Վիքիպեդիա

Միջուկային պատերազմ

Միջուկային պատերազմ կամ ատոմային պատերազմ, պատերազմ կամ նախապատրաստված քաղաքական մարտավարություն, որը կիրառում է միջուկային զենք։ Միջուկային զենքերը զանգվածային ոչնչացման զենքեր են, ինչը նշանակում է, որ ի տարբերություն սովորական պատերազմի, միջուկային պատերազմը կարող է շատ ավելի կարճ ժամանակում մեծ ավերածությունների և երկարաժամկետ ճառագայթային աղտոտման պատճառ դառնալ։ Խոշոր միջուկային փոխհրաձգությունը ամենայն հավանականությամբ երկարաժամկետ ազդեցություն կունենա, հիմնականում Ճառագայթային աղտոտումից, ինչպես նաև հնարավոր երկրորդական ազդեցություններից, ինչպես օրինակ՝ «միջուկային ձմեռ»[1][2][3][4][5][6], միջուկային սով և հասարակության փլուզում[7][8][9]։ Սառը պատերազմի շրջանի պաշարներով (կամ նույնիսկ ներկա՝ ավելի փոքր պաշարներով) գլոբալ ջերմամիջուկային պատերազը կարող է տարբեր ավարտվեր տարբեր սցենարներով, այդ թվում՝ կարդության բնաջնջում[10]։

Մինչև այժմ, զինված հակամարտությունում միջուկային զենք օգտագործվել է միայն մեկ անգամ՝ 1945 թվականին (տես Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ)։ 1945 թվականի օգոստոսի 6-ին «Փոքրիկ տղա» (անգլ.՝ Little Boy) կոդային անվամբ միջուկային ռումբը (միջուկի ճեղքման համար օգտագործում էր ուրան) պայթեցվեց ճապոնական Հիրոսիմա քաղաքի վրա։ Երեք օր անց՝ օգոստոսի 9-ին, «Չաղ մարդ» կոդային անվամբ միջուկային ռումբը (միջուկի ճեղքման համար օգտագործում էր պլուտոնիում) պայթեցվեց ճապոնական Նագասակի քաղաքի վրա։ Այս երկու ռմբակոծությունները 200,000 մարդ մահվան և Ճապոնիայի հանձնվելու պատճառ դարձան։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միջուկային զենքեր ձեռք են բերել Խորհրդային միությունը (1949), Միացյալ Թագավորությունը (1952), Ֆրանսիան (1960) և Չինաստանը (1964), ինչը նպաստեց կոնֆլիկտային իրավիճակին և ծայրահեղ ճնշմանը, որը հետագայում հայտնի դարձավ «Սառը պատերազմ» անվամբ։ Հետագայում միմյանց նկատմամբ բացահայտ թշնամամաբ տրամադրված երկու երկարներ՝ Հնդկաստանը (1974) և Պակիստանը (1998) նույնպես միջոմիջուկային զենք ձեռք բերեցին։ Ենթադրվում է, որ Իսրայել (1960-ականներ) և Հյուսիսային Կորեան (2006) նույնպես ունեն միջուկային զենքեր, բայց հայտնի չէ, թե ինչքան։ Իսրայելի կառավարությունը երբեք չի հաստատել կամ ժխտել միջուկային զենք ունենալու փաստը, չնայած հայտնի է, որ կառուցվել է միջուկային զենք ստեղծելու համար անհրաժեշտ ռեակտոր և վերամշակման գործարան[11]։ Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունը նույնպես ստեղծել է որոշ քանակի միջուկային զենքր (1980-ականներին), սակայն դարձել է առաձին երկրը, որը կամավոր ոչնչացրել է սեփական արտադրության միջուկային զենքի պաշարը և հրաժարվել հետագա արտադրությունից (1990-ականներին)[12][13]։ Փորձարկման և ցուցադրական նպատակներով պայթեցվել է ընդհանուր առամամբ ավելի քան 2000 միջուկային զենք[14][15]։

1991 թվականին՝ ԽՍՀՄ փլուզումից և Սառը պատերազմից հետո, ենթադրվում էր, որ երկու միջուկային գերտերությունների միջև միջուկային պատերազմի հավանականությունը փոքրացել է[16]։ Այդ ժամանակից ի վեր միջուկային զենքի վերաբերյալ անհանգստությունը ավելի շատ կապված է տեղայնացված միջուկային կոնֆլիկտների և միջուկային ահաբեկչության հետ։ Սակայն, Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո ենթադրվում է, որ միջուկային պատերազմի վտանգը մեծացել է[17][18]։

Միջուկային պատերազմի դոկտրին խմբագրել

Միջուկային պատերազմի դոկտրինը Միացյալ Նահանգներում ընդունվել է անմիջապես Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, հետագայում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի բոլոր պաշտոնական ռազմավարական կոնցեպցիաներում ունեցել է իր անդրադարձը։ Պատերազմում ԽՍՀՄ ռազմական դոկտրինը էական դեր է հատկացնում նաև հրթիռամիջուկային զենքին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 7 Possible Toxic Environments Following a Nuclear War – The Medical Implications of Nuclear War 1985 – The National Academies Press. 1986. doi:10.17226/940. ISBN 978-0-309-07866-5. PMID 25032468.
  2. ↑ «nuclear winter». Encyclopædia Britannica. 2023 թ․ օգոստոս.
  3. ↑ Martin, Brian (1982 թ․ դեկտեմբեր). «The global health effects of nuclear war». Current Affairs Bulletin. 59 (7).
  4. ↑ «Critique of Nuclear Extinction – Brian Martin 1982».
  5. ↑ «The Effects of a Global Thermonuclear War». www.johnstonsarchive.net.
  6. ↑ «Long-term worldwide effects of multiple nuclear-weapons detonations. Assembly of Mathematical and Physical Sciences, National Research Council,1975».
  7. ↑ Ehrlich, P. R.; Harte, J.; Harwell, M. A.; Raven, P. H.; Sagan, C.; Woodwell, G. M.; Berry, J.; Ayensu, E. S.; Ehrlich, A. H.; Eisner, T.; Gould, S. J.; Grover, H. D.; Herrera, R.; May, R. M.; Mayr, E.; McKay, C. P.; Mooney, H. A.; Myers, N.; Pimentel, D. & Teal, J. M. (1983). «Long-term biological consequences of nuclear war». Science. 222 (4630): 1293–1300. Bibcode:1983Sci...222.1293E. doi:10.1126/science.6658451. PMID 6658451.
  8. ↑ «Overview of the Doomsday Clock». Bulletin of the Atomic Scientists.
  9. ↑ The Nuclear Winter: The World After Nuclear War, Sagan, Carl et al., Sidgwick & Jackson, 1985
  10. ↑ Tonn, Bruce & MacGregor, Donald (2009). «A singular chain of events». Futures. 41 (10): 706–714. doi:10.1016/j.futures.2009.07.009. S2CID 144553194.
  11. ↑ Hersh, Seymour (1991). The Samson Option. Random House. էջ 130. ISBN 0-394-57006-5.
  12. ↑ Albright, David. «South Africa's Nuclear Weapons Program». MIT.edu.
  13. ↑ «South Africa: Why Countries Acquire and Abandon Nuclear Bombs». World101.
  14. ↑ «"1945–1998" by Isao Hashimoto». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  15. ↑ «The Nuclear Testing Tally | Arms Control Association». www.armscontrol.org.
  16. ↑ Denemark, Robert A. (2018 թ․ օգոստոսի 14). «Nuclear War in the Rivalry Phase of the World-System». Journal of World-Systems Research. 24 (2): 349. doi:10.5195/jwsr.2018.749. S2CID 158444919.
  17. ↑ Sanger, David E.; Troianovski, Anton; Barnes, Julian E. (2022 թ․ հոկտեմբերի 1). «In Washington, Putin's Nuclear Threats Stir Growing Alarm». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  18. ↑ «Could the war in Ukraine go nuclear?». The Economist. ISSN 0013-0613. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միջուկային պատերազմ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միջուկային_պատերազմ&oldid=9826718» էջից