Վիքիպեդիա

Ջոն Ֆլամսթիդ

Ջոն Ֆլամսթիդ[8] (անգլ.՝ John Flamsteed, օգոստոսի 19 (29), 1646[1][2][3][…], Denby, Amber Valley, Դերբիշիր, Դերբիշիր, Անգլիա[1] - դեկտեմբերի 31 1719 (հունվարի 11 1720)[1][2][3][…], Burstow, Tandridge, Սըրրի, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[4][5][1]), անգլիացի աստղագետ, առաջին թագավորական աստղագետը, Գրինվիչի աստղադիտարանի հիմնադիրն ու առաջին տնօրենն է 1675 թվականից։

Ջոն Ֆլամսթիդ
անգլ.՝ John Flamsteed
Դիմանկար
Ծնվել էօգոստոսի 19 (29), 1646[1][2][3][…]
ԾննդավայրDenby, Amber Valley, Դերբիշիր, Դերբիշիր, Անգլիա[1]
Մահացել էդեկտեմբերի 31 1719 (հունվարի 11 1720)[1][2][3][…] (73 տարեկան)
Մահվան վայրBurstow, Tandridge, Սըրրի, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[4][5][1]
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն[1][6]
ԿրոնԱնգլիկան եկեղեցի
ԿրթությունՀիսուսի քոլեջ, Derby School? (մայիս 1662) և Քեմբրիջի համալսարան[7]
ԵրկերԳրինվիչի աստղադիտարան
Մասնագիտությունաստղագետ
ԱշխատավայրԳրինվիչի աստղադիտարան
ԱմուսինMargaret Flamsteed?
Զբաղեցրած պաշտոններԹագավորական աստղագետ
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն
 John Flamsteed Վիքիպահեստում

Հիմնական աշխատանքները Լուսնի շարժման աղյուսակներն են (1673), մոտ 3 հազար աստղերի դիրքերի կատալոգ (1712-1725) և աստղային ատլասը (հրատարակվել է 1729 թվականին)։ Նա կատարել է Լուսնի մեծ թվով դիտարկումներ, որոնք օգտագործվել են Ի.Նյուտոնի կողմից՝ հիմնավորելու համընդհանուր ձգողության օրենքը։ Նրա կազմած աստղային երկնքի ատլասը` Atlas Coelestis, հրատարակվել է հետմահու[9]։

Կենսագրություն խմբագրել

Ջոն Ֆլամսթիդը ծնվել է 1646 թվականի օգոստոսի 16-ին Դենբի գյուղում (Դերբիշիր, Անգլիա)։ Նա Սթիվեն Ֆլամսթիդի և նրա առաջին կնոջ՝ Մերի Սփադմանի միակ որդին էր։ Սովորել է Դերբի քաղաքի անվճար դպրոցում, ապա նույն քաղաքի Սուրբ Պետրոս եկեղեցու Դերբի դպրոցում, որտեղ հայրը զբաղվում էր ածիկի վաճառքով։ Դպրոցի այն ժամանակվա ղեկավարությունը հիմնականում պուրիտաններ էին։ Ջոն Ֆլամսթիդը հաջողությամբ տիրապետում էր լատիներենին, որն անհրաժեշտ էր այդ օրերին գրականություն կարդալու համար, ինչպես նաև սիրում էր պատմությունը։ Դպրոցն ավարտել է 1662 թվականի մայիսին[10]։

Դերբի դպրոցի տնօրենի կողմից առաջարկված Հիսուսի քոլեջ (Քեմբրիջի համալսարան) ընդունելությունը ստիպված է եղել մի քանի տարով հետաձգվել՝ քրոնիկական հիվանդությունների պատճառով։ Այս տարիների ընթացքում Ֆլամսթիդն օգնում էր հորը բիզնեսում, և հորից սովորում թվաբանություն և կոտորակներ։ Նա մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերել մաթեմատիկայի և աստղագիտության նկատմամբ։ Ջոն Սակրոբոսկոն, և նույն թվականի սեպտեմբերի 12-ին նա ինքն է դիտել Արեգակի մասնակի խավարումը։ 1663 թվականի սկզբին Ֆլամսթիդը կարդաց Թոմաս Ֆեյլի «Հավաքելու արվեստը», որը նրա մոտ հետաքրքրություն առաջացրեց արևային ժամացույցների նկատմամբ։

Մոտավորապես նույն ժամանակ Ջոն Ֆլամսթիդը ձեռք բերեց Թոմաս Սթրիթի «Աստղագիտություն Կարոլինա» գիրքը կամ Երկնային շարժումների նոր տեսությունը (Քերոլայն աղյուսակներ)։ Ջոն Ֆլամսթիդը միավորվել է տեղի ջենթլմենների հետ, ովքեր նույնպես հետաքրքրված էին աստղագիտությամբ։ Նրանց թվում էր Ուիլյամ Լիչֆորդը, ով իր գրադարանում ուներ աստղագուշակ Ջոն Գադբերիի աշխատանքը Ջերեմի Հորոքսի աստղագիտական ​​սեղանների վերաբերյալ (մահացել է 1641 թվականին քսաներեք տարեկան հասակում)։ Ջոն Ֆլամսթիդը, ինչպես Իսահակ Նյուտոնը, շատ տպավորված էր Հորոքսի աշխատանքով։

1665 թվականի օգոստոսին 19-ամյա Ֆլամսթիդը գրեց իր առաջին գիտական ​​աշխատանքը աստղագիտության վերաբերյալ՝ վերնագրված «Մաթեմատիկական ակնարկներ» վերնագրով, որը նվիրված էր քառակուսի նախագծմանը, արտադրությանը և օգտագործմանը և ներառելով աստղագիտական ​​տվյալների աղյուսակներ, որոնք հաշվարկված էին քաղաքի լայնության համար։

Եվ միայն 1670 թվականի սեպտեմբերին Ջոն Ֆլամսթիդը եկավ Քեմբրիջ և դարձավ Հիսուս քոլեջի ուսանող։ Ինչպես հայտնի է, նա այնտեղ մշտապես չի ապրել։ Այսպիսով, 1674 թվականին Ֆլամսթիդը մոտ երկու ամիս անցկացրեց Քեմբրիջում, բայց հնարավորություն ունեցավ ներկա գտնվել հենց Իսահակ Նյուտոնի «Լուկասյան դասախոսություններին»։

Ձեռնադրվելով որպես սարկավագ՝ Ֆլամսթիդը պատրաստվում էր ապրել Դերբիշիրում, երբ հանկարծ հրավեր ստացավ Լոնդոն։ 1675 թվականի մարտի 4-ին թագավորի աստղագիտական ​​դիտորդի հրամանով նա նշանակվեց առաջին թագավորական աստղագետ՝ տարեկան 100 ֆունտ ստեռլինգ նպաստով։ Նույն թվականի հունիսին Անգլիայի թագավորի այլ հրամաններով ստեղծվեց Գրինվիչի թագավորական աստղադիտարանը, իսկ օգոստոսին Ջոն Ֆլամսթիդը դրեց առաջին քարը դրա հիմքում։ 1676 թվականի փետրվարին նա ընդունվեց Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, իսկ հուլիսին հաստատվեց աստղադիտարանում, որտեղ ապրեց մինչև 1684 թվականը, երբ վերջապես նշանակվեց Սուրեյի (Հարավ-Արևելյան Անգլիա) Բուրստոու գյուղի ծխական քահանա, բայց միևնույն ժամանակ պահպանեց իր դիրքը որպես աստղագետ Ռոյալ։ Այսպիսով, Ջոն Ֆլամսթիդը մնաց միանգամից երկու պաշտոններում մինչև իր մահը՝ 1719 թվականը։ Թաղված է Բուրստոուում։

Ֆլամսթիդի ձեռագրերն ու գիտական ​​գործիքները նրա մահից հետո վերցրել է նրա այրին։ Ձեռագրերը վերադարձվել են տարիներ անց, բայց գործիքներն անհետացել են[11]։

Գիտական աշխատանքներ խմբագրել

Ջոն Ֆլամսթիդը կարողացավ ճշգրիտ հաշվարկել 1666 և 1668 թվականների արևի խավարումների ժամանակը։ Նրա գիտական ​​նվաճումների թվում են Ուրան մոլորակի վեց դիտարկումների ձայնագրությունները (չնայած նա սխալմամբ այն շփոթել է Ցուլ համաստեղության աստղի հետ և ցուցակագրել «34 Տաուրի» անունով)։ Նրա առաջին դիտարկումը Ուրանի վրա կատարվել է 1690 թվականի դեկտեմբերին, և այն մնում է այս մոլորակի ամենավաղ աստղագիտական ​​դիտարկումը։

1680 թվականի օգոստոսի 16-ին Ջոն Ֆլամսթիդը կատալոգավորեց Cassiopeiae (3 Cassiopeiae) համաստեղության «աստղ 3»-ը, որը մյուս աստղագետները հետագայում չհայտնաբերեցին։ Երեք դար անց, ամերիկացի աստղագիտության պատմաբան Ուիլյամ Էշվորթը ենթադրեց, որ Ֆլամսթիդի կողմից դիտարկված օբյեկտը մինչ օրս մեր Գալակտիկայից բռնկված վերջին գերնոր աստղն էր։ Այժմ նրա տեղում մնում է արեգակնային համակարգից դուրս ռադիոհաղորդումների ամենաուժեղ աղբյուրը [մոտ. թարգմանությունը 3], որը հայտնի է որպես 3C 461 (Քեմբրիջի ռադիո աղբյուրների երրորդ կատալոգ) կամ որպես Cassiopeia A: Այնուամենայնիվ, Ջոն Ֆլամսթիդի «3 Cassiopeiae»-ի դիրքը լիովին չի համընկնում Cassiopeia A-ի հետ, և, ըստ հաշվարկների, գերնոր աստղի այս պայթյունը պետք է տեղի ունենար 1667 թվականին՝ ոչ թե 1680-ին։ Հետևաբար, այլ պատմաբաններ կարծում են, որ դա Ֆլամսթիդի սխալն է եղել. օրինակ, արդեն հայտնի աստղի կոորդինատները սխալ են գրանցվել։

1681 թվականին Ֆլամսթիդը ենթադրեց, որ 1680 թվականի նոյեմբերին և դեկտեմբերին դիտված երկու գիսաստղերը իրականում նույն գիսաստղի երկու տեսքն էին (1680 թվականի Մեծ գիսաստղը), առաջին անգամը մոտենում էր Արևին, իսկ երկրորդը՝ հեռանում նրանից։ Իսահակ Նյուտոնը նախ վիճեց այս մասին Ջոն Ֆլամսթիդի հետ, բայց հետո համաձայնվեց նրա հետ և առաջարկեց այն տեսությունը, որ գիսաստղերը, ինչպես մոլորակները, պտտվում են Արեգակի շուրջ որոշակի ուղեծրերով, բայց միայն շատ երկարաձգված էլիպսաձև ուղեծրերով։ Շուտով զայրացած Ֆլամսթիդը իմացավ, որ Նյուտոնին Էդմունդ Հալլիի օգնությամբ հասանելի է դարձել իր դիտարկումների գրառումներին[12]։

Որպես թագավորական աստղագետ՝ Ջոն Ֆլամսթիդը մոտ քառասուն տարի ծախսեց աստղերին դիտելու և դրանք ուշադիր գրանցելու իր աստղային կատալոգում, որն ի վերջո երեք անգամ ավելի շատ աստղեր էր պարունակում, քան Տիխո Բրահեի աստղային ատլասը։ Չցանկանալով վտանգել իր հեղինակությունը՝ հրապարակելով չստուգված տվյալներ՝ Ֆլամսթիդը անավարտ գրառումները պահում էր Գրինվիչում։ 1712 թվականին Իսահակ Նյուտոնը, ով այն ժամանակ Լոնդոնի թագավորական ընկերության նախագահն էր, և Էդմունդ Հալլին ինչ-որ կերպ ձեռք բերեցին այս գրառումները և հրապարակեցին դրանք «ծովահեն» աստղերի կատալոգում[13]։ Իմանալով այդ մասին՝ Ջոն Ֆլամսթիդը կարողացավ հավաքել այդ կատալոգի չորս հարյուր տպագրված օրինակներից երեք հարյուրը և այրել դրանք, որից հետո նա գրել է իր օգնական Աբրահամ Շարփին. «Եթե սըր Ն. Հալլին խելամիտ լիներ դրա համար, ես և՛ նրան, և՛ դոկտոր Հալլիին ավելի մեծ լավություն կանեի»[12]։

Ֆլամսթիդի աստղային կատալոգի բնօրինակ տարբերակը (խմբագրվել է նրա կնոջ՝ Մարգարետի կողմից) հրապարակվել է միայն հետմահու՝ 1725 թվականին։ Այն պարունակում էր Ջոն Ֆլամսթիդի աստղագիտական ​​դիտարկումների գրառումները, ինչպես նաև 2395 աստղերի կատալոգ, որոնց դիրքերը երկնային ոլորտի վրա ավելի ճշգրիտ են նշված, քան աստղագիտության վերաբերյալ ցանկացած նախորդ աշխատությունում։ Այս կատալոգը համարվում է Գրինվիչի աստղադիտարանի առաջին նշանակալի ներդրումը աստղագիտական ​​գիտության զարգացման գործում։ Այս աստղագետի մեկ այլ հայտնի գիտական ​​աշխատանք է «Ֆլամսթիդի նշանակումները»` աստղերի թվային նշանակումները, որոնք շուտով տպագրվել են կատալոգի ֆրանսիական հրատարակության մեջ և շարունակում են կիրառվել մինչ օրս[13]։ 1729 թվականին Ֆլամսթիդի այրին հրատարակեց (Ջոզեֆ Քրոսթվեյթի և Աբրահամ Շարպի տեխնիկական աջակցությամբ) «Atlas Coelestis»-ը։

Համբավ և հիշողություն խմբագրել

  • 1676 թվականից Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ։
  • Լուսնի վրա գտնվող խառնարանը, ինչպես նաև 4987 աստերոիդը կոչվում են Ֆլամսթիդի պատվին։
  • Դերբիշիրի շատ դպրոցներ և քոլեջներ անվանվել են Ջ. Ֆլամսթիդի անունով։ Նրա պատվին անվանակոչվել է ակադեմիայի «John Port School» գիտական ​​բաժինը, ինչպես նաև «Դպրոց. J. Flamsteed» աստղագետի հայրենիքում՝ Դենբիխ գյուղում, իսկ Դաֆիլդ գյուղի Էքլսբորն դպրոցում կա «Flamsteed House»
  • Բուրստոու գյուղի եկեղեցու արևելյան պատուհանը, որտեղ Ֆլամսթիդը ծառայում էր որպես քահանա իր կյանքի վերջում, նախագծված է որպես նրա հիշատակի հուշարձան[14]
  • 2013 թվականի սկզբին Դերբիի քաղաքային խորհուրդը և քաղաքացիական հասարակությունը հայտարարեցին Ֆլամսթիդի պատվին Քինգ Սթրիթում կապույտ հուշատախտակի տեղադրման մասին[15]։

Գրականություն խմբագրել

  • Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — К.: Наукова думка, 1986. — 512 с.
  • The correspondence of John Flamsteed, the first Astronomer Royal compiled and edited by Eric G. Forbes, … Lesley Murdin and Frances Willmoth. — Bristol: Institute of Physics Publishing, 1995—2002. — ISBN 0-7503-0147-3 (v. 1); ISBN 0-7503-0391-3 (v. 2) ; ISBN 0-7503-0763-3 (v. 3)
  • The Gresham lectures of John Flamsteed, edited and introduced by Eric G. Forbes. — L.: Mansell, 1975. — ISBN 0-7201-0518-8
  • Newton’s Tyranny: The Suppressed Scientific Discoveries of Stephen Gray and John Flamsteed, David H. Clark & Stephen H.P. Clark. W. H. Freeman, 2001. — ISBN 0-7167-4701-4․

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Սալմոնսենի հանրագիտական բառարան (դան.) — Vol. 2. udgave, 1919. — P. 220, 221.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Флемстид Джон // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  6. ↑ Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
  7. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  8. ↑ Флемстид, Джон // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  9. ↑ Davide Neri. «John Flamsteed, Atlas coelestis». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 8-ին.
  10. ↑ Birks, John L. John Flamsteed, the first Astronomer Royal. — Լ.: Avon Books, 1999.(անգլ.)
  11. ↑ Parallax. |страницы=162 |язык=en |автор=Hirschfe1ld, Alan W. |год=2001 }}
  12. ↑ 12,0 12,1 Sobel, Dava Longitude: The True Story of a Lone Genius Who Solved the Greatest Scientific Problem of His Time. — N. Y.: Bloomsbury Publishing, 1995. — ISBN 978-0-8027-1529-6
  13. ↑ 13,0 13,1 Ridpath, Ian. «Flamsteed numbers – where they really came from». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
  14. ↑ Malden, H. E. (ed) (1911). «A History of the County of Surrey: Vol. 3. Parishes: Burstow». Victoria County History of Surrey (անգլերեն). British History Online. էջեր 176–182. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 14-ին. {{cite web}}: |first= has generic name (օգնություն)
  15. ↑ «Derby Evening Telegraph, 12 Feb 2013, «List Of Derbeians To Be Honoured»». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ջոն_Ֆլամսթիդ&oldid=9512418» էջից