Մորմ փշոտ
Մորմ փշոտ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||
|
||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||
Solanum rostratum
Solanum rostratum Dunal, 1813
|
Մորմ եղջյուրավոր կամ մորմ փշոտ կամ մորմեղջյուրատիպ[1] (լատին․՝ Solanum rostratum), ջերմասեր[2] միամյա[3] մորմազգիների ընտանիքի բույս։ Հայրենիքը ԱՄՆ-ն է, Հյուսիսային և Կենտրոնական Մեքսիկան, այժմ տարածված է Եվրոպայում, Հարավային Աֆրիկայում, Ավստրալիայում, Միջին Ասիայում, Ռուսաստանի հարավային մի քանի շրջաններում[4], այդ թվում նաև Հեռավոր Արևելքում[5]։ Հնարավոր է մորմ եղջյուրավորի պտուղները անցել են Հարավային Սիբիր և հարմարվել կլիմայական անցմանը[6]։
Կենսաբանական բնութագիր խմբագրել
Բույսը հասնում է 1-1,5 մ բարձրության։ Արմատը ներթափանցում է հողի մեջ մինչև 3 մ։ Բույսի կարելի է ձևակերպել երնջակի (դաշտագլոր) մորֆոլոգիական ձևով[7]։
Ցողունն ու տերևները առատորեն ծածկված են ծանր փշերով[8]։ Տերևները թունավոր է կենդանիների համար[9]։
Հատապտուղները պարփակված են հոծ, կաշենման բաժակի մեջ, վերևում կան երկու ատամնաձև ելուստներ, հիմքի մոտ սերմնաոտիկի մնացորդն է[10]։ Պարունակում են 50-75 սերմ։ Բաժակի մակերևույթը փայտանման փշեր ունի, որոնք ուղղահայաց ուղղորդված են դեպի մակերևույթը։ Գունավորումը կանաչավուն դեղին է, շագանակագույն[11]։
Ծաղիկները դեղին են, 2-3,5 սմ տրամագծով, ծաղկում է մայիսից հոկտեմբեր[12]։ Փոշոտումը կատարում են միջին և մեծ մեղուները։
Սերմերը կլորավուն սեղմված են կամ թույլ երիկամաձև[13]։ Կողքային մասերը գրեթե զուգահեռ են։ Գագաթը այս կամ այն չափով կլորավուն է։ Հիմքի մոտ ոչ մեծ ելուստ կա։ Սերմնասպին մեծ չէ, կլորավուն, խորը գոգավոր։ Մակերևույթը գորտնուկավոր-ալիքավոր է, խորը խցիկավոր, 229 անփայլ։ Գունավորումը մոխրավուն սև է, մուգ շագանակագույն։ Երկարությունը 2,5-3 մմ է, լայնությունը` 2-2,25 մմ, հաստությունը` 1-1,25 մմ[14]։ Աղտոտում է հատիկային մշակաբույսերը, խոտաբույսերը։
Տնտեսական արժեք և կիրառություն խմբագրել
Մորմ եղջյուրավորը (մորմ փշոտ) եղել է կոլորադյան բզեզին հյուրընկալող բույսը, որից հետո «տեղափոխվել» է կարտոֆիլի վրա, այն համարելով ավելի հյութալի։ Առաջին հաղորդագրությունը, որ կոլորադյան բզեզն այժմ ապրում է կարտոֆիլի թփերի վրա, եկել է Նեբրասկայից 1859 թվականին։
Ռուսաստանում վերաբերվում են որպես քաղցր բույսի, համաձայն պղպեղաբույսերի «Վնասակար օրգանիզմներ, ընդգրկված չէ հատկապես վտանգավոր ցուցակներում և վտանգավոր վնասատուների մեջ» և հանդիսանում են նաև կարանտինի առարկա, քանի որ այն աղտոտում է գարնանային հացահատիկային մշակաբույսերի, բուսական այգիների, այգու և արոտավայրերի մշակաբույսերը[15]։
Թունավոր հատկություններ խմբագրել
Չհասունացած սերմերը և ընձյուղները պարունակում են թունավոր սոլանիդին ալկալոիդը, որն առկա է սոլանինի գլիկոալկալոիդի տեսքով։ Սոլանինը գրգռիչ ազդեցություն է գործում ստամոքսա-աղիքային տրակտի լորձաթաղանթների վրա, ճնշում է կենտրոնական նյարդային համակարգի գործունեությունը։ Թունավորումը (հատկապես երեխաների) տեղի է ունենում հասունացած պտուղներն ուտելու հետևանքով։ Հիմնական ախտանիշերն են` ցավեր փորում, սրտխառնոց, փսխում, շարժողական և հոգեկան ակտիվության ճնշվածություն, շնչառության դժվարացում, սիրտ-անոթային անբավարարություն։ Ծանր դեպքերում հանգեցնում է կոմատոզ վիճակի[16]։ Թունավորման նշաններն ի հայտ են գալիս մինչև հատապտուղների և խոտի մահացու թունավոր չափաքանակ ուտելը։ Անասունների թունավորումը տեղի է ունենում չհասունացած մորմ ուտելու հետևանքով, որտեղ ողջ բուսականությունը տրորված է։ Բուսական արտադրանքում առավել հաճախ հանդիպող մոլախոտային բուսատեսակներից է։
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Ծաղիկ
-
Տերև
-
Սերմեր
-
Փշեր
-
Ցողուն
-
Մորմ փշոտ
Ծանոթագրություն խմբագրել
- ↑ Паслён рогатый(ռուս.) на сайте plantarium.ru
- ↑ Паслён рогатый (колючий)(ռուս.) на сайте rupest.ru
- ↑ Solanum rostratum(անգլ.) на сайте robsplants.com
- ↑ Паслён рогатый Արխիվացված 2019-04-21 Wayback Machine(ռուս.) на сайте sevin.ru
- ↑ Паслён рогатый Արխիվացված 2019-04-21 Wayback Machine(ռուս.)(արաբ.)(չին.)(անգլ.)(ֆր.)(գերմ.)(իտալ.)(ճապոներեն)(պորտ.)(իսպ.) на сайте rosselhoscenter.com
- ↑ Может ли паслен колючий укорениться в Сибири?(ռուս.) на сайте tvoi-ogorod.ru
- ↑ Morris, J. Bradley; Li Wang, Ming (2018-11). «Updated review of potential medicinal genetic resources in the USDA, ARS, PGRCU industrial and legume crop germplasm collections». Industrial Crops and Products. 123: 470–479. doi:10.1016/j.indcrop.2018.07.014. ISSN 0926-6690.
- ↑ Whisenant, Steven G. (2018). «Common Rangeland Plants of West Central Texas by George Clendenin, USDA–Natural Resources Conservation Service». Great Plains Research. 28 (2): 219–219. doi:10.1353/gpr.2018.0043. ISSN 2334-2463.
- ↑ Паслён колючий — опасный сорняк! на сайте botanichka.ru
- ↑ Atkinson, R. (1998-07). «Dandelions of Great Britain and Ireland. BSBI Handbook No. 9. A. A. Dudman & A. J. Richards. Illustrations by Olga Stewart. Edited by P. H. Oswald. London: Botanical Society of the British Isles. 1997. 344 pp. ISBN 0 901158 25 9. £17.50 (paperback)». Edinburgh Journal of Botany. 55 (2): 321–322. doi:10.1017/s0960428600002249. ISSN 0960-4286.
- ↑ Pammel, Louis Hermann (1920). Iowa parks. Des Moines: [s.n.]
- ↑ Solanum rostratum Արխիվացված 2019-05-03 Wayback Machine(անգլ.) на сайте missouriplants.com
- ↑ Whalen, Michael D.; Mabry, Tom J. (1979-01). «New 8-hydroxyflavonoids from Solanum section Androceras». Phytochemistry. 18 (2): 263–265. doi:10.1016/0031-9422(79)80067-9. ISSN 0031-9422.
- ↑ Handbook of experimental pollination biology. Jones, C. Eugene., Little, R. John. New York: Scientific and Academic Editions. 1983. ISBN 0-442-24676-5. OCLC 8763175.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ այլ (link) - ↑ Паслён колючий Արխիվացված 2019-04-21 Wayback Machine(ռուս.) на сайте agrorus.com
- ↑ Riley, Charles Valentine (1876). Potato pests. New York,: O. Judd company.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Solanum rostratum Արխիվացված 2012-10-06 Wayback Machine(անգլ.) на сайте ars-grin.gov
- Solanum rostratum(ֆր.)(անգլ.) на сайте tela-botanica.org[fr]
- Solanum rostratum Արխիվացված 2016-03-05 Wayback Machine(անգլ.) на сайте sppaccounts.bsbi.org.uk
- Solanum rostratum Արխիվացված 2011-06-22 Wayback Machine(անգլ.) на сайте botanicalgarden.ubc.ca
- Паслён колючий(ռուս.) на сайте agroatlas.ru
- https://snund.am/wp-content/uploads/2016/05/Book_quarantine_weeds1.pdf Արխիվացված 2018-09-04 Wayback Machine
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մորմ փշոտ» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մորմ փշոտ» հոդվածին։ |