Միխայիլ Պետերսոն
Միխայիլ Պետերսոն, (ռուս.՝ Михаи́л Никола́евич Петерсо́н, սեպտեմբերի 22 (հոկտեմբերի 4), 1885, Վադինսկ, Պենզայի գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 22, 1962[1], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[1]), ռուս լեզվաբան, պրոֆեսոր, Մոսկվայի լեզվաբանական դպրոցի հիմնադիր։ Ունի աշխատություններ հնդեվրոպական լեզուներով, հայերեն, ֆրանսերեն, լիտվերեն, ռուսաց լեզվի շարահյուսության և դասավանդման մեթոդիկայի վերաբերյալ, վարել է արդյունավետ մանկավարժական գործունեություն։
| Միխայիլ Պետերսոն | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | սեպտեմբերի 22 (հոկտեմբերի 4), 1885 |
| Ծննդավայր | Վադինսկ, Պենզայի գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | նոյեմբերի 22, 1962[1] (77 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ[1] |
| Գերեզման | Վագանկովյան գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն, .svg){kind=small} Խորհրդային Ռուսաստան և  ԽՍՀՄ |
| Կրթություն | Մոսկվայի պետական համալսարան և Մոսկվայի համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետ |
| Գիտական աստիճան | բանասիրական գիտությունների դոկտոր |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան |
| Աշխատավայր | Մոսկվայի պետական համալսարան, Մոսկվայի կայսերական համալսարան, ՌԱԱ Ռուսաց լեզվի ինստիտուտ և Մոսկվայի պետական համալսարանի հասարակական գիտությունների ֆակուլտետ |
Կենսագրություն խմբագրել
Հայրը՝ Նիկոլայ Պավլովի Պետերսոնը (1844—1919), երիտասարդ տարիներին որպես ուսուցիչ է աշխատել Յասնայա Պոլյանայում, անձամբ ճանաչել է Լև Տոլստոյին և Ֆեոդոր Դոստոևսկուն, եղել է հայտնի փիլիսոփա Նիկոլայ Ֆյոդորովի երկրպագուն և նրա աշխատությունների հրատարակիչը, մայրը Օգարյովների ընտանիքից էր։ Սովորել է Աշխաբադի և Վեռնի գիմնազիաներում, որտեղ նրա հայրը աշխատել էր որպես դատավոր։ 1913 թվականին ավարտել է Մոսկվայի համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետը, մասնագիտացել է համեմատական լեզվաբանության և հնդեվրոպաբանության մեջ՝ Վիկտոր Պորժեզինսկու ղեկավարությամբ։ Աշխատել է սանսկրիտի և պատմահամեմատական լեզվաբանության ամբիոնում։ Մոսկվայի պետական համալսարանում և Մոսկվայի այլ համալսարաններում դասավանդել է հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականություն, սանսկրիտ, լիտվերեն, ռուսաց լեզվի շարահյուսություն և այլն, 1916 թվականից դոցենտ է, իսկ 1925 թվականից՝ պրոֆեսոր։ 1918-1923 թվականներից Մոսկվայի լեզվաբանական կազմակերպության քարտուղարն է։ Լեզուների դասավանդման ժամանակ օգտագործել է ինքնատիպ մեթոդիկա՝ ուսուցումն սկսելով ոչ թե վարժություններով, այլ միանգամից ընթերցանությամբ և անծանոթ տեքստի վերլուծությամբ։ Առաջին իսկ պարապմունքների ժամանակ Պետերսոնն անց էր կացնում մեկ արտահայտության մի քանի բառերի բազմակողմանի վերլուծություն։ Աստճանաբար տեմպն արագանում էր, լեզվական տեղեկատվության ծավալը մեծանում էր, և շուտով ուսանողներն ինքնուրույն կարողանում էին վերլուծել բարդ տեքստեր։ 1925 և 1931 թվականներին գործուղումների է մեկնել արտասահման։ 1920֊ական թվականների վերջում նրան քննադատում էին և անվանում «կեղծ գիտության ներկայացուցիչ»։ 1931 թվականին դուրս է գալիս Մոսկվայի պետհամալսարանի լեզվաբանության ամբիոնից և աշխատում Մոսկվայի պետական մանկավարժական ինստիտուտում և Գիտահետազոտական ինստիտուտի տարրական դպրոցում, իսկ 1938 թվականից՝ Մոսկվայի փիլիսոփայության, գրականության և պատմության ինստիտուտում։ 1941 թվականից, Մոսկվայի պետական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի բացման օրվանից այնտեղ դասավանդում է լեզվաբանություն, հունարեն, լիտվերեն և սանսկրիտ։ 1940֊ական թվականներին աշխատել է նաև ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի ռուսաց լեզվի ինստիտուտում։ 1940֊ականների վերջին ստիպված թողել է դասավանդումը։ Միայն 1950 թվականից հետո վերադարձել է աշխատանքի Մոսկվայի պետհամալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետում և , չնայած քննադատություններին, հասցրել է ուսանողներին փոխանցել լեզվաբանական դպրոցի ժառանգությունը և բարձր մասնագիտական և էթիկայի նորմեր։ 1952 թվականին ծանր հիվանդացել է և թողել դասավանդումը։
Ներդրումը գիտության մեջ խմբագրել
Իր բազմակողմանի մանկավարժական գործունեությանը զուգահեռ Պետերսոնը իր ներդրումն է ունեցել լիտվերենի քերականության ասպարեզում։ Նրա նշանակալից աշխատանքներից է ռուսերենի շարահյուսության մասին ակնարկը, որտեղ նա փորձ է արել Ֆորտունատովի քերականության թեորիան հասցնել շարահյուսական մակարդակի՝ շարահյուսության ուսումնասիրման ժամանակ առաջիններից մեկն էր, որ օգտագործեց վիճակագրական մեթոդներ։ Սակայն լեզվի քանակական և տարբեր երևույթների ու միավորների փոխհարաբերությունները հետաքրքրում էր գիտնականին ոչ թե ինքնին, այլ որպես միջոց, որի օգնությամբ կարելի է առանձնացնել լեզվի կենդանի, զարգացող տարրերը հին, անկենդան տարրերից։ Պետերսոնը հայտնի է նաև որպես մեթոդիստ, հեղինակ է ֆրանսերենի և ռուսերենի դասավանդման մասին աշխատանքների, ռուսերենի ուղղագրության և այլ խնդիրների։ Գրել է ուղղագրական բառարան, որի մեջ կա մոտ 50000 բառ։
Հիմնական աշխատությունները խմբագրել
- Очерк синтаксиса русского языка. М.; Пг., 1923. (ռուս.)
- Русский язык: Пособие для преподавателей. М.; Л., 1925. (ռուս.)
- Лекции по современному русскому литературному языку: Пособие для студентов педагогических институтов. М., 1941. (ռուս.)
- Современный французский язык. М., 1947 (в соавторстве с К. А. Ганшиной). (ռուս.)
- Введение в языкознание. М., 1952. (ռուս.)
- Система русского правописания. М., 1955. (ռուս.)
- Очерк литовского языка. М., 1955. (ռուս.)
Գրականություն նրա մասին խմբագրել
- Кузнецов П. С. Памяти М. Н. Петерсона // Вестник МГУ. Серия VII, филология, журналистика. 1963, № 3. — С. 91—94. (ռուս.)
- Кочергина В. А. Профессор Михаил Николаевич Петерсон. — М., 1999. (ռուս.)
- Кочергина В. А. Михаил Николаевич Петерсон // Научные доклады высшей школы: Филологические науки, 1970, 6. (ռուս.)
- Кочергина В. А. Профессор Московского университета М. Н. Петерсон (1885—1962 г.) // Вопросы сравнительно-исторического изучения индоевропейских языков. Сборник памяти профессора М. Н. Петерсона. М., 1997. — ISBN 5-89209-149-X. — С. 8—13. (ռուս.)
- Винокур Т. Г. Взгляды М. Н. Петерсона на социальную природу языка в современном освещении // Там же. — С. 14—23. (ռուս.)
- Нецецкая И. Г. Литуанистическое наследие М. Н. Петерсона // Там же. — С.24—35. (ռուս.)
- Рапова Г. И. Учение М. Н. Петерсона о частях речи в его отношении к предшествующей грамматической традиции // Там же. — С.36—45. (ռուս.)
- Боровская М. Г. М. Н. Петерсон и преподавание иностранных языков // Там же. — С.46—53. (ռուս.)
- Алпатов В. М. Москва лингвистическая / Научный совет Российской Академии наук по изучению и охране культурного и природного наследия. — М.: Изд-во Института иностранных языков, 2001. — 104 с. — (Природное и культурное наследие Москвы). — ISBN 5-88966-028-4. — С. 25—29. (ռուս.)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Петерсон Михаил Николаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.