Ջրաշուշան

Թագավորություն	Բույսեր
Տիպ	Ծածկասերմեր
Դաս	Երկշաքիլավորներ
Կարգ	Ջրաշուշանածաղկավորներ
Ընտանիք	Հարսնամատազգիներ
Ցեղ	Ջրաշուշան

Լատիներեն անվանում

Nymphaea

L., 1753

Հոմանիշներ

Castalia Salisb.
Leuconymphaea Kuntze
Ondinea Hartog

Տիպիկ ներկայացուցիչներ

Nymphaea alba

Տեսակներ

Տես տեքստը

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Ջրաշուշան (լատին․՝ Nymphaea), հարսնամատ, ջրային վարդ, սպիտակ կոկոռ, նիմֆեա, հարսնամատազգիների (ջրաշուշանազգիներ) ընտանիքի բազմամյա կոճղարմատավոր ջրային խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 50 տեսակ^[1]։

Տարածում խմբագրել


Nymphaea ×daubenyana

Հայտնի է 40, Հայաստանում՝ 2 տեսակ՝

Ջրաշուշան սպիտակ կամ հարսնամատ (Nalba)
Ջրաշուշան մաքրասպիտակ կամ ձյունասպիտակ (N. candida)։

Հանդիպում է Լոռու (Գետավան գ.) և Շիրակի մարզերի նախալեռնային գոտու քաղցրահամ ջրերում, լճերում (Տզրուկի, ժանգոտ, Պարզ և այլն), դանդաղահոս գետերի գետախորշերում։ Հայկական ֆլորայի ամենագեղատեսիլ բույսն է. գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։

Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել

Կոճղարմատը հզոր է։ Տերևները խոշոր են, կաշեկերպ, կլորավուն կամ սրտաձև, երկարակոթուն, ազատ լողում են ջրի մակերեսին։ Ծաղիկները երկսեռ են, խոշոր, մեկական՝ երկար ծաղկակոթուններով, սպիտակ, բուրավետ. բացվում են ցերեկը, իսկ արևը մայր մտնելուց հետո փակվումև ընկղմվում շրի մեջ։ Ծաղկում է մայիսի վերջերից մինչև ուշ աշուն։ Պտուղը կանաչ է, բազմասերմ, հատապտղանման։

Բազմացում խմբագրել

Պտուղը հասունանալիս ընկնում է ջրի հատակը, փտում, սերմերը դուրս են գալիս ջրի մակերես և տարածվում ջրային թռչունների միջոցով։ Բազմանում է նաև վեգետատիվ ճանապարհով՝ սողացող կոճղարմատով։ Ջրաշուշան կլիմայավարժեցվել է Երևանի բուսաբանական այգու արհեստ, ջրամբարներում, որտեղ լավ աճում է, ծաղկում ու պտղակալում։

Կիրառում խմբագրել

Ծաղիկները պարունակում են ալկալոիդներ, եթերայուղեր, կոճղարմատները՝ աղաղանյութեր, օսլա։ Օսլայով հարուստ են նաև սերմերը (47 %), որոնք (բոված) կարելի է օգտագործել սուրճի փոխարեն։ Մատղաշ կոճղարմատներն ուտելի են։

Դասակարգում խմբագրել

Nymphaea 'Attraction'

Ըստ The Plant List 2010 թվականի տվյալների հայտնի է 36 տեսակ^[2].

Nymphaea alba L. ^[3]
Nymphaea amazonum Mart. & Zucc.
Nymphaea ampla (Salisb.) DC.
Nymphaea belophylla Trickett
Nymphaea candida C.Presl
Nymphaea capensis Thunb.
Nymphaea conardii Wiersema
Nymphaea divaricata Hutch.
Nymphaea elegans Hook.
Nymphaea gardneriana Planch.
Nymphaea glandulifera Rodschied
Nymphaea gracilis Zucc.
Nymphaea heudelotii Planch.
Nymphaea jamesoniana Planch.
Nymphaea lasiophylla Mart. & Zucc.
Nymphaea leibergii (Morong) Morong
Nymphaea lekophylla (Small) Cory
Nymphaea lotus L.
Nymphaea malabarica Poir.
Nymphaea mexicana Zucc.
Nymphaea micrantha Guill. & Perr.
Nymphaea nouchali Burm.f.
Nymphaea novogranatensis Wiersema
Nymphaea odorata Aiton
Nymphaea × omarana Bisset
Nymphaea oxypetala Planch.
Nymphaea potamophila Wiersema
Nymphaea prolifera Wiersema
Nymphaea pubescens Willd.
Nymphaea pulchella DC.
Nymphaea rubra Roxb. ex Andrews
Nymphaea rudgeana G.Mey.
Nymphaea stuhlmannii (Engl.) Schweinf. & Gilg
Nymphaea sulfurea Gilg
Nymphaea × sundvikii Hiitonen
Nymphaea tetragona Georgi

Դասակարգումը այգիներում խմբագրել

Ըստ The Royal Horticultural Society տվյալների^[4].

Hardy (H)
Day-blooming (D)
Night-blooming (N)
Tropical (T)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Полный список видов см. GRIN Archived 2015-09-24 at the Wayback Machine.
↑ «Species in Nymphaea»։ The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/ (անգլերեն)։ Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden։ 2010։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-03-24-ին։ Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 28–ին
↑ NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Nymphaea L.(անգլ.)
↑ Classification of genera Archived 2012-04-26 at the Wayback Machine. на сайте The Royal Horticultural Society Archived 2012-03-26 at the Wayback Machine.

Գրականություն խմբագրել

Wiersema J. H. Reproductive biology of Nymphaea (Nymphaeaceae) // Ann. Missouri Bot. Gard : ежегодник. — 1988. — № 75. — P. 795—804.
John H. Wiersema: Nymphaea: Nymphaea - Online, In: Flora of North America Editorial Committee (Hrsg.)։ Flora of North America North of Mexico, Volume 3 - Magnoliidae and Hamamelidae, Oxford University Press, New York und Oxford, 1997. ISBN 0-19-511246-6. (Abschnitt Beschreibung und Verbreitung)
Dezhi Fu, John H. Wiersema & Donald Padgett: Nymphaeaceae: Nymphaea, S. 116 - Online., In: Wu Zhengyi, Peter H. Raven & Deyuan Hong (Hrsg.)։ Flora of China, Volume 6 - Caryophyllaceae through Lardizabalaceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 2001. ISBN 1-930723-05-9. (Abschnitt Beschreibung und Verbreitung)

Գեղարվեստական գրականության մեջ խմբագրել

Ջրաշուշան։ Աննա Սաքսե, «Հեքիաթներ ծաղիկների մասին», Ե., Դարակ, 2020, էջ 90-93։

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Blumen Garten Pflanzen Bilder Botanik — Seerosen (Nympaea) Archived 2008-12-24 at the Wayback Machine.
Kit Notts, «The first hybrid waterlilies»

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[1] Полный список видов см. GRIN Archived 2015-09-24 at the Wayback Machine.

[2] «Species in Nymphaea»։ The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/ (անգլերեն)։ Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden։ 2010։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-03-24-ին։ Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 28–ին

[3] NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Nymphaea L.(անգլ.)

[4] Classification of genera Archived 2012-04-26 at the Wayback Machine. на сайте The Royal Horticultural Society Archived 2012-03-26 at the Wayback Machine.

[1]

[2]

[3]

[4]