Ներըմբռնում
Ներըմբռնում (ինտուիցիա, լատին․՝ intuitio-intueor, թարգմանաբար նշանակում է ուշադիր նայում եմ, ուսումնասիրում եմ), իրերը, երևույթները, գաղափարները անմիջական (արտաքին կամ ներքին) հայեցողության միջոցով հասկանալու, ըմբռնելու իմացական գործընթացը, որի ընթացքում նախնական, տրամաբանական կշռադատության և ապացուցման կարիք չի զգացվում[1]։
Ներըմբռնման նկարագիրը խմբագրել
Դա խնդրի լուծման վայրկենական հայտնագործումն է։ Ներըմբռնման մեխանիզմը ըմբռնողականության մեխանիզմն է՝ մի տարբերությամբ. եթե ըմբռնողականությունը պահանջում է մտային պատկերների հետ աշխատել, ներըմբռնումը ակնթարթորեն ընկալում է իրադրությունը լուծման հետ միասին և ամբողջապես՝ որպես մի պատկեր։
Ներըմբռնումը տրամաբանական մտածողությունից տարբերվում է նրանով, որ խնդրի լուծման այսպիսի գործընթացը զուգահեռ է, իսկ տրամաբանականը՝ հաջորդական։ Դրա համար էլ ներըմբռնումը անհամեմատ ավելի արագ է աշխատում։
Հասկանալի է, որ ոչ բոլորն են օժտված ներըմբռնմամբ։ Վաղուց ի վեր համարվել է, որ ներըմբռնումը հատուկ է միայն ընտրյալներին, և մինչ օրս շատերը այդպես էլ կարծում են։ Մյուսները, ընդհակառակը, համոզված են, որ ներըմբռնմամբ օժտված է ցանկացած մարդ, սակայն մարդիկ տարբեր ձևերով են դրանից օգտվում։
Տեսակներ խմբագրել
Առանձնացնում են ներըմբռնման երկու հիմնական տեսակ՝
- զգայական ներըմբռնում, իմացության օբյեկտները զգայարանների միջոցով անմիջականորեն ընկալելիս, ստացված հստակ ըմբռնումն է, իմաստավորված ընկալումը, որն ապահովող մտածական գործընթացները ու ապերցեպցիան չեն գիտակցվում,
- ինտելեկտուալ (բանական), որն արդեն զուտ ներհոգեկան գործընթաց է և ընթանում է առանց իմացության օբյեկտների անմիջական արտաքին ընկալման։
Ներըմբռնման այս տեսակի բնորոշ տարբերակներից է գիտակցության «փայլատակումը» կամ «մտաճառագայթումը», որը երբեմն դիտվում է ստեղծագործական գործընթացում։ Ինտուիտիվ իմացության գործընթացում չեն գիտակցվում արտացոլող երևույթների շատ առանձնահատկություններ և այն մտավոր գործողությունները, որոնց շնորհիվ ստացվում է գիտակցվող արդյունքը։
Որպես հոգեկան գործընթաց՝ ներըմբռնումը հոգեկանի ենթագիտակցական մակարդակում կազմավորված իմացական արդյունքների (մտքերի, մտապատկերների զուգորդությունների) անցումն է գիտակցության ոլորտը։ Այն դեպքերում, երբ ներըմբռնումը հանդես է գալիս որպես խնդրահարույց իրադրությունները հաղթահարելու, կռահումներ ու կանխատեսումներ կատարելու երևույթ, սերտորեն կապված է լինում երևակայության հետ[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Ալբերտ Նալչաջյան. Հոգեբանական բառարան, Երևան, Լույս, 1984
Աղբյուրներ խմբագրել
- Նալչաջյան Ա․ Ա․ (1984 թ.). Հոգեբանական բառարան (Լույս ed.). Երևան. էջ 240 էջ.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 360)։ 
|