Մուտալա
Մուտալա (շվեդ.՝ Motala), բնակավայր Շվեդիայի Թագավորության Օստերյոտլանդ պատմական նահանգի Մոտալայի շրջանում[4]։ Ըստ 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ քաղաքի բնակչությունը կազմում է 29 823 մարդ (ամբողջ շրջանի բնակչությունը՝ 41 956 մարդ)։
| Քաղաք | |||
|---|---|---|---|
| Մուտալա | |||
| Motala | |||
| |||
 Մուտալային հին դատարանի շենքը | |||
| Երկիր |  Շվեդիա | ||
| Պատմական նահանգ | Օստերյոտլանդ | ||
| Համայնք | Մուտալա համայնք[1] | ||
| Հիմնադրված է | 1288 թ. | ||
| Մակերես | 2020±0,5 հեկտար | ||
| ԲԾՄ | 89 մետր | ||
| Բնակչություն | ▼31 340 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2020)[2][3] | ||
| Ժամային գոտի | UTC+1 և UTC+2 | ||
| Պաշտոնական կայք | start.motala.se | ||
| |||
Մուտալան Օստերյոտլանդի երրորդ խոշոր քաղաքն է՝ Լինչոպինգից և Նորչյոպինգից հետո։ Աշխարհագրորեն Մուտալան տեղակայված է Վեթեռն լճի արևելյան ափին և համարվում է ինչպես Գյոտայի ջրանցքի, այնպես էլ հարակից լճային երկրամասի հիմնական կենտրոնը։
Պատմություն
խմբագրել
Մուտալայի եկեղեցին թվագրվում է 13-րդ դարին։ Դարեր շարունակ Մուտալան շարունակում էր մնալ փոքրիկ գյուղական բնակավայր, որը հիմնականում ծառայում էր որպես դեպի Վադստենա (միջնադարյան Շվեդիայի մշակութային կենտրոններից մեկը) տանող կանգառային կետ։ Հետագայում, սակայն, այստեղ կառուցվում է Շվեդիայի թագավոր Գուստավ I Վազայի առանձնատունը, իսկ ավելի ուշ՝ Մուտալայից 20 կմ հյուսիս գտնվող Մեդեվի առողջարանային հանգստավայրում՝ Քրիստինա թագուհու ամառանոցը։
Գյոտայի ջրանցքը կառուցվել է 19-րդ դարի սկզբին։ Ի շնորհիվ դրա՝ Մուտալան դառնում է ջրանցների միջոցով իրականացվող առևտրի կարևոր կենտրոն հարավային Շվեդիայում։ Ջրանցքի շինարար Բալցար ֆոն Պլատենի դին վերջինիս մահվանից հետո ամփոփվում է Գյոտայի հարևանությամբ։ 1823 թվականին քաղաքը ստանում է «կյոպինգ»-ի արտոնյալ կարգավիճակ, իսկ լիարժեք իրավասություններ տրվում են միայն 1881 թվականի ապրիլի 1-ին։ 1971 թվականին իրականացված Շվեդիայի քաղաքային բարեփոխումների արդյունքում Մուտալան դառնում է շրջանային կենտրոն։
Այս բնակավայրում գործունեություն ծավալող «Motala Verkstad»-ը ինժեներական ընկերություն է, որը մասնագիտացված է կամուրջների և երկաթուղիների կառուցման գործում։ 1963-ին «Tetra Brik»-ը Մուտալայում տեղադրում է իր հեղինակային առաջին փաթեթավորման մեքենան։
Կլիմա
խմբագրելՄուտալային բնորոշ է մեղմ կլիման։ Վեթեռն լճի ազդեցությամբ Մուտալայի կլիման բնորոշվում է համեմատաբար զով ամառներով և ավելի մեղմ ձմեռներով՝ ի համեմատություն Օստերյոտլանդի մյուս քաղաքների (մասնավորապես՝ Լինչոպինգի, կլիմայական տվյալները՝ ±0.5-0.9 °C (1–2 °F[5])։ Տարվա ամենատաք ամիսը հուլիսն է։ Հուլիսին օրվա միջին ջերմաստիճանը կազմում է 16.4 °C, իսկ ցերեկային ժամերին՝ 21.6 °C։ Տարվա ամենացուրտ ամիսը փետրվարն է։ Օրական միջին ջերմաստիճանը փետրվար ամսին կազմում է −3.3 °C, իսկ ցերեկային ժամերին՝ +0.1 °C[6]։
Ընդհանուր հաշվով, Մուտալայում բավականին հաճախ են տեղում անձրևներ։ Տարվա ամենախոնավ ամիսը օգոստոսն է (տեղումների միջին քանակը կազմում է 71 միլիմոտր)։ Ամենաչոր ամիսը մարտն է․ տեղումների միջին քանակը՝ 29 միլիմետր։
Տեսարժան վայրեր
խմբագրել- Մուտալայի ավտոմոբիլային թանգարան՝ հավաքածուի մեջ ներառված են տարբեր ժամանակաշրջանների տեսացուցադրություններ, ներառյալ՝ մոտոցիկլետներ, մեքենաներ, ռադիոներ, նվագարկիչներ և այլ իրեր, որոնք վերաբերվում են 20-րդ դարի առաջին 70 տարիներին,
- Շվեդական հեռարձակման թանգարան՝ զույգ ռադիոաշտարակներով,
- Գյոտային ջրանցք,
- Մուտալայի եկեղեցի՝ 13-րդ դարի հոգևոր կառույց,
- Մուտալայի թանգարանը Շառլոտենբուրգի ամրոցում,
- «Վարամոն» լողափ,
- Բալցար ֆոն Պլատենի գերեզմանոցը։
Սպորտ
խմբագրելՄուտալայից են հետևյալ սպորտային ակումբները․
- Զերոս ԲԿ
- ԻՖԿ Մուտալա
- Մուտալա ԱԻՖ
- Մուտալա Սեգելսալսկապ
Հնագիտություն
խմբագրել2015 թվականի նոյեմբերին անգլիական «Նեյչր» գիտական շաբաթագրքում հրատարակվում է գիտական վերլուծություն, որտեղ ներկայացված էր մ․թ․ա․ 6000-ից մինչև մ․թ․ա․ 5700 թվականն ընկած ժամանակահատվածում Մուտալայում բնակված և ներկայումս հայտնաբերված նախնադարյան որսորդների և հավաքչությամբ զբողվող անձանց մասին։
Չորս նախամարդկանցից երեքը կրում էին I2a1 հայրական հապլոխումբ (կամ դրա ենթադաս), իսկ մյուսները՝ I2c։ mtDNA-ի առնչակցությամբ չորս առանձնյակներ կրում էին U5a ենթադասի գենը, իսկ երկուսը՝ U2e1։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Tätorter 2010 — Statistics Sweden, 2010. — ISSN 1654-3823
- ↑ Statistiska tätorter 2018 – befolkning, landareal, befolkningstäthet — Statistics Sweden, 2021.
- ↑ Statistiska tätorter 2020, befolkning, landareal, befolkningstäthet per tätort — Statistics Sweden, 2021.
- ↑ «Tätorternas landareal, folkmängd och invånare per km2 2005 och 2010» (Swedish). Statistics Sweden. 2011 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 10-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Klimat Linköping: Temperatur, Klimat graf, Klimat bord». sv.climate-data.org. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 3-ին.
- ↑ «Klimat Motala: Temperatur, Klimat graf, Klimat bord». sv.climate-data.org. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 3-ին.
Աղբյուրներ
խմբագրել- Mathieson, Iain (2015 թ․ նոյեմբերի 23). «Genome-wide patterns of selection in 230 ancient Eurasians». Nature. Nature Research. 528 (7583): 499–503. doi:10.1038/nature16152. PMC 4918750. PMID 26595274. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
- Mathieson, Iain (2018 թ․ փետրվարի 21). «The Genomic History of Southeastern Europe». Nature. Nature Research. 555 (7695): 197–203. doi:10.1038/nature25778. PMC 6091220. PMID 29466330. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մուտալա» հոդվածին։ |