Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարս (այլ կիրառումներ)

Մարս ծրագիր, սովետական ավտոմատ միջմոլորակային կայաններով (ԱՄԿ) իրականացվող ծրագիր, ուղղված Մարս մոլորակի և մերձմոլորակային տարածության հետազոտություններին։ Իրականացվել է 1960 թվականից մինչև 1973 թվականները։

Մարս 1-ը խորհրդային փոստային նամականիշի վրա (1964)

Պաշտոնապես հայտարարվել է հետևյալ ԱՄԿ-ների արձակման մասին՝

Մ-60 (), Մ-62 (2ՄՎ), Մ-69 (3ՄՎ), Մ-71 (4ՄՎ) շարքերի տիեզերական սարքերի անհաջող արձակումների մասին Սովետական Միությունը չէր հայտարարում։ Մարս տեսակի 62Ա և 62Բ սարքերը, որոնք դուրս էին բերվել Երկրի ուղեծիր, ամերիկյան մասնագետների կողմից անվանվել են «Սպուտնիկ 22» և «Սպուտնիկ 24»։

Միջմոլորակային ուղեծիր դուրս եկած 3ՄՎ-4 սարքը ստացավ Զոնդ-2 անվանումը, իսկ Երկրի ուղեծիր դուրս եկած Մարս-3ՄՍ սարքը ստացավ «Կոսմոս-419» նշանակումը։

Առաջին և երկրորդ սերնդի սարքերը նախագծվել են ՀԿԲ-1-ի կողմից, իսկ երրորդ և չորրորդ սերունդները ստեղծվել են Լավոչկինի ԳԱՄ-ի կողմից։

Առաջին և երկրորդ սերնդի սարքերը արձակվում էին 4-աստիճանանի միջին դասի Մոլնիա կրող հրթիռներով, իսկ երրորդ և չորրորդ սերնդի սարքերը՝ ծանր դասի Պրոտոն-Կ հրթիռներով, հավելյալ Դ դասի արագացման հանգույցներով, որպես 4-րդ աստիճան։

Ծրագրի շրջանակներում արձակված սարքեր խմբագրել

դասի կայաններ - խորհրդային առաջին փորձերը երկու 1Մ դասի կայաններ ուղարկել դեպի Մարս, յուրաքանչյուրն ուներ մոտ 650 կգ զանգված։ Երկուսն էլ արձակվել են 1960 թվականին և չեն կարողացել հասնել ուղեծիր[1]։ Տիեզերանավերը արևմտյան լրատվամիջոցներում ստացել են Մարսնիկ անվանումը։

2ՄՎ դասի կայաններ - Մարս-1-ը արձակվել է 1962 թվականին, սակայն ծագած խնդիրների պատճառով կապն ընդհատվել է կայանի հետ։ Մոտավորապես միաժամանակ երկու այլ կայաններ են արձակվել՝ Մարս-2ՄՎ-4 համար և Մարս-2ՄՎ-3 համար 1, երկու կայաններն էլ ձախողել են կրող հրթիռների խափանումների պատճառով։ Բոլոր կայանները ունեցել են մոտ 900 կիլոգրամ զանգված։

2Մ/Մ69 դասի կայաններ - Մարս-2Մ համար 521 և Մարս-2Մ համար 522 կայանները ավելի ծանր տիեզերանավեր են՝ մոտ 5 տոննա զանգվածով։ Դրանք արձակվել են Պրոտոն-Կ հրթիռներով և իրենցից ներկայացնում էին միայն ուղեծրակայաններ։ Երկուսն էլ ոչնչացվել են արձակման ժամանակ։

3ՄՎ դասի կայաններ - Այս դասի միակ կայանը արձակվել է 1971 թվականի մայիսի 5-ին։ Այն բաղկացած էր միայն ուղեծրակայանից և նախատեսված էր դառնալու առաջին կայանը, որը պետք է մտներ Մարսի ուղեծիր՝ դրանով իսկ հաղթելով ամերիկյան Մարիներ-8 և Մարիներ-9 կայաններին։ Սակայն կրող հրթիռի վերին աստիճանի անսարքության պատճառով այն չկարողացավ հեռանալ Երկրի ուղեծրից[2]։

4ՄՎ դասի կայաններ - 4ՄՎ հենքի վրա ստեղծված առաջին կայաններն էին՝ «Մարս-2» և «Մարս-3», երկու միանման կայաններ, որոնցից յուրաքանչյուրը ուներ ուղեծրակայան և իջեցվող սարք։ Մնացած 4 կայանները ունեին տարբեր կառուցվածքներ, դրանք կամ ուղեծրակայաններ էին, կամ ներառում էին նաև իջեցվող սարքեր։

Չիրականացված առաքելություններ խմբագրել

Մարս-4ՆՄ և Մարս-5ՆՄ խմբագրել

 
Մարս 5ՆՄ

Մարս-4ՆՄ և Մարս-5ՆՄ նախատեսվող նախագծերը ավելի ծանր կայաններ էին, որոնք պետք է արձակվեին Ն-1 կրող հրթիռով։ Այս առաքելկություններից մեկով նախատեսվում էր հասցնել Մարսի մակերևույթ Մարսագնաց, իսկ մյուսով վերադարձնել նմուշ մոլորակի մակերևույթից։ Ն-1 հրթիռի բոլոր չորս փորձարկումները ձախողվեցին, և ոչ մի Մարսի հետազոտման առաքելությունում այն չկիրառվեց[3]։

Մարս-5Մ խմբագրել

Մարս 5Մ (կամ Մարս-79) առաքելությունը նմուշների վերադարձի նպատակ ուներ, որով նախատեսվում էր արձակել զույգ կայաններ դեպի Մարս։ Առաքելությունը չեղարկվեց Իգլա համակարգի անկատարության պատճառով։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Chronology of Mars Exploration». National Space Science Data Center. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 19-ին.
  2. «NASA—NSSDC—Spacecraft—Details». Nssdc.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 13-ին.
  3. Советский грунт с Марса Արխիվացված Մարտ 4, 2012 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ խմբագրել