Ջրաշուշան կլիմայավարժեցվել է Երևանի բուսաբանական այգու արհեստ, ջրամբարներում, որտեղ լավ աճում է, ծաղկում ու պտղակալում։
Կիրառում խմբագրել
Ծաղիկները պարունակում են ալկալոիդներ, եթերայուղեր, կոճղարմատները՝ աղաղանյութեր, օսլա։ Օսլայով հարուստ են նաև սերմերը (47 %), որոնք (բոված) կարելի է օգտագործել սուրճի փոխարեն։ Մատղաշ կոճղարմատներն ուտելի են։
Դասակարգում խմբագրել
Ըստ The Plant List 2010 թվականի տվյալների հայտնի է 36 տեսակ[2].
- Nymphaea alba L. [3]
- Nymphaea amazonum Mart. & Zucc.
- Nymphaea ampla (Salisb.) DC.
- Nymphaea belophylla Trickett
- Nymphaea candida C.Presl
- Nymphaea capensis Thunb.
- Nymphaea conardii Wiersema
- Nymphaea divaricata Hutch.
- Nymphaea elegans Hook.
- Nymphaea gardneriana Planch.
- Nymphaea glandulifera Rodschied
- Nymphaea gracilis Zucc.
- Nymphaea heudelotii Planch.
- Nymphaea jamesoniana Planch.
- Nymphaea lasiophylla Mart. & Zucc.
- Nymphaea leibergii (Morong) Morong
- Nymphaea lekophylla (Small) Cory
- Nymphaea lotus L.
- Nymphaea malabarica Poir.
- Nymphaea mexicana Zucc.
- Nymphaea micrantha Guill. & Perr.
- Nymphaea nouchali Burm.f.
- Nymphaea novogranatensis Wiersema
- Nymphaea odorata Aiton
- Nymphaea × omarana Bisset
- Nymphaea oxypetala Planch.
- Nymphaea potamophila Wiersema
- Nymphaea prolifera Wiersema
- Nymphaea pubescens Willd.
- Nymphaea pulchella DC.
- Nymphaea rubra Roxb. ex Andrews
- Nymphaea rudgeana G.Mey.
- Nymphaea stuhlmannii (Engl.) Schweinf. & Gilg
- Nymphaea sulfurea Gilg
- Nymphaea × sundvikii Hiitonen
- Nymphaea tetragona Georgi
Դասակարգումը այգիներում խմբագրել
Ըստ The Royal Horticultural Society տվյալների[4].
- Hardy (H)
- Day-blooming (D)
- Night-blooming (N)
- Tropical (T)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Полный список видов см. GRIN Archived 2015-09-24 at the Wayback Machine.
- ↑ «Species in Nymphaea»։ The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/ (անգլերեն)։ Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden։ 2010։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-03-24-ին։ Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 28–ին
- ↑ NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Nymphaea L.(անգլ.)
- ↑ Classification of genera Archived 2012-04-26 at the Wayback Machine. на сайте The Royal Horticultural Society Archived 2012-03-26 at the Wayback Machine.
Գրականություն խմբագրել
- Wiersema J. H. Reproductive biology of Nymphaea (Nymphaeaceae) // Ann. Missouri Bot. Gard : ежегодник. — 1988. — № 75. — P. 795—804.
- John H. Wiersema: Nymphaea: Nymphaea - Online, In: Flora of North America Editorial Committee (Hrsg.)։ Flora of North America North of Mexico, Volume 3 - Magnoliidae and Hamamelidae, Oxford University Press, New York und Oxford, 1997. ISBN 0-19-511246-6. (Abschnitt Beschreibung und Verbreitung)
- Dezhi Fu, John H. Wiersema & Donald Padgett: Nymphaeaceae: Nymphaea, S. 116 - Online., In: Wu Zhengyi, Peter H. Raven & Deyuan Hong (Hrsg.)։ Flora of China, Volume 6 - Caryophyllaceae through Lardizabalaceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 2001. ISBN 1-930723-05-9. (Abschnitt Beschreibung und Verbreitung)
Գեղարվեստական գրականության մեջ խմբագրել
- Ջրաշուշան։ Աննա Սաքսե, «Հեքիաթներ ծաղիկների մասին», Ե., Դարակ, 2020, էջ 90-93։
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Blumen Garten Pflanzen Bilder Botanik — Seerosen (Nympaea) Archived 2008-12-24 at the Wayback Machine.
- Kit Notts, «The first hybrid waterlilies»
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |