Վիքիպեդիա

Պաուլա Դեհմել

գրող

Պաուլա Դեհմել (գերմ.՝ Paula Dehmel, դեկտեմբերի 31, 1862(1862-12-31)[1] կամ հոկտեմբերի 31, 1862(1862-10-31)[2], Բեռլին, Գերմանական միություն[3] - հուլիսի 9, 1918(1918-07-09)[2][4], Steglitz, Շտեգլից Ցելենդորֆ, Բեռլին, Գերմանական կայսրություն), գերմանացի մանկագիր։ Նա գրել է բանաստեղծություններ, հեքիաթներ և պատմվածքներ։

Պաուլա Դեհմել
գերմ.՝ Paula Dehmel
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 31, 1862(1862-12-31)[1] կամ հոկտեմբերի 31, 1862(1862-10-31)[2]
ԾննդավայրԲեռլին, Գերմանական միություն[3]
Մահացել էհուլիսի 9, 1918(1918-07-09)[2][4] (55 տարեկան)
Մահվան վայրSteglitz, Շտեգլից Ցելենդորֆ, Բեռլին, Գերմանական կայսրություն
Քաղաքացիություն Գերմանական կայսրություն
Մասնագիտությունգրող
ԱմուսինՌիխարդ Դեմել
Ծնողներհայր՝ Julius Oppenheimer?
ԵրեխաներHeinrich Dehmel? և Vera Tügel?
 Paula Dehmel Վիքիպահեստում

Պաուլան տնտեսագետ Ֆրանց Օպենհայմերի քույրն է և 1889-1898 թվականներին ամուսնացած է եղել բանաստեղծ Ռիխարդ Դեհմելի հետ[5][6][7]։

Կենսագրություն

խմբագրել

Պաուլան ծնվել է Բեռլինի հրեական բարեփոխումների համայնքի տաճարի քարոզիչ և ուսուցիչ Յուլիուս Օպենհայմերի (1827–1909) և ուսուցչուհի Անտոնիա Օպենհայմերի (ծննունդով` Դավիդսոն, 1837–1910) ընտանիքում։

Պաուլայի եղբայրներն էին Ֆրանց Օպենհայմերը (1864-1943)՝ հետագայում հայտնի տնտեսագետ[8], և Կարլ Օպենհայմերը (1874-1941)՝ հետագայում հայտնի կենսաքիմիկոս[9]։

Ռիխարդ Դեհմել

խմբագրել

1886 թվականին նա, իր երեք տարեկան կրտսեր եղբոր՝ Ֆրանցի միջոցով, ծանոթացել է Ռիխարդ Դեհմելի հետ։ Նրանք ամուսնացել են 1889 թվականի մայիսի 4-ին Բեռլինում[10]։ Պաուլան և Ռիխարդը համատեղ կյանքում ունեցել են մեկ որդի և երկու դուստր՝ Վերադետտան (Վերա, 1890–1979), Հայնց Պետերը (Հայնրիխ, 1891–1932)՝ հետագայում դարձել է բժիշկ և գրքերի հեղինակ, և Լիզելոտը (1897–1990)[6][11]:

Ռիխարդը և Պաուլա Դեհմելներն ամուսնությունից հետո ակտիվ շփվող կյանք են վարել. նրանց տանը մշտապես հյուրեր էին լինում[11]։

1892 թվականի օգոստոսին Ռիխարդը սիրահարվել է Պաուլայի ընկերուհու՝ բանաստեղծ և թարգմանիչ Պաուլա Հեդվիգ Լախմանին, որը, սակայն, հրաժարվել է Ռիխարդի առաջարկած «եռակողմ հարաբերություններից»։ 1895 թվականին Ռիխարդը ծանոթացել է Իդա Աուերբախին, որը հետագայում դառնալու էր նրա երկրորդ կինը։ 1898 թվականի կեսերից մինչև 1899 թվականի ապրիլ Պաուլան, Իդան և Ռիխարդը ապրել են Պանկով քաղաքում, ներկայիս Պարկշտրասե քաղաքում, երեքով ամուսնության մեջ. Պաուլան և Ռիխարդը միասին, իսկ Իդան հարևան տանը իր մանկահասակ որդու հետ, որը ծնվել էր 1895 թվականին Լեոպոլդ Ավերբախի հետ իր անուրախ (և կարճատև) ամուսնության ընթացքում[12]։

1899 թվականի մայիսին Պաուլան պահանջել է դադարեցնել պայմանավորվածությունը, որի արդյունքում Ռիխարդն ու Իդան միասին, առանց Պաուլայի մեկնել են ճամփորդության։ Պաուլան բաժանվել է Ռիխարդից և համաձայնվել ամուսնալուծվել 1900 թվականին։ Խզումից հետո Պաուլան երեխաների հետ մնացել ընտանեկան տանը[13][14]։

Պաուլա և Ռիխարդ Դեհմելների առաջին բանաստեղծությունները վերաբերում էին նրանց առօրյա գործերին որպես Վերա և Հայնց Փիթերի ծնողներ։ Այս բանաստեղծություններում օգտագործվում էին պարզ բառեր և կարճ ոտանավորներ՝ արտացոլելու պարզ ինքնաբացահայտումը երեխայի աչքերով, և ուղեկցող անմիջական փորձառություններն ու ֆանտաստիկ աշխարհը, որը կարելի է գտնել ամեն օր տանը կամ պարտեզում։ Միևնույն ժամանակ, մոտ 1900 թվականին իրականացվող կրթական բարեփոխումների համատեքստում, պոեզիայի և գրականության նոր պահանջարկ է առաջացել՝ հարմարեցված երեխաների և երիտասարդների կարիքներին, ինչը դրդել է հատկապես Ռիխարդ Դեհմելին, դեռևս 1895 թվականին, փորձել և հրատարակել ընտանեկան ընթերցանության համար նախատեսված բանաստեղծություններ և պատմվածքներ, որոնք հարմար են երիտասարդության կարճատև ուշադրության համար, որոնք հայտնվել են նոր սերնդի գրական ամսագրերում, որոնք ուղղված են «կրթված միջին խավի» երեխաներին և նրանց ծնողներին։ Դեհմելի առանձին պատմվածքները տպագրվել են 1894 թվականին Die Gesellschaft («... հասարակություն»), 1897 թվականին Jugend, 1898 թվականին Ver Sacrum և 1899 թվականին Pan ամսագրերում[11][15][16]։

Գործունեություն

խմբագրել
 
Հուշատախտակ Քաղաքային առաջին իգական միջնակարգ դպրոցի պատին Բեռլինի Միտտե վարչատարածքում

Պաուլա Դեհմելը շարունակել է ապրել Բեռլինում իր երեք երեխաների հետ։ Նա համագործակցել է Էլզա Լասկեր-Շյուլերի, Օտտո Յուլիուս Բիրբաումի, Առնո Հոլցի և Յոհաննես Շլաֆի հետ։

Գրել է մանկական բանաստեղծություններ, հեքիաթներ և պատմավածքներ։ 1915 - 1917 թվականներին եղել է «Մեիդինգերի մանկական օրացույցը» (Meidingers Kinder-Kalender ) պարբերականի խմբագիրը, որտեղ հայտնի գրողների ստեղծագործությունների թվում տպագրվել են նաև նրա ստեղծագործությունները[17]։

Ֆիցեբուցե

խմբագրել

1899 թվականին Ռիխարդից բաժանվելուց հետո Պաուլան կարողացել է կազմակերպել Ֆիցեբուցե (Fitzebutze) մանկական գիրքը, որը նրանք միասին պլանավորել էին ներառել իրենց բեռլինյան՝ Insel հրատարակչության հրատարակությունների ժամանակացույցում։ 1899 թվականի նոյեմբերի 14-ին Ռիխարդ Դեհմելը «հրապարակման պայմանագրում» ներառել է հետևյալ դրույթը, որը նա ուղարկել է Պաուլային.

  Ի դեպ, § I-ի [բաժնի 1-ին] մասով մենք իրավունք ենք վերապահում մեր միջև բաժանել 25 բանաստեղծությունների [իրավունքները]... Մենք պետք է միասին պայմանավորվենք, թե միասին գրած բանաստեղծություններից որոնք պետք է սերունդներին փոխանցվեն քո անունով, և որոնք իմ անունով, դե, ինչպես ասացի, մենք, հավանաբար, կարող ենք իրար հետ բանավոր գործարք կնքել [այսպես՝ առանց գրավոր համաձայնության գործնական ուժի][18]։
- Ռիխարդ Դեհմելը Պաուլա Դեհմելին
  

1900 թվականի սեպտեմբերին Պաուլան Ռիխարդին գրած նամակում մատնանշել է, որ իր անունը նույնիսկ չի էլ հիշատակվել Insel հրատարակչության կողմից Ֆիցեբուցե գրքի շնորհանդեսից առաջ հրապարակված գովազդային նյութում, ինչը նշանակում է, որ երբ գիրքն իրականում հայտնվի խանութներում, գնորդները հավանաբար սխալմամբ կենթադրեն, որ Պաուլան «ցանկացել է ներթափանցել գրական երկնակամար` թաքնվելով իր հայտնի ամուսնու ֆրակի տակ»[19]։

Նախկին կնոջն ուղղված իր պատասխանում, որը գրվել է ընդամենը երկու օր անց, Ռիխարդ Դեհմելն ընգծել է Insel-ի սխալը, բայց մատնանշել է, որ եթե Պաուլան դա համարում է իր հայտնի կողակցի ֆրակի փեշերի տակ թաքնվել, ապա նա հավանաբար հենց այնտեղ էլ եղել է, մանավանդ որ համառորեն կառչում է այդ ֆրակի փեշերից[20]։ Հավանաբար սա որպես ակնարկ էր ասվել, ուստի այդպես ընդունելով, ամեն դեպքում, Պաուլա Դեհմելն անհապաղ արձագանքել է ամուսնու դիտարկմանը` միանգամից համաձայնելով ամուսնալուծվել և մի քանի շաբաթվա ընթացքում իրագործելով անհրաժեշտ իրավական քայլերը[21]։

1900 թվականի նոյեմբերին Fitzebutze-ը հրատարակվել է Insel հրատարակչությունը Schuster & Loeffler հրատարակչության միջոցով, հեղինակությունը համատեղ վերագրվել է Պաուլային և Ռիխարդ Դեհմելներին[22][23]։

Ռիխարդ Դեհմելից հետո

խմբագրել

Պաուլան և Ռիխարդը պաշտոնապես ամուսնալուծվել են 1900 թվականի վերջին։ Նրանք շարունակել են նամակագրական կապը, սակայն, ինչպես իրենց երեխաների, այնպես էլ «իրենց գրելու գաղափարների» վերաբերյալ. հիմնականում Պաուլայի գրելու գաղափարները։ Պաուլան երեխաների հետ ժամանակավոր բնակություն է հաստատել Բեռլինի տարբեր թաղամասերում` Գրունեվալդ, Վիլմերսդորֆ, Շտեգլից։ Ռիխարդ Դեհմելը սկզբում տեղափոխվել է Հայդելբերգ, իսկ հետո շատ շուտով Համբուրգ, Բլանկենեզ թաղամաս, որտեղ նա ապրել է իր կյանքի վերջին երկու տասնամյակը[11][24]։

Անկախություն

խմբագրել

Միևնույն ժամանակ, Պաուլա Դեհմելը առաջ է տարել իր նոր նախագիծը՝ գրելով պատմվածքներ և հեքիաթներ, միաժամանակ բանաստեղծություններ գրելով երեխաների համար նախատեսված «Ռումպումպել» գիրքը[25]։ 1901 թվականի մարտի վերջին նա Ռումպումպելի ձեռագրերն ուղարկել է Ռիխարդ Դեհմելին։ Նա ստացել նրա մեծաքանակ մեկնաբանությունները և ուղղումների առաջարկները[26], բայց կատարել է նրա առաջարկներից մի քանիսը, բացատրելով, որ այսուհետ նա «կհետևի [իր] ներքին դատողություններին»։ Հետագա տարիներին նա ավելի ու ավելի ձգտել է ճանաչում գտնել իր սեփական անկախ գրած բանաստեղծական ստեղծագործություններով[25][26][27]։

1901 թվականի դեկտեմբերին Ռիխարդ Դեհմելը խնդրել է Պաուլա Դեհմելին աշխատել իր հետ երեխաների համար նոր անթոլոգիայի վրա։ Այդ ժամանակ Պաուլան արդեն ստացել էր նոր հեքիաթների և պատմվածքների պատվերներ այլ հրատարակիչներից։ Նա գրել է Ռիխարդ Դեհմելին. «Ես ավելի շատ մանկական հեքիաթներ և առակներ ունեմ, քան մարդիկ ինձնից ուզում են»[28]։ Նա դեռևս անհրաժեշտ էր համարում պաշտպանել իր գրական անկախությունը նախկին ամուսնու մոլորեցնելու հակումներից։ Նույն նամակում նա հանդիմանել է նրան. «... նույնիսկ եթե դու ՌԴ ես, ես չեմ սկսի ենթարկվել [քո] շողոքորթ խայթոցներին իմ փոքրիկ թափառող կրակներին։ Գնա գրողի ծոցը»[28]։

Այնուամենայնիվ, 1901 թվականի վերջին Ռիխարդ Դեհմելին ուղղված Պաուլայի նամակում ընդգրկված ուժեղ սառնությունը չէր արտացոլում նրանց երկուսի միջև որևէ լուրջ հակասություն։ Հետագայում Պաուլան ուղարկել է նրան իր անթոլոգիայի հետագա նյութերը, ինչպես նաև Սենջինի սևագրությունը։ Այնուհանդերձ, երբ Ռիխարդը «առաջարկությունների» և «ուղղումների» մեծ փոթորիկ է տեղացել այս ձեռագրերի կապակցությամբ, նա հարգանքով դիմադրել է այն ամենին, ինչ թվում էր, թե իր նախկին ամուսնու մի շարք համապարփակ վերաշարադրումներ էին։

  Դուք պետք է սովորեք ընդունել իմ համեստ գեղարվեստական ջանքերն այնպիսին, ինչպիսին նրանք կան։ Ես, իհարկե, ոչ մեկին չեմ ընդօրինակել, ես պարզապես ուզում եմ ստեղծել շատ պարզ նախադասություններ, որոնք կարող են անմիջապես հասկանալի լինել, և միևնույն ժամանակ ես ջանում եմ գրել լավ գերմաներենով, և հենց այդտեղ ես արեցի ուրախալի հայտնագործություն՝ թարմ պատմողական խոսքի մասին... Դուք նաև պետք է հիշեք, որ չնայած ես դեռ օգտագործում եմ ձեր ազգանունը [Դեհմել], դա քեզ ինչ-որ գեղարվեստական տաղանդով չի օժտում, որով պատասխանատվություն կրես իմ գրածների նկատմամբ… հիմա, երբ ես ինքս կարող եմ ինձ անկախ և ազատ զգալ ցանկացած հեղինակությունից, իմ անհատական գեղարվեստական կարիքները մեծապես առաջին պլան են մղվում, և այդ ընթացքում ինձ պարզապես հեռացնում են քեզնից[29]։
- Պաուլա Դեհմելը Ռիխարդ Դեհմելին
  

«Ռումպումպել» գիրքն առաջին հրատարակված աշխատանքն է, որի միակ հեղինակը Պաուլա Դեհմելն էր[30]։ Այն հայտնվել է խանութներում 1903 թվականին։ Այն դարձավ ամենահայտնի գրքերից մեկը, որը հասանելի էր երիտասարդ մայրերի և նրանց փոքրիկ երեխաների համար։ Ռիխարդ Դեհմելի կազմված «Der Buntscheck» մանկական անթոլոգիան հաջորդել է 1904 թվականին[31]։ Մի քանի գրողներ ներգրավված էին դրա պատմվածքների ստեղծման գործում, այդ թվում՝ Պաուլա Դեհմելը, ով նշված է հեղինակների թվում[32][33][34]։

Այս գրքերի հայտնվելուց մի քանի տարի անց Ռիխարդ Դեհմելը կիսվել է իր գնահատականով, որ ոչ Ֆիցեբուցեն, ոչ Ռումպումպելը չեն հասել այն առևտրային հաջողությանը, որին նա ակնկալում էր։ Փոլ Շերբարտին ուղղված կարճ նամակում նա գրել է. «Դա իրոք ազդել է ինձ վրա։ Ես իմ առաջատարային բնազդով զգում եմ, որ դաշտը չափից ավելի արածեցված է դարձել»[35]։ Անկախ Ռիխարդ Դեհմելի առաջատարային բնազդի, հարյուր տարի անց Պաուլա Դեհմելի երեխաների համար գրած վաղ ստեղծագործություններն ավելի լավ են դիմացել, քան շատերը[32][33]։

Հետագա տարիներ

խմբագրել

Պաուլա Դեհմելը շարունակել է իր համբավը կառուցել քննադատների և գրքերի գնորդների մոտ՝ գրելով երգերի բառեր, պատմություններ և հեքիաթներ երեխաների համար։ Դեռևս 1906 թվականին, Էրիխ Մյուհսամը իր նոր Ժամանակակից գրականության ուղեցույց (Guide to Modern Literature), գրքում նրան նկարագրել է որպես «ականավոր մանկական բանաստեղծուհի»։ Մյուհսամը շարունակել է հիշեցնելով ընթերցողներին իր վաղ շրջանի աշխատանքի մասին և ներկայացնելով բացահայտումներ, որոնց մասին նրանք կարող էին իմացած չլինել։

  Ռիխարդ Դեհմելը նրա հետ միասին է պատրաստել «Ֆիցեբուցեն»։ Այնուամենայնիվ, հենց այն պատճառով, որ այն լայնորեն հայտնի չէ, պետք է ընդգծել, որ այս հատորի բովանդակության մեծ մասը, ներառյալ բանաստեղծություններից լավագույններն ու ամենաարդյունավետները, Պաուլա Դեհմելի գրածն են։ Նա գիտի, թե ինչպես ճիշտ դիպչել փոքր երեխաների հոգիների լարերին հնչեղություն գտնելու համար, որովհետև գրքում նա խոսում է երեխայի անկատար լեզվով, և այնուհետև թարգմանում է այդ լեզուն փոքրիկի խոսակցական խոսքի։ Թե որքանով է նա հասնում այս համապարփակ և չթերագնահատված մանկական արվեստի մեջ, թե՛ մանկավարժական, թե՛ գրական առումով, ակնհայտ է դառնում վերջերս հրատարակված «Ռումպումպելից» և որը նա պատրաստել է ինքնուրույն, և «Բունթշեքից», որտեղ նա ստորագրում է իր գրածները իր անունով…[հատկապես երբ համեմատվում է այսպես կոչված «համատեղ նախագծի» հետ, որը ներկայացված է «Ֆիցեբուցեում»][36][37]։
- Էրիխ Մյուհսամ
  

Հեքիաթների ժողովածուն՝ Das grüne Haus, հայտնվել է 1907 թվականին, որին հաջորդել է 1912 թվականին գրած Auf der bunten Wiese («Գունավոր մարգագետնի վրա») մանկական բանաստեղծությունների գիրքը, որը կարծես տպավորել է նույնիսկ իր նախկին ամուսնուն, երբ նա ձեռագիրըն ուղարկել էր նրան` մեկնաբանությունների համար[38]։

1912 թվականին Պաուլա Դեհմելն ավելի կանոնավոր աշխատանք է ստացել՝ աշխատելով որպես պրոդյուսեր Meidingers Kinderkalender-ում («...մանկական օրացույց»՝ նախկինում Auerbach's Deutscher Kinderkalender), հաստափոր, տարեկան արտադրվող ժողովածու՝ ուղղված Գերմանիայի հարակրթական դասարանների երեխաներին։ Մոտավորապես այդ ժամանակ նա նաև աշխատել է Ջոն Հաբբերթոնի «Հելենի մանուկները և այլոց երեխաները» գերմաներեն թարգմանությունների վրա, որոնք հրատարակվել են 1913 թվականին Յոզեֆ Սինգեր հրատարակչությունում։

Պատերազմական տարիներ

խմբագրել

1914 թվականի հուլիսին պատերազմի բռնկումից հետո Գերմանիան բախվել է չորս տարվա սուր և ուժեղացող խնայողության պայմանների հետ։ Meidingers Jugendschriften հրատարակչության հրատարակիչները, որոնց համար աշխատում էր Պաուլա Դեհմելը, ստիպված են եղել խնայողություններ անել, և պարզվել է, որ Պաուլա Դեհմելն ինքը պետք է վճարի իր գրպանից գործընկեր հեղինակների ներդրումների համար։ Այնուամենայնիվ, նա նախկինի պես մեծ խանդավառությամբ աշխատել է Meidingers Kinderkalender օրացույցի վրա և տեղափոխվել է ավելի փոքր բնակարան, որը գտնվում էր Բեռլին-Շտեգլիցում[39][40]։ Չնայած ավելի ու ավելի ուժգնացող հիվանդության նոպաներին, որոնք նրան ուժասպառ էին անում, դեռևս 1917 թվականին նա շարունակել է աշխատել 1918 թվականի Meidingers Kinder-Kalender («տարեկան») օրացույցի վրա, որի հեղինակ-կազմողն է համարվում[41]։

Պատերազմի տարիներին Պաուլա Դեհմելի հարաբերություններն իր նախկին ամուսնու հետ նկատելիորեն պակաս փշոտ են դարձել, իսկ հետո՝ ավելի ջերմ։ 1899 թվականին ամուսնալուծությունից հետո առաջին անգամ Պաուլայի ընկերական շրջապատում ներառվել է նրա ամուսնու երկրորդ կինը, որին նա սկսել է անվանել «Ֆրաու Իսի» (լայն իմաստով՝ «տիկին Իսի»), այն անունը, որով հայտնի էր Իդա Դեհմելը մտերիմների և այլ ընկերների շրջանում[42]։ Պաուլան նույնիսկ սկսել է Ռիխարդից խորհուրդներ խնդրել գալիք վարձավճարների պայմանագրերի վերաբերյալ։ Նա երախտագիտությամբ և առանց այլակարծության ակնհայտ նշանների, ընդունել է Ռիխարդի «առաջարկները»՝ իր առաջիկա գրքի՝ Singinens Geschichte-ի (որը, ինչպես պարզվեց, հետմահու էր լույս տեսնելու) փոփոխությունների վերաբերյալ[43][44]։

Բացի իր անմիջական հարազատներից, Պաուլա Դեհմելի գրական շրջանակը ներառել է Գերմանիայի (հիմնականում Բեռլինի) գրական վերնախավի մի շարք այլ նշանավոր անդամներ, այդ թվում՝ Էլզ Լասկեր-Շյուլերը, Օտտո Յուլիուս Բիերբաումը, Առնո Հոլցը, Յոհաննես Շլաֆը և Գուստավ Կյուլը[45]։

Մահ

խմբագրել

Պաուլա Դեհմելը մահացել է 1918 թվականի հուլիսի 9-ին Բեռլին-Շտեգլիցում, հյուծող հիվանդության ավարտին[46]։

Նրա մահից հետո Ռիչարդ Դեհմելը ձեռնամուխ եղավ իր «Das liebe Nest» (1919) և «Singinens Geschichten» (1921) բանաստեղծական ժողովածուի հրատարակմանը, որոնք երկու դեպքում էլ ներկայացվեցին որպես Պաուլա Դեհմելի անկախ ստեղծագործություններ։ Բազմաթիվ հատորներ, ներառյալ Պաուլա Դեհմելի ստեղծագործությունները, հատկապես այն բանաստեղծությունների վերաբերյալ, որոնք նա գրել է մանուկների և փոքր երեխաների համար, շարունակել են հայտնվել այն ժամանակվանից։

Գրքեր

խմբագրել

Ամուսնալուծությունից հետո էլ Պաուլան շարունակել է համագործակցել Ռիխարդի հետ՝ ստեղծելով մանկական բարձրորակ գրքեր[47]։

  • «Ռիխարդ Դեհմելի հետ» (1900)
  • «Ռումպուպել» (1903)
  • «Գեղատեսիլ մարգագետնում» (1912)
  • «Սիրելի բույնը» (1919, հրապարակել է Ռիխարդ Դեհմելը) և այլն[48]։

Պաուլա Դեհմելի եղբայրը, որը նաև Ռիխարդի ընկերն էր հետագայում հայտնի տնտեսագետ Ֆրանց Օպենհայմերն է։ Նա իր հուշագրություններում գրել է քրոջ մասին[49]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 MusicBrainz — MetaBrainz Foundation, 2000.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #116054522 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  5. ↑ Ralf-Dietrich Ritter; Christian Ritter; Maria Kindermann. «Zur Person Paula Dehmel». Die Deutsche Gedichte-Bibliothek. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Paula Dehmel». Richard Dehmel website. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-09-22-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  7. ↑ «Feierliche Enthüllung einer Gedenktafel für Paula Dehmel». Bezirksamt Pankow von Berlin. 2008 թ․ հունիսի 25. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  8. ↑ «Franz Oppenheimer :: Liberaler Sozialismus». www.franz-oppenheimer.de. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  9. ↑ Biographie, Deutsche. «Oppenheimer, Carl - Deutsche Biographie». www.deutsche-biographie.de (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  10. ↑ Claudia Willms (2018 թ․ օգոստոսի 13). «Exkurs: Die Beziehung von Paula und Richard». Franz Oppenheimer (1864–1943): Liberaler Sozialist, Zionist, Utopist. Bohlau Verlag. էջեր 118–121. ISBN 978-3412511401. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Carolin Vogel (2019). «Das Dehmelhaus in Blankenese». Künstlerhaus zwischen Erinnern und Vergessen (PDF). Verlag der Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg Carl von Ossietzky. ISBN 978-3-943423-60-0. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  12. ↑ Wegner, Matthias (2002). Aber die Liebe der Lebenstraum der Ida Dehmel (1. Aufl ed.). München. ISBN 978-3-548-60215-8. OCLC 76372628.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  13. ↑ «Brief von Paula Dehmel an Richard Dehmel / Letter from Paula Dehmel to Richard Dehmel». DA : Br : D : 299. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1899 թ․ ապրիլի 26. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  14. ↑ «Brief von Richard Dehmel an Paula Dehmel / Letter from Richard Dehmel to Paula Dehmel». DA : Br : D : 300. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1899 թ․ մայիսի 2. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  15. ↑ Hans-Heino Ewers: Kinder- und Jugendliteratur der Jahrhundertwende und der Weimarer Republik. In: Wissenschaftliches Internetportal für Kindermedien und Jugendmedien der Universität Duisburg-Essen, accessed 17 November 2021.
  16. ↑ Roland Stark (1999). «Die Zeit tilgt selbst die Schatten. Die Dichterin Paula Dehmel (1862–1918). In: Auskunft. Band 19, Nr. 1». Mitteilungsblatt Hamburger Bibliotheken. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. էջեր 15–47. ISSN 0720-7123. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  17. ↑ «Meidingers Kinder-Kalender für das Jahr 1920. 23. Jahrgang. Meidinger. - Kinderk». eBay (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  18. ↑ «Brief von Richard Dehmel an Paula Dehmel / Letter from Richard Dehmel to Paula Dehmel». DA : Br : D : 3290. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1899 թ․ նոյեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  19. ↑ «Brief von Paula Dehmel an Richard Dehmel / Letter from Paula Dehmel to Richard Dehmel». DA : Br : D : 320, SUB. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1900 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  20. ↑ «Brief von Richard Dehmel an Paula Dehmel / Letter from Richard Dehmel to Paula Dehmel». DA : Br : D : 321. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1900 թ․ սեպտեմբերի 27. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  21. ↑ «Brief von Paula Dehmel an Richard Dehmel / Letter from Paula Dehmel to Richard Dehmel». DA : Br : D : 321. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1900 թ․ հոկտեմբերի 9. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  22. ↑ Aiga Klotz (1990 թ․ հոկտեմբեր). «Dehmel, Paula (1862–1918)». Kinder- und Jugendliteratur in Deutschland 1840–1950: Band I: A–F - Gesamtverzeichnis aller zwischen 1840 und 1950 in deutscher Sprache erschienenen Titel zur Kinder- und Jugendliteratur. J.B. Metzler Stuttgart. էջ 325. ISBN 978-3476007025. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  23. ↑ William Lottig: Fitzebutze. Ein neues deutsches Kinderbuch In: Pädagogische Reform. 24. Jahrgang, Nr. 41, 1900.
  24. ↑ Chana C. Schütz; Emily D Bilski (2000). «Max Liebermann as a "Jewish" painter: The artist's reception in his time». Berlin Metropolis: Jews and the New Culture, 1890-1918. University of California Press, Los Angeles & The Jewish Museum, New York. ISBN 978-0520222427. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 «Brief von Paula Dehmel an Richard Dehmel / Letter from Paula Dehmel to Richard Dehmel». DA : Br : D : 341. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 2001 թ․ մարտի 23. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  26. ↑ 26,0 26,1 «Brief von Richard Dehmel an Paula Dehmel / Letter from Richard Dehmel to Paula Dehmel». DA : Br : D : 342. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1901 թ․ մարտի 28. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  27. ↑ «Brief von Paula Dehmel an Richard Dehmel / Letter from Paula Dehmel to Richard Dehmel». DA : Br : D : 343. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 2001 թ․ մարտի 30. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 «Brief an Richard Dehmel von Paula Dehmel / Letter to Richard Dehmel from Paula Dehmel». DA : Br : D : 370. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1901 թ․ դեկտեմբերի 19. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  29. ↑ «Brief an Richard Dehmel von Paula Dehmel / Letter to Richard Dehmel from Paula Dehmel». DA : Br : D : 379. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1902 թ․ փետրվարի 13. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  30. ↑ «Rumpumpel. Ein Buch für junge Mütter und ihre Kleinsten. Mit Bildern von Karl Hofer. ( der 1. Ausgabe, Schaffstein, Köln, 1903) by Paula Dehmel, Karl Hofer, Monika Schlösser, Hofer Dehmel | 9783870080853 | Get Textbooks | New Textbooks | Used Textbooks | College Textbooks - GetTextbooks.ca». www.gettextbooks.ca. Վերցված է 2024 թ․ հուլիսի 6-ին.
  31. ↑ «Dehmel - Der Buntscheck - 1904». eBay (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հուլիսի 6-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 «Eine Wiederentdeckung für schlumpfmüde Kinder». Die Zeit (online). 1978 թ․ դեկտեմբերի 1. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 Franz-Josef Payrhuber [in գերմաներեն] (2004). «Roland Stark: Die Dehmels und das Kinderbuch». Rezension / review. Verlag Traugott Bautz GmbH, Nordhausen. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  34. ↑ Peter Sprengel (2004 թ․ սեպտեմբերի 30). «Kinder- und Jugenderzählungen». Geschichte der deutschsprachigen Literatur, 1900-1918: von der Jahrhundertwende bis zum Ende des Erstenweltkriegs. C. H. Beck Verlag, Berlin. էջեր 206, 203–208. ISBN 978-3406521782. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  35. ↑ «Brief von Richard Dehmel an Paul Scheerbart / Letter from Richard Dehmel to Paul Scheerbart». DA : Br : BKB IV : Bl. 91. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1905. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին. «Bei mir hat's wirklich ausgekindert. Ich fühl's mit dem berühmten Leithammel-Instinkt, daß das Feld abgegrast ist.»
  36. ↑ Erich Mühsam. «Paula Dehmel». Hille & Partner (Projekt Gutenberg-DE ®), Hamburg. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  37. ↑ «Paula Dehmel – eine der erfolgreichsten Kinderbuchautorinnen ihrer Zeit». Wiener Bücherschmaus. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  38. ↑ «Brief von Richard Dehmel an Paula Dehmel / Letter from Richard Dehmel to Paula Dehmel». DA : Br : D : 515. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1911 թ․ հունվարի 28. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  39. ↑ «Postkarte an Richard Dehmel von Paula Dehmel / Card to Richard Dehmel from Paula Dehmel». DA : Br : D : 608. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1919 թ․ մարտի 23. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 4-ին.
  40. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «DehmelsuKinderbuecherlautRSlautFJP2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  41. ↑ Dehmel, Paula (1917). Meidingers Kinder-Kalender für das Jahr 1918. Meidingers Jugendschriften Verlag, Berlin.
  42. ↑ Bithell, J. (1957 թ․ ապրիլի 5). «Review of Briefe an Richard und Ida Dehmel». The Modern Language Review. 52 (1): 133–135. doi:10.2307/3719906. JSTOR 3719906 – via JSTOR.
  43. ↑ «Brief von Richard Dehmel an Paula Dehmel / Letter from Richard Dehmel to Paula Dehmel». DA : Br : D : 638. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1917 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 5-ին.
  44. ↑ «BPostkarte an Richard Dehmel von Paula Dehmel / Card to Richard Dehmel from Paula Dehmel». DA : Br : D : 639. Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg. 1917 թ․ հուլիսի 5. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 5-ին.
  45. ↑ Carolin Vogel (2019). «Das Dehmelhaus in Blankenese». Künstlerhaus zwischen Erinnern und Vergessen (PDF). Verlag der Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg Carl von Ossietzky. ISBN 978-3-943423-60-0. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  46. ↑ «Paula Dehmel - Die Gedichte». zgedichte.de (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  47. ↑ «Dehmel, Paula». www.projekt-gutenberg.org. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  48. ↑ «Katalog der Deutschen Nationalbibliothek». portal.dnb.de (գերմաներեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
  49. ↑ «Zeitgenossen – Paula Dehmel». www.richard-dehmel.de. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.

Գրականություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պաուլա Դեհմել» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պաուլա_Դեհմել&oldid=10056379» էջից