Վիքիպեդիա

Նուրիե Ուլվիե Մևլան Ջիվելեք

կանանց իրավունքների թուրք պաշտպան, սուֆրաժիստ, լրագրող

Նուրիե Ուլվիե Մևլան Ջիվելեք (թուրքերեն՝ Nuriye Ulviye Mevlan Civelek, 1893, Hacıvelioba, Հյուդավենդիգար, Օսմանյան կայսրություն - ապրիլի 9, 1964(1964-04-09)[1], Քըրքխան, Հաթայի մարզ, Թուրքիա), կանանց իրավունքների թուրք պաշտպան, սուֆրաժիստ, լրագրող և Թուրքիայում ֆեմինիստական առաջին ամսագրի ու մուսուլման կանանց իրավունքների կազմակերպության հիմնադիր։ Ամսագիրն առաջին անգամ հրապարակել է մուսուլման կնոջ լուսանկար։

Նուրիե Ուլվիե Մևլան Ջիվելեք
Ծնվել է1893
ԾննդավայրHacıvelioba, Հյուդավենդիգար, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել էապրիլի 9, 1964(1964-04-09)[1]
Մահվան վայրՔըրքխան, Հաթայի մարզ, Թուրքիա
Քաղաքացիություն Թուրքիա
Մայրենի լեզութուրքերեն
Մասնագիտությունլրագրող, կանանց իրավունքների պաշտպան և սուֆրաժիստ

Վաղ կյանք խմբագրել

Նուրիե Ուլվիե Եդիչը ծնվել է 1893 թվականին Սաֆիե Հանըմի և Մահմուդ Եդիչի ընտանիքում, հավանաբար` Հաջիվելիոբ բնակավայրում (Գյոնեն, Օսմանյան կայսրություն)։ Ըստ այլ տեղեկությունների, նրա ծննդավայրն եղել է Սիրիան, երրորդ տարբերակի համաձայն` Կենտրոնական Թուրքիայի Գյորեմը։ Նրա հայրը գյուղատնտես էր։ Նա չերքեզական ծագում ուներ և ստիպված էր լքել Հյուսիսային Կովկասը Ռուսական կայսրության կողմից դրա նվաճման պատճառով[2]: Ֆինանսական խնդիրների պատճառով ընտանիքն աղքատության մեջ է ապրել և ստիպված է եղել իր աղջկան վեց տարեկանում[3] ուղարկել Յըլդըզ[4]: Այնտեղ նա մեծացել ու դաստիարակվել է պալատական ու կրոնական կանոններով ու վարքագծով։ Ըստ այդ ժամանակվա ավանդույթների` ամուսնացել է 13 տարեկանում, 1906 թվականին[4]: Նրա ամուսինը, Հուլուսի բեյը, եղել է սուլթանի խորթ եղբայրն ու ամուսնությունից շատ չանցած մահացել է[2]:

Գործունեություն խմբագրել

Իր ամուսնուց ժառանգած գումարով նա 1913 թվականի ապրիլի 4-ին հիմնում է «Կնոջ աշխարհ» ամսագիրը (թուրքերեն՝ Kadınlar Dünyası)` օգտագործելով Նուրիե Ուլվիե անունը։ Նույն թվականի մայիսի 28-ին նա հիմնում է Կանանց իրավունքների պաշտպանության օսմանյան կազմակերպությունը (թուրքերեն՝ Osmanlı Müdâfaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti)` նպատակ ունենալով բարելավել կանանց կրթության մակարդակն ու աշխատունակությունը, ինչպես նաև` դրես կոդի վերաբերյալ բարեփոխում անցկացնել[5]: Չնայած կազմակերպությունը նախ և առաջ մուսուլման կանանց համար էր, դրա անդամներ էին նաև էթնիկ փոքրամասնություններ և եվրոպացի լրագրողներ[6]: Ի սկզբանե ամսագիրն ամենօրյա էր։ Հարյուրերորդ թողարկումից հետո այն սկսում է լույս տեսնել ամեն շաբաթ[2], իսկ 108-րդ թողարկումից հետո (հավանաբար` 1913 թվականի սեպտեմբերի 7-ին) Նուրիե Ուլվիեն սկսել է իր հոդվածներն ստորագրել որպես Ուլվիե Մևլան` վերցնելով երկորրդ ամուսնու` լրագրող և քաղաքագետ[5] Ռիֆատ Մևլանի ազգանունը[5]: Թերթի աշխատակազմում չի եղել որևէ տղամարդ հեղինակ, այդպիսով Մևլանն արձագանքել է այն իրողությանը, որ տղամարդիկ թույլ չէին տալիս կանանց մասնակցել հասարակական կյանքին[6]: Իր հոդվածներում Մևլանը հստակ պահանջներ է ներկայացրել` ներառյալ կանանց` բարձրագույն կրթության իրավունքը, կանանց ու տղամարդկանց աշխատանքի հավասար վարձատրությունը, կանանց` բարձր պաշտոններ ստանալու հնարավորությունը, ինչպես նաև պնդում էր, որ կանանց կենսապայմանների բարելավումը կբերի ընդհանուր կենսամակարդակի բարելավմանը[5]: Նա նաև արտահայտվում էր հիջաբի փոխարեն գլխաշոր կրելու օգտին, խոսում էր ամուսնության մեջ երկու սեռերի հավասար իրավունքների մասին և դեմ էր արտահայտվում ամուսնությունների միջնորդության վերաբերյալ[7]: Իրենց արշավների արդյուքնում թուրք կանայք հաջողությունների են հասել. 1913 թվականին յոթ կանանց աշխատանքի են ընդունվում հեռախոսային ընկերությունում, իսկ 1914 թվականին Ինաս Դարյուլֆյունունուն[5] Ստամբուլում կանանց համար կազմակերպել է գրականության ու գիտության ոլորտի դասընթացներ[8]: 1913-1914 թվականներին թողարկվել է «Կանանց աշխարհի» ֆրանսերեն տարբերակը, ինչն ուղղված էր եվրոպացի ֆեմինիստուհիների ու կազմակերպության անդամների միջև երկխոսության ընդլայնմանը[6]: Մևլանը ղեկավարել է «Կանացի աշխարհը» մինչև 1921 թվականը[5]: Թուրքիայի անկախության պատերազմի ժամանակ նրա ամուսինը, ով քրդական անկախության կողմնակից էր[9], մտել է Թուրքիայի համար անցանկալի 150 մարդկանց ցանկի մեջ և աքսորվել է երկրից մինչև 1923 թվականը, պատերազմի ավարտը[3][4]: 1927 թվականին Մևլանը բաժանվել է նրանից և սկսել է ղեկավարել ուսանողների տուն-ինտերնատ։ 1931 թվականին ամուսնացել է բժիշկ-ուսանող Ալի Մուհարրեմ Ջիվելեքի հետ, ով նրա հետ է ապրել բժշկական ֆակուլտետում ուսանելու տարիներին[10]: Նրա ուսման ավարտին ամուսինները թողել են Ստամբուլն ու տեղափոխվել են Կիրիկհան[4]: Ջիվելեքը մահացել է 1964 թվականի ապրիլի 9-ին, Կիրիկհանում և թաղված է Արսի գերեզմանատանը[5]:

Ժառանգություն խմբագրել

Նրա մահից հետո, 1967 թվականին, ամուսինը հիմնել է նրա անունը կրող հանրային գրադարան։ 2004 թվականին գրադարանը պահում էր ավելի քան 9.000 գիրք[11]: Կիրիկհանում նրա անունն է կրում փողոցներից մեկը[3], իսկ այն գերեզմանատանը, որտեղ թաղված է Ջիվելեքը, ամուսինը նրա հիշատակին շատրվան է տեղադրել։ 1967 թվականին այդ գերեզմանատանը Թուրքական կանանց խորհուրդը(թուրքերեն՝ Türkiye Kadınlar Konseyi) տեղադրել է նրա հիշատակի ցուցատախտակ[5].

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://web.archive.org/web/20160321023013/http://istanbulkadinmuzesi.org/en/nuriye-ulviye-mevlan-civelek
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Çakır, 2006, էջ 336
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Canbek, 2011
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Özden, 2015
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 von Dewitz, 2012
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Çakır, 2006, էջ 337
  7. ↑ Altınöz, 2003, էջ 18
  8. ↑ 100 Years of Women at the University, 2014, էջ 1
  9. ↑ Ozoglu, 2012, էջեր 83, 161
  10. ↑ Çakır, 2016
  11. ↑ Cihan News Agency, 2004

Աղբյուրներ խմբագրել

  • Altınöz, Vuslat Devrim (2003). Women’s Press, Journals, Magazines and Newspapers from 1875 to 1923 (Masters). Oxford, Ohio: Miami University. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 26-ին.
  • Çakır, Serpil (2016). «Nuriye Ulviye Civelek Hayati». Kitapsec (Turkish). Ankara, Turkey: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. Վերցված է 13 апреля 2018-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Çakır, Serpil (2006). «Mevlan Civelek, Ulviye (1893–1964)». In de Haan, Francisca; Daskalova, Krasimira; Loutfi, Anna (eds.). Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries (PDF). Budapest, Hungary: Central European University Press. էջեր 336–339. ISBN 978-963-7326-39-4 – via Project MUSE. {{cite book}}: Invalid |url-access=yes (օգնություն)
  • Canbek, Serap (2011 թ․ օգոստոս). «İlk Çerkes feminist Ulviye Mevlan Civelek» [First Circassian feminist: Ulviye Mevlan Civelek] (Turkish). Istanbul, Turkey: Jineps Gazetesi. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 13 апреля 2018-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Özden, Zuhal (2015). «Osmanlı'da İlk Kadın Feminist Ulviye Nuriye Mevlan Civelek» [The First Feminist in the Ottoman Empire: Ulviye Nuriye Mevlan Civelek] (Turkish). Istanbul, Turkey: Demokrat Haber. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 13 апреля 2018-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Ozoglu, Hakan (2012). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. Albany, New York: SUNY Press. ISBN 978-0-7914-8556-9.
  • von Dewitz, Lyndall (2012). «Nuriye Ulviye Mevlan Civelek». translators into English: Meral Akkent, Erlangen, Germany and Emre Aslay, Chicago, İllinois. Istanbul, Turkey: Istanbul Kadin Müzesi. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 13 апреля 2018-ին.
  • «Kırıkhan'daki tarihi kütüphane ilgi bekliyor» [Kırıkhan historic library is waiting for attention] (Turkish). Istanbul, Turkey: Cihan News Agency. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 30-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • «İnas Darülfünunu ve Kadınlar Dünyası Dergisi» [Women’s University and the magazine] (PDF). Kadınların Üniversitede 100 Yılı İnas Darülfünunu / Kadın Üniversitesi 1914–1919 (Turkish and English). Istanbul, Turkey: İstanbul Kadın Müzesi, Bianet. 2014. Վերցված է 13 апреля 2018-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նուրիե_Ուլվիե_Մևլան_Ջիվելեք&oldid=9661228» էջից