Մարիա Տելկեշ
Մարիա Տելկեշ (հունգ.՝ Telkes Mária, դեկտեմբերի 12, 1900, Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա - դեկտեմբերի 2, 1995, Գրենադա[1]), հունգարաամերիկացի գիտնական և գյուտարար, արևային էներգիայի տեխնոլոգիաների ոլորտի մասնագետ[5]։
Մարիա Տելկեշ | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 12, 1900 Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 2, 1995 (94 տարեկան) Գրենադա[1] |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Հունգարիա և  ԱՄՆ |
| Մասնագիտություն | քիմիկոս, կենսաֆիզիկոս և գյուտարար |
| Հաստատություն(ներ) | Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ[2] |
| Գործունեության ոլորտ | ջերմաէլեկտրականություն |
| Ալմա մատեր | Բուդապեշտի համալսարան (1920) |
| Պարգևներ | |
 Mária Telkes Վիքիպահեստում | |
Վաղ տարիներ և կրթություն
խմբագրելԾնվել է 1900 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Բուդապեշտում, Հունգարիա։ Բուդապեշտի համալսարանում սովորել է ֆիզիկական քիմիա։ 1920 թվականին ավարտել է համալսարանը։ 1924 թվականին պաշտպանել է դոկտորական դիսերտացիա, որից հետո տեղափոխվել է ԱՄՆ[6]։
Գործունեություն
խմբագրելԱՄՆ-ում Մարիա Տելկեշը բիոֆիզիկոս է աշխատել է Քլիվլենդի կլինիկայի ֆոնդում։ 1937 թվականին նա ստացել է ԱՄՆ-ի քաղաքացիություն և սկսել է հետազոտող ինժեներ աշխատել Westinghouse Electric-ում։ 1939-1953 թվականներին նա Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում զբաղվել է արևային էներգիայի ուսումնասիրությամբ։ 1953 թվականին աշխատանքի է անցել Նյու Յորքի համալսարանում[6]։
Տելկեշը հայտնի է որպես 1947 թվականին առաջին ջերմաէլեկտրական գեներատորի ստեղծող։ 1948 թվականին նա Մասաչուսեթս նահանգի Դովերում «Արևային տան» համար մշակել է առաջին արևային ջեռուցման համակարգը (տունն ամբողջությամբ կառուցված էր արևային ջեռուցմամբ՝ ըստ ճարտարապետ Էլեանոր Ռեյմոնդի նախագծի)[7]։ 1953 թվականին նա ստեղծել է առաջին ջերմաէլեկտրական սառնարանը՝ օգտագործելով կիսահաղորդիչային ջերմաէլեկտրականության սկզբունքները։
Տելկեշը հայտնաբերել է գործնական բազմաթիվ ջերմային սարքեր, այդ թվում և փոքրիկ աղազատիչ սարք փրկամակույկներում կիրառման համար, որն աշխատում էր արևային էներգիայիով։ Այդ սարքավորումը կարող է փրկել օդաչուների և նավաստիների կյանքը, որոնք հայտնվում են բաց ծովում առանց քաղցրահամ ջրի[5]։ Տելկեշը ջերմության պահպանման արևային համակարգի ստեղծողներից մեկն է, ինչի շնորհիվ ստացել է «Արևի թագուհի» մականունը[8]։
1977 թվականին Մարիա Տելկեշը թոշակի է գնացել, սակայն համալսարանում խորհրդատու է մնացել մինչև 1990-ական թվականների սկիզբ։ Կյանքի վերջին տարիներն ապրել է Մայամիում։ Մահացել է 1995 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Բուդապեշտում, ուր որոշել է առաջին անգամ այցելել արտագաղթելուց հետո[6]։
Մարիա Տելկեշի պատվին անվանակոչվել են դպրոցներ Հարավային Կարոլինայում, Սան Ֆրանցիսկոյում և Օհայոյում։
Մրցանակներ
խմբագրել- 1952՝ Կին ինժեներների միավորման մրցանակ,
- 1977՝ Արևային էներգիայի ամերիկյան միավորում, Չարլզ Գրիլ Աբբոտի մրցանակ,
- 2012՝ ներառվել է ԱՄՆ գյուտարարների փառքի ազգային սրահում։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 PIM identifier
- ↑ Máría Telkes, la científica "Reina del Sol" que diseñó la primera casa con calefacción solar y otras maravillas tecnológicas (իսպ.) — 2024.
- ↑ https://www.invent.org/inductees/maria-telkes
- ↑ https://swe.org/awards/individual-awards/
- ↑ 5,0 5,1 «Maria Telkes». National Inventors Hall of Fame. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 4-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Maria Telkes // Inventors and Inventions. 2008
- ↑ Denzer, Anthony (2013). The Solar House: Pioneering Sustainable Design. Rizzoli. ISBN 978-0847840052. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 6-ին.
- ↑ Elizabeth H. Oakes (2007). «Maria Telkes». Encyclopedia of World Scientists. Infobase Publishing. էջ 714. ISBN 978-1-4381-1882-6.
{{cite encyclopedia}}: More than one of|ISBN=and|isbn=specified (օգնություն)
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- «Maria Telkes Resources». solarhousehistory.com.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարիա Տելկեշ» հոդվածին։ |