Վիքիպեդիա

Մասնակից:Lilit1997/Ավազարկղ

Գաութամա Բուդդա (մ.թ.ա. 563/40, մոտ. մ.թ.ա. 483/400), հայտնի նաև որպես Սիդհարթա Գաութամա (सिद्धार्थ गौतम), Շակյամունի Բուդդա կամ պարզապես Բուդդա[1], (բուդդա կոչումից), վանական (սրամանա)[2], մուրացկան, գիտուն[3]և իմաստուն[4], որի ուսումունքների հիման վրա ձևավորվել է բուդդիզմը:[5] Ենթադրվում է, որ նա մ.թ.ա. 6-րդ և 4-րդ դարերի ժամանակահատվածում ապրել և սովորել է Հին Հնդկաստանի հյուսիսարևելյան մասում:[6]

Գաութաման ուսուցանել է զգայական հաճույքի և ծանր ճգնավորության միջև առկա Միջին ճանապարհը, մի բան, որ տարածված էր իր տարածաշրջանում՝ ամփոփված սրամանա շարժման մեջ:[7] Հետագայում նա դասավանդել է Հնդկաստանի՝ Մադագա և Կոսալա[8][9] արևելյան շրջաններում:

Գաութաման Բուդդայականության գլխավոր անձն է: Ենթադրվում է, որ Բուդդայականության մեջ նա ունի լուսավորյալ ուսուցչի հռչակ,ով հասել է Բուդդայության լիակատար աստիճանին, և իր խոհերը սփռելով ու զգայուն էակներին օգնելով՝ վերջակետ դրեց վերածնությանը և տառապանքին:

Իր կյանքի վերաբերյալ տեղեկություններ, զրույցներ և վանական կանոններ ամբողջապես ամփոփվում են միայն բուդդայակաների մահվանից հետո և այդ ամենը հենց այդպես էլ պահպանվել է իր հետևորդների հիշողության մեջ: Նրան վերագրված ուսմունքների տարբեր հավաքածուներ փոխանցվել են խոսքային ավանդույթի միջոցով և առաջին անգամ գրի են առնվել 400 տարի հետո:

Պատմական Սիդհարթա Գաութամա

Գիտնականները չեն համարձակվում անվերահսկելի հայտարարություններ անել Բուդդայի կյանքի պատմական փաստերի մասին: Մարդկանց մեծամասնությունը ընդունում է, որ Բուդդան ապրել, ուսուցանել և ստեղծել է վանական կարգ ու կանոն Մահաջապանդայի դարաշրջանում Բիմբիսարի՝ Մագադա կայսրության տիրակալի թագավորության ժամանակ (մ.թ.ա  558 – 491, կամ 400)[10][11][12] և մահացել է Աջաթասաթրուի կառավարման վաղ շրջանում, ով Բիմբիսարի հաջորդն էր՝ այսպիսով դարձնելով իրեն Մահավիրայի Ջայնիզմի Տիրտանկարայի երիտասարդ ժամանակակիցը:[13][14] Ընդհանրապես ընդունված է «ծնելիություն, հասունություն, հրաժարում, որոնում, արթնացում եւ ազատագրում, ուսուցում, մահ» ընդհանուր հաջորդականությունը,[15], սակայն ավանդական կենսագրություններում քիչ հավանական է ճշմարտացիություն պարունակող մանրամասների հուսալիությունը:[16][17]

Գաութմանի ծննդյան եւ մահվան ժամանակները անորոշ են: 20-րդ դարի պատմաբանների մեծ մասը նրա կյանքի ժամանակաշրջանը թվագրում են մոտավորապես մ.թ.ա 563-483 թթ:[18][19] Վերջերս նրա մահը թվագրվում է մ.թ.ա 411-400 թթ., իսկ 1988 թ-ին[20][21][22] տեղի ունեցավ այս հարցին վերաբերող գիտական ժողով, որտեղ մեծամասնությունը առաջ է քաշել հստակ կարծիքներ՝ Բուդդայի մահը[18][23][Ն 1] թվագրելով մ.թ.ա 400 թվականից 20 տարի առաջ կամ հետո: Սակայն այս այլընտրանքային ժամանակաշրջանները չեն ընդունվել բոլոր պատմաբանների կողմից:[28][29][Ն 2]

Պատմական համատեքստ

Վաղ տեքստերի վկայությունը ցույց է տալիս, որ Սիդհարթա Գաութաման ծնվել է Շակյա տոհմում, որը մ.թ.ա 5-րդ դարում արևելյան Հնդկաստանի աշխարհագրական եւ մշակութային մասում գտնվող մի համայնք էր: Իր գործածական անուններից էր «Սաքամունի» կամ «Սաքսիմունի» ("Իմաստուն Շակյա"): Այն կամ փոքր հանրապետություն է եղել, կամ խմբիշխանություն, և նրա հայրը ընտրված ցեղապետ էր կամ օլիգարխ: Բուդդիստական ավանդության համաձայն Գաութաման ծնվել է Լումբինիում, այժմյան Նեպալում, և մեծացել է Կապիլվաստույի Շակյա մարաքաղաքում, որը կամ այսօրվա Տիլաուրակոթն է (Նեպալ), կամ Պիպրահվան (Հնդկաստան):

Բուդդան ծնվել է Շակյա հանրապետությունում, որը Կապիլավաստու քաղաք-պետություն էր, շատ փոքր պետություն, որը գտնվում էր Նեպալի ներկայիս պետական սահմանի ներսում, հյուսիսային Հնդկաստանի սահմանին:

Նա Հիմալայասում գտնվող Շակյա տոհմից էր, և իր ներկայից ծննդավայրը գտնվում էր Հյուսիսային Հնդկաստանի սահմանից մի քանի մղոն հեռավորության վրա՝ Նեպալում: Ըստ էության, նրա հայրը տոհմի առաջատարն էր, այլ ոչ թե թագավորը, չնայած նրա կոչումը ռաջա էր, որն էլ մասամբ համապատասխանում էր «թագավորի» բառին: Այդ ժամանակ Հյուսիսային Հնդկաստանի մի շարք պետություններ եղել են թագավորություններ կամ այլ հանրապետություններ, և Շակյայի հանրապետությունն էլ ենթարկվում էր հարավում գտնվող Կոսալայի հզոր թագավորին:

Հին Կապիլավաստուի ճշգրիտ տեղը անհայտ է: Հնարավոր է, որ այն եղել է Ուտարտ-Պրադրեսում գտնվող Պիպրավա քաղաքում՝ Հնդկաստանի հյուսիսային հատվածում կամ էլ ներկայից Նեպալում գտնվող Տիլաուրակոթում: Երկու քաղաքներն էլ գտնվում են իրարից ընդամենը 15 մղոն հեռավորության վրա:

Բուդդիստական ավանդույթի համաձայն, նա իր լուսավորյալ կրթությունը ստացել է Բոդհ Գայայում, իր առաջին քարոզներն է կարդացել Սարնատում և մահացել է Կուշինագարում:

Բացի Վեդիկ Բրամմիններից, Բուդդայի կյանքը համընկավ այնպիսի հեղինակավոր մտածողության դպրոցների ծաղկման հետ, ինչպիսիք են Շիվիկան, Շիվիկանը, Չարվակը, Ջայնիզմը եւ Աքնանան:[34] Բրահմաջալա Սուտտան արձանագրում է վաթսուն երկու մտավորական դպրոց: Այս համատեքստում սրամանան վերաբերում է այն մարդուն, ով աշխատում է, ծանրաբեռնված է, կամ ինքնուրույն է աշխատում (որոշակի բարձր կամ կրոնական նպատակների համար): Այն նաև եղել է ազդեցիկ մտածողների դար, ինչպիսիք են՝ Մահավիրան,[35] Պուղրամանա Կասպա, Մաքհալի Գոսալան, Աջիտա Կեսակամբալին, Պակուտա Կաչկիանան եւ Սանջյա Բելաաթապապտտան, որոնք արձանագրված են Սամանապալա Սուտտայում, և որոնց տեսակետներին Բուդդան, ամենայն հավանականությամբ պետք է ծանոթ լիներ:[36][37][Ն 3] Անշուշտ, Սարիպուտտան եւ Մոգգալանան՝ Բուդդայի առաջատար աշակերտներից երկուսը, նախկինում եղել էին Սանյայա Բալաաթաթապուտայի թերահավատության առաջատար աշակերտներից[39] և Պալի օրենքով Բուդդան բնութագրվում է որպես՝ մտավորական դպրոցներում քննարկումներին հաճախ ներգրավվածություն ունեցող կողմնակից: Գոյություն ունի նաեւ բանասիրական վկայություն, որ երկու վարպետներ՝ Ալանա Կալաման եւ Ուդակա Ռամապութտան, ըստ էության, պատմական գործիչներ էին, եւ, ամենայն հավանականությամբ, հենց նրանք Բուդդային ուսուցանեցին մեդիտացիոն տեխնիկայի երկու տարբեր ձեւերը:[40] Այսպիսով, Բուդդան հենց այդ ժամանակաշրջանի բազմաթիվ սրամանա փիլիսոփաներից մեկն էր:[41] Մի ժամանակաշրջանում, երբ մարդու սրբությունը գնահատվել էր իր ասցետիզմի մակարդակով,[42] Բուդդան եղել է բարեփոխիչ սրամանա շարժման մեջ, այլ ոչ թե հակառակորդ Վեդիկ Բրահմանիզմի դեմ:[43]

Պատմականորեն, Բուդդայի կյանքը համընկավ նաեւ մ.թ.ա. 517-516 թթ.[44] Դարիուս I- ի տիրակալության ժամանակ Ինդուզի Աքեմենյան նվաճման հետ: Գանդհարայի եւ Սինդսի շրջանների Աքեմենյան օկուպացիան, որը պետք է շարունակվեր մոտ երկու դար, ուղեկցվում էր Աքեմենյան կրոնների, բարեփոխված մազդայականության կամ վաղ զրադաշտականության ներդրմամբ, որին Բուդդիզմը կարող էր արձագանքել մասամբ:[44] Մասնավորապես, Բուդդայի գաղափարները կարող էին մասամբ բաղկացած լինել այս Աքեմենյան կրոններում պարունակվող «բացարձակ» կամ «կատարյալ» գաղափարների մերժմամբ:[44]

Վաղ աղբյուրներ

Գաութամայի կյանքի ընթացքում կամ դրանից մեկ երկու դար անց որևէ գրավոր գրություն չի արձանագրվել: Ասոկայի (մ.թ.ա 269- 232 թթ.) մակագրություններից մեկը նշում է կայսրության՝ Բուդդայի ծննդավայր Լումբինի ուխտագնացության մասին: Իր հրամանագրերից մեկում (Փոքր Հռոմեական Եկեղեցի թիվ 3) նշվում են որոշ Դհամա տեքստերի վերնագրեր, որտեղ էլ հիշատակվում Բուդդիստական գրավոր ավանդույթները՝ Մաուրիայի դարաշրջանում: Այս տեքստերը կարող են համարվել Պալիի օրենքների նախաբան:[45][46][Ն 4]

«Շաքիամունին» հիշատակվում է նաեւ Բախհուտի օջախներում, մ.թ.ա. մոտավորապես 100 թ.-ին՝ Բհագավատո Սակամունինո Բոդհո մակագրությամբ («Օրհնյալ Սաքամունի լուսավորումը»):[48]

Ամենահին պահպանված Բուդդիստական ձեռագրերը Գանդհարանի Բուդդիստական տեքստերն են, որոնք հայտնաբերվել են Աֆղանստանի արեւելյան Ախթալա քաղաքի Ջալալ-Աբադում կամ նրա հարեւանությամբ եւ այժմ էլ պահվում են Բրիտանական գրադարանում: Դրանք շարադրված են Գանդհարի լեզվով, Խարոստհի ձեռագրով՝ գրված կեչու փայտի վրա 27 թվով և թվագրվում են մ.թ.ա. առաջին դարից մինչև երրորդ դարը:[49]

Բանասիրական վկայությունների համաձայն, հնդկագետ և Պալի գիտակ Օսկար ֆոն Հինուբերը նշում է, որ որոշ Պալի սուտաներ ներառում են շատ արխայիկ տեղանուններ, շարահյուսական կաղապարներ և պատմական նշանակության տվյալներ՝ մոտ Բուդդայի կյանքի ժամակաշրջանին, ներառյալ Մահապարինբանա Սուտան, որն ընդգրկում է Բուդդայի կյանքի վերջին օրերի մասին մանրամասն հաշվետվություն: Հինուբերը նշում է տեքստի գրման թվական՝ ոչ ավելի ուշ քան մ.թ.ա. 350-320 թթ, որը թույլ է տալիս արձանագրել մոտավորապես 60 տարվա վաղեմություն ունեցող "ճիշտ պատմական հիշողության" մասին իրադարձություններ, եթե իհարկե Բուդդայի կյանքի ժամանակաշրջանի "Կարճ ժամանակագրությունը" ընդունվի (բայց նաև հիշեցնում է, որ այդպիսի տեքստը սկզբնապես համարվել է ավելի շատ վարքագրություն, քան պատմական իրադարձությունների ճշգրիտ արձանագրություն):[50][51]

Ավանդական կենսագրություններ

Կենսագրական աղբյուրներ

Սիդհարթա Գաութամայի կյանքի մասին աղբյուրները շատ բազմազան են, և երբեմն հակասական, ավանդական կենսագրություններ են: Դրանց շարքին են պատկանում Բուդդաքարիտան, Լալիտավիստարա Սուտրան, Մահավաստուն և Նինադականտան:[52] Դրանցից Բուդդաքարիտան  ամենավաղ կենսագրությունն է, էպիկական պոեմ՝ գրված Ասվագոսայի կողմից՝ առաջին դարում:[53] Լալիտավիստրան հաջորդ ամենահին կենսագրությունն է, Մահայանա/ Սարվաստիվադա կենսագրությունը թվագրվում է մինչև 3-րդ հազարամյակ:[54] Մահասամգիկա Լոկոտարավադա ավանդությունից Մահավաստուն մեկ այլ խոշոր կենսագրություն է՝ աստիճանաբար շարադրված մինչև մ.թ.ա. 4-րդ դարը:[54]

Բուդդայի Դարմագուպտակա կենսագրությունը ամենաամբողջական է, որը վերնագրված է՝ Աբհինիսկրամանա Սուտրա,[55] և մ.թ.ա. 3-րդ և 6-րդ դարի միջեւ ընկած ժամանակահատվածի տարբեր չինարեն թարգմանություններ: Նիդանակաթան Շրի Լանկայում Տերավադա ավանդույթից է և շարադրվել է Բուդդագհոսայի[56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56][56] կողմից 5-րդ դարում:

Կանոնական աղբյուրներից է գալիս Ջաթակայի պատմությունները, Մահապադանա Սուտտան և Աքարիյաբուտա Սուտան, որոնք ներառում են կարծիքներ, որ հնարավոր է հին են իրենց տեսակի մեջ, բայց ամբողջական կենսագրություններ չեն: Ջաթական պատմում է Գաութամայի նախկին՝ որպես բոդհիսատվա կյանքերի մասին և դրա մասին առաջին ժողովածուն թվագրվում է վաղ Բուդդիստական տեքստերի ժամանակաշրջանին համահունչ:[57] Թե՛ Մահապադանա, և թե՛ Աքարիյաբութա Սուտտան պատմում են Գաութամայի կյանքի առեղծվածային իրադարձությունների մասին, ինչպես օրինակ՝ բոդհիստավայի ծագումը Տուսիտա դրախտից մինչև մոր արգանդ:


Ավանդական պատկերների բնույթը

Վաղ բուդդիստական տեքստերում՝ նիկայաներում և ագամաներում, Բուդդան չի պատկերվում որպես ամենագետ[58] և ոչ էլ որպես հավերժական մշտագո էակ: Բհակհու Անալայոյի համաձայն Բուդդայի ամենագիտությունը  (նրան և նրա կենսագրությունը զրպարտելու աճող միտումի հետ միասին) գտնվել են ավելի ուշ Մահայանա սուտրայում, նաև Պալի հիշատակագրություններում կամ տեքստերում, ինչպես օրինակ՝ Մահավաստուն:[58] Սանդակա Սուտտայի մեջ Բուդդայի աշակերտ Անանդան առաջ է քաշում փաստարկ այն ուսուցիչների դեմ, ովքեր կարծում են[59] , որ իրենք ամենագետ են , մինչդեռ Տեվիջավաքհագոտա Սուտտայի մեջ Բուդդան հավաստում է, որ երբեք չի հռչակել իրեն ամենագետ, փոխարենը նա համարել է իրեն բարձրագույն գիտելիքների տեր (Abhijñā) [60] : Պալի Նիկայասի ավելի վաղ կենսագրական նյութը կենտրոնանում է Բուդդայի՝ որպես սրամանայի կյանքի վրա և նրա՝ տարբեր ուսուցիչների օգնությամբ լուսավորականության փնտրտուքների, օրինակ՝ Ալարա Կալամայի և նրա 45 տարվա ուսուցչի կարիերայի մասին:[61]

Ընդհանուր առմամբ, Գաութմանայի ավանդական կենսագրությունները ներառում են բազմաթիվ հրաշքներ, հույզեր եւ գերբնական երեւույթներ: Բուդդայի կերպարը այս ավանդական կենսագրություններում հաճախ ունի մշտագո և կատարելագործված էակի իմաստ, կերպար, որն անմխիթար է աշխարհիկ աշխարհի կողմից: Մահավաստուում Գաութամայի մասին ասվում է, որ նա, չնայած աշխարհի հետ ներդաշնակ համապատասխանության մեջ լինելուն, օժտված էր բազմաթիվ գերբնական ունակություններով, այդ թվում՝ նրա առանց ցավի լույս աշխարհ գալը և առհասարակ բեղնավորումը առանց հարաբերությունների, քնի, ուտելիքի, դեղամիջոցների, լոգանքի հանդեպ պահանջների բացակայությունը, ամենգիտությունը և <<կարման փոխելու>> ունակությունը:[62] Այնուամենայնիվ, նրա կյանքի որոշ պարզ մանրամասներ հավաքագրվել են այս ավանդական աղբյուրներից: Մեր ժամանակներում փորձ էր արվել ձևավորել Սիդհարթա Գաութամայի կյանքի աշխարհիկ ընբռնումը՝ առանց իր վաղ շրջանի ավանդական կենսագրությունների գերբնական տարրերը հերքելու:

Անդրեյ Սկիլթոնը գրում է, որ Բուդդան երբեք չի համարվել որպես սոսկ մարդ արարած՝ Բուդդիստական պատմական ավանդույթների կողմից:

Հատկանշական է, որ չնայած ժամանակակից Թերավադա ուսմունքներին հակառակ լինելուն (հաճախ որպես արևմուտքի կասկածամիտ աշակերտներին խաղաղացենու միջոց)՝ Բուդդան երբեք չի դիտարկվել միայն որպես մարդու կերպար: Օրինակ՝ Բուդդան շատ հաճախ նկարագրվում է մահապուրսայի՝ գերմարդու 32 հիմնական և և 80 նշաններ ունեցողի կերպարով, սակայն Բուդդան ժխտել է իր Աստված կամ մարդ լինելը, դեռ ավելին, Մահապարինիբբանա Սուտտայում նա հաստատում է, որ նա կարող էր հավերժական ապրել, եթե միայն լիներ դրա անհրաժեշտությունը:

Հին հնդիկների առանձնապես չի հետաքրքրել ժամանակագրությունը, քանի որ նրանք ավելի շատ կենտրոնացած են եղել փիլիսոփայության վրա: Բուդդիստական տեքստերը արտացոլում են այս հակումը՝ հավաստելով, որ այն, ինչ է սովորեցրել Բուդդան վեր է նրա կյանքի իրադարձություններից և ժամանակագրությունից: Այս տեքստերը պարունակում են Հնդկաստանի մշակույթի և առօրեական կյանքի վերաբերյալ նկարագրություններ, որոնք հաստատում են Ջայնիզմի սուրբ գրությունները և, հետևապես, դարձնում են Բուդդայի կյանքը Հնդկաստանի պատմության մեջ ամենավաղ ժամանակաշրջանը, որից սկիզբ են առնում ամենակարևոր իրադարձությունները: [63] Բրիտանացի հեղինակ Կարեն Արմսթրոնգը գրում է այն մասին, որ չնայած շատ քիչ տեղեկություն կա, որ կարող է համարվել պատմականապես հիմնավոր, վստահորեն կարող ենք ասել, որ Սիդդհարթա Գաութաման գոյություն է ունեցել որպես պատմական կերպար:[64] Միքայել Քաիթերսը մի քայլ առաջ է գնում՝ հավաստելով, որ «ծնունդ, հասունություն, ուրացում, որոնում, արթնացում և ազատագրում, ուսուցում, մահ» հասկացությունների հաջորդականության ամենաընդհանրական նկարագիրը ոչ այլ ինչ է, քան ճշմարտություն: [65]


Կենսագրություն

Կոնցեպցիա և ծնունդ

Բուդդիստական ավանդույթը Բուդդայի ծննդավայր է համարում Լումբինիт, որն այսօր գտնվում է այժմյան Նեպալում:[note 1][66] Նա մեծացել է Կապիլավաստուում: Հին Կապիլավաստուի հստակ վայրը հայտնի չէ:[67] Հավանաբար այն կարող է լինել կամ Պիպրահվաт, Ուտար Պրադեշг՝ այժմյան Հնդկաստանում,[68] կամ էլ Տիլաուրակոթը՝ ներկայիս Նեպալում:[69] Երկու տեղավայրերն էլ պատկանել են Սակյա երկրամասին և գտնվում են իրարից 15 մղոն (24կմ) հեռավորության վրա:


Գաութաման ծնվել է որպես Կշատրիյա[Ն 5], Սուդդհոդանի որդի, "Շակյա տոհմի"[6] ընտրված առաջնորդ, որի մայրաքաղաքը Կապիլավիստուն էր, և որը Բուդդայի կյանքի ժամանակաշրջանում հետագայում կցվել է զարգացող Կոսալայի թագավորությանը: Գաութաման նրա ընտանեկան անունն է: Նրա մայրը՝ Մայան Gautamawasthe (Māyādevī), Սուդդհոդանայի կինը Կոլիյանի արքայադուցտրն էր: Լեգենդի համաձայն Սիդհարթով հղիության գիշերը, թագուհի Մայան երազ է տեսել, որ սպիտակ փիղն իր 6 սպիտակ ժանիքներով մտել է իր աջ կողմը[73] [74] և դրանից 10 ամիս անց[75]  ծնվել է Սիդհարթան: Շակյայի ավանդույթի համաձայն, երբ թագուհի Մայան հղիացել է, ծննդաբերելու համար մեկնել է իր հոր թագավորություն՝ Կապիլավաստու: Նրա որդին՝ Բուդդան, այնուամենայնիվ, ծնվել է ճանապարհին՝ Լումբինիում, մի պարտեզում շալա ծառի տակ:

Բուդդայի ծննդյան օրը մեծ շուքով է նշվել Թերավադայի բոլոր երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Վեսակում:[76] Բուդդայի ծննունդը կոչվում է Բուդդա Պուրնիմա Նեպալում, Բանգլադեշում և Հնդկաստանում, քանի որ ենթադրվում է, որ նա ծնվել է լիալուսնի օրը: Բազմաթիվ աղբյուրներ հավաստում են, որ Բուդդայի մայրը մահացել է իր իսկ ծննդյան օրը, դրանից մի քանի կամ հենց 7 օր անց: Բուդդային տվել են Սիդհարթա անունը, որը Պալի լեզվում ունի "նա, ով հասնում է իր նպատակին" իմաստը: Ծննդյան տոնակատարությունների ժամանակ, ճգնավոր մի պայծառատես՝ Ասիտան, մեկնել է իր բնակավայրից և հայտարարել, որ երեխան կամ մեծ թագավոր (chakravartin) կամ մեծ սադհու է դառնալու: [77] Ավադական տեղեկությունների համաձայն՝ սա պատահել է փոքրիկ Սիդհարթայի՝ Ասիտայի մազերի մեջ ոտքերը դնելով և Ասիտայի՝ նրա ծննդանիշները նայելուց հետո: Սուդդհոդանան հինգերորդ օրը անվանակոչման արարողություն է կազմակերպում և հրավիրում է 8 Բրահմին գիտակների՝ ապագան կարդալու: Բոլորը երկակի կանխագուշակում են արել այն մասին, որ երեխան կամ մեծ թագավոր է դառնալու կամ սուրբ մարդ:[77] Կոնդաննաт՝ ամենաերիտասարդը, որն ավելի ուշ դառնում է Բուդդայից բացի առաջին արհատը, միակն էր, ով միանշանակ կանխագուշակել էր, որ Սիդհարթան կդառնար Բուդդա:[78]

Չնայած ավելի ուշ տեղ գտած ավանդություններում և լեգենդներում Սուդդհոդանան բնութագրվում է որպես ժառանգական միապետ՝ Իկսվակուի (Պալի՝ Okkāka) Սուրյավանշա ժառանգորդը, բազմաթիվ գիտնականներ կարծում են, որ Սուդդհոդանան ցեղային միության կողմից ընտրված առաջնորդ էր:

Վաղ տեքստերում ենթադրվում է, որ Գաութաման ծանոթ չի եղել իր ժամանակների գերիշխող կրոնական ուսմունքներին մինչ իր կրոնական փնտրտուքները, որոնք ենթադրաբար մոտիվացված են եղել մարդկության վիճակի համար գոյաբանական մտահոգությամբ:[79] Շակյա տոհմական պետությունը միապետություն չէր և ամենայն հավանականությամբ խմբիշխանության էր կամ հանարապետության տեսակ:[80] Ավելի հավասարապաշտ gana-sangha կառավարման ձևը՝ որպես քաղաքան երկընտրանք հզոր հիերարխիկ թագավորությունների համար, ենթադրաբար ազդեցություն է ունեցել սրամանիկ Յաջնիզմի և բուդդիստական սանգաների զարգացման վրա, որտեղ միապետությունները հակված են եղել դեպի Վեդիկ Բրահմանիզմ:[81]

Վաղ կյանքը և ամուսնությունը

Սիդհարթային դաստիարակել է նրա մորաքույրը՝ Մահա Պաջապատին:[82] Ավանդույթի համաձայն ի վերուստ Բուդդայի համար նախասահմանված էր ապրել արքայազնի կյանքով, հետևաբար նա ուներ երեք պալատ, որոնք հատուկ կառուցված էին իր համար: Նրա հայրը՝ թագավոր Սուդդհոդանան, ցանկանալով, որ որդին դառնա մեծ թագավոր, պաշտպանել է Բուդդային կրոնական ուսմունքներից և մարդկային տառապանքի մասին ավելորդ գիտելիքից: Չնայած Սուդդհոդանան ավանդապես միշտ պատկերվել է թագավորի, իսկ Սիդհարթան՝ արքայազնի կերպարանքով, գիտական վերջին ուսումնասիրությունները տանում են նրան, որ Շակյաները փաստացիորեն ավելի շատ կիսահանրապետական խմբիշխանություն են եղել, քան միապետություն: [83]

Երբ Սիդհարթան դառնում է 16 տարեկան, հայրը պատվավոր կերպով պլանավորում է նրա ամուսնությունը նրա հասակակակից զարմուհու՝ Յասոդհարայի հետ: Մի քանի դպրոցների վաղ բուդդայական տեքստերի եւ բազմաթիվ հետաքննական ցուցմունքների համաձայն, նա ծնեց `Ռահուլա անունով մի որդի:[84] Ենթադրվում է, որ Սիդհարթան Կապիլավիստայում անցկացրել է ևս 29 տարի: Չնայած հայրը՝ Սուդդհոդանան, Սիդհարթայի համար երաշխավորել էր անհոգ կյանք, բուդդիստական սուրբ գրերը հավաստում են, որ ապագա Բուդդան զգում էր, որ նյութական աշխարհը դատարկ է և չի կարող լինել մարդկային կյանքի վերջնական նպատակը:[82]

Հրաժարում և ճգնավորական կյանք

29 տարեկանում Սիդհարթան լքում է պալատը՝ գտնելու իրեն հետաքրքրող երևույթների պատասխանները: Չնայած իր հոր՝ իրեն հիվանդությունից, ծերությունից և տառապանքից հեռու պահելու ջանքներին, Սիդհարթան չէր վախենում ծեր մարդու կերպարանքից: Երբ Չաննան՝ նրա կառապանը, հայտնում է նրան այն մասին, որ բոլոր մարդիկ ծերանում են, արքայազնը որոշում է լքել պալատը: Ճանապարհին նա հանդիպում է հիվանդ մարդու, մի քայքայվող մարմնի, մի ճգնավոր էակի: Այդ ամենը ցնցում է նրան և

նա փորձում է հնարներ որոնել՝ հաղթահարելու ծերությունը, հիվանդությունը և մահը՝ ապրելով ճգնավորի կյանքով:[85]

Չաննայի անմիջական ուղեկցությամբ, հեծնած իր Կանթակա ձին՝ Գաութաման լքում է պալատը մուրացիկի կյանքի անմասն փնտրտուքներով: Ենթադրվում է, որ այդժամ ատվածները[86] խլացրել են ձիու վարգի ձայնը, որպեսզի պահակները չիմանան նրա մեկնման մասին:

Գաութաման սկզբում ուղևորվեց Ռաջագահա և սկսեց ապրել ճգնավորական կյանքով` փողոցներում ողորմություն խնդրելով: Երբ Բիմբասիրի մարդիկ ճանաչեցին Սիդհարթային, և թագավորը իմացավ նրա փնտրտուքների մասին, Բիմբասիրը Սիդհարթային անմիջապես գահ առաջարկեց: Սիդհարթան, իհարկե, մերժեց նրա առաջարկը, բայց խոստացավ լուսավորության բարձրակետին հասնելուց հետո ամենասկզբում այցելել նրա թագավորությունը՝ Մադադհան։

Նա լքեց Ռաջագահան և 2 ճգնավոր ուսուցիչների ուղեկցությամբ սկսեց զբաղվել յոգիկ մեդիտացիայով:[87][88][89] Ալարա Կալամայի ուսմունքներին տիրապետելուց հետո, Կալաման նրան առաջարկեց լինել իր հաջորդը: Գաութաման, սակայն, այնքան էլ գոհ չէր պարապմունքներից և որոշեց դառնալ յոգայի վարպետ Ուդակա Ռամապութթայի աշակերտը:[90] Նրա հետ նա հասավ մեդիտատիվ գիտակցության բարձրակետին և այս անգամ էլ նրա ուսուցիչն առաջարկեց նրան լինել իր հաջորդը: Բայց Սիդհարթան այս անգամ էլ գոհ չէր և կրկին հեռացավ:[91]

Զարթոնք

Վաղ բուդդիստական տեքստերի համաձայն,[92] գիտակցելով, որ մեդիտատիվ dhyana-ն զարթոնքի հասնելու միակ ճիշտ ուղին է, բայց միաժամանակ ընդունելով, որ ծայրահեղ ճգնավորությունը ամենևին արդյունավետ չէ, Գաութաման բացահայտեց այն, ինչ բուդդիստներին հայտնի է որպես Միջին ճանապարհ [92]- սեփական հաճույքների ծայրահեղությունից և ինքնասպանությունից չափավորության ուղի կամ Բուդդայի կողմից նշված ճանապարհի ութ կանոնները, ինչպես նշվում է Դհամմակակապավատանասուտայում, որը համարվում է Բուդդայի առաջին դիսկուրսը:[92] Հայտնի մի միջադեպի ժամանակ, սովահար և ուժասպառ Բուդդան կաթի և բրնձի պուդդինգի է արժանացել Սուջաթա անունով մի գյուղացի աղջկա կողմից:[93] Նրա հյուծված արտաքինը այնպիսի տպավորություն է թողել աղջկա վրա, որ վերջինս թյուրորեն հավատացել է, որ Բուդդան պարզապես հոգի է, որը նրան մաղթանք է ձոնել:[93]

Այս պատահարին համաժամանակ, Գաութաման նստել է նուիրական թզենու տակ (հիմա հայտնի որպես Բոդհի ծառ՝ Բոդհ Գայայում՝ Հնդկաստան) և խոստացել, որ այլևս վեր չի կենա տեղից մինչև չգտնի ճշմարտությունը:[94] Կաունդինյան և նրա ուրիշ չորս ընկերներ, հավատալով, որ Բուդդան հրաժեշտ է տվել իր փնտրտուքներին և դարձել է սովորական անուս մեկը, դադարեցին մնալ նրա հետ և հեռացան տարբեր ուղղություններով: Մեդիտացիոն հայտնի 49 օրերից հետո 35 տարեկանում Բուդդան հասել է լուսավորության[94]և դրանից հետո նա հայտնի է որպես Բուդդա կամ Լուսավորյալ էակ («Բուդդա» -ն երբեմն թարգմանվում է որպես «Լուսավորյալ էակ»:

Պալի կանոնի որոշ սուտրաների համաձայն զարթոնքի ժամանակ նա ամբողջապես հասել է Չորս Ճշմարտությունների լիակատար ընկալմանը՝ այսպիսով ձեռք բերելով սամսարայից՝ վերածննդի անվերջ շրջանից, տառապանքից և կրկին մահանալուց, ազատականացում:[95][96][97] Գիտնականների համոզմաբ զարթոնքի այս պատմությունը և ազատականացման հասկացությունը արդյունք է բուդդիստական ավանդույթի ավելի ուշ զարգացման, որտեղ Բուդդան համարել է դհյանան՝ որպես նիրվանայի և մոկշայի տանող ուղի:[98][99][95][Ն 6]

Նիրվանան կրքի, ատելության, տգիտությունից մաքրագործումն է, որն ապահովում է տառապանքի և վերածննդի շրջանի կայունությունը:[100] Նիրվանան նաև համարվում է աշխարհի վերջ, որի մեջ չեն մնում ոչ մի մարդկային ինքնության կամ մտքի սահմանափակումներին վերաբերող տարեր: Այդ վիճակում, մարդը կրում է տաս հատկանիշներ, որը իրապես պատկանում է ամեն Բուդդայի:

Այականա Սուտտայյի համաձայն (Samyutta Nikaya VI.1) — սուրբ գրություն՝ գտնված Պալի կամ այլ կանոններում, իր զարթոնքից հետո Բուդդան մտածում է՝ արդյոք նա պետք է սովորեցնի Դհարման մյուսներին թե չէ: Նա մտահոգված էր այն բանի համար, որ մարդիկ այնքան են տարված տգիտությամբ, ագահությամբ և ատելությամբ, որ պարզապես ի վիճակի չեն ճանաչել այն ուղին, որը նուրբ է, դժվար, և բավականին խորը ըմբռնելու համար: Այդուհանդերձ, ըստ ավանդության, Բրահմա Սահամպատին համոզում է նրան, հավատացնելով, որ վատագույն դեպքում մի քանիսը, եթե ոչ ամենքը կհասկանա այն: Բուդդան գթաշարժվում է և համաձայնում է այն սովորեցնել:

Սիդհարթա Գաութամայի «մեծ հեռացումը», որը շրջապատված է հալո, նրան ուղեկցում են բազմաթիվ պահակախմբեր, քրիստոնյա սիրող զույգեր եւ դավաթա, ովքեր եկել են հարգանքի տուրք մատուցելու. Գանդհարան, Կուշան շրջան

Սանգայի ձեւավորումը խմբագրել

Իր զարթոնքից հետո Բուդդան հանդիպեց Բաղխ քաղաքի Տապուսա եւ Բաղլիկա երկու առեւտրական եղբայրների, որոնք ներկայումս գտնվում են Աֆղանստանում, և որոնք դարձան իր առաջին աշակերտները:

Ասվում է, որ նրանցից յուրաքանչյուրը մազ է ունեցել իր գլխին, որոնք այժմ համարվում են մասունքներ Ռանգունի, Բիրմայի Շվեդագոն տաճարում: Բուդդան պատրաստվում էր այցելել Ասիտա, որպեսզի հանդիպի նախկին ուսուցիչներին ՝`Ալանա Կալաման ու Ուդակա Ռամապութտան, որ պատմեր իր եզրակացությունների մասին, սակայն նրանք արդեն մահացել էին:

Այնուհետև նա գնաց Հնդկաստանի հյուսիսում Վարանասի (Բենարես) մոտ գտնվող «Օլենյի այգին» , որտեղ շարժման մեջ էր մտել այն, ինչը բուդդայականները անվանում էին Դհարմայի անիվը՝ իր առաջին քարոզը փոխանցելով հինգ ուղեկիցներին, որոնց հետ նա փնտրում էր լուսավորություն: Նրա հետ միասին նրանք ձեւավորեցին առաջին սանգա `բուդդայական վանականների մի խումբ:

Բուդդան շրջապատված է Մահայի դեւերի կողմից: Սանսկրիտ արմավենի տերեւի ձեռագիր: Nālandā, Bihar, Հնդկաստան: Pāla շրջանը

Բոլորը դառնում են հայեր և առաջին երկու ամիսների ընթացքում Յասայի և իր 54 ընկերների դավանափոխմամբ ասվում է, որ այդպիսի խաբեբաների թիվը հասել է 60-ի: Այնուհետեւ եկավ Քեսապա անունով երեք եղբայրների բողոքը, իրենց ենթադրյալ 200, 300 եւ 500 ուսանողներով: Սանգայի թիվը աճել էր 1000-ով:

Շրջագայություններ եւ ուսուցում

Ասվում է, որ իր կյանքի մնացած 45 տարիների ընթացքում Բուդդան շրջեց Գանգեսի հարթավայրի շուրջ, այնտեղ, որտեղ այժմ կոչվում է Ուտրեր Պրադեշ, Բիխար եւ հարավային Նեպալ, ուսուցանելով տարբեր մարդկանց. ազնվականներից ծառաներին, մարդասպաններին, ինչպիսիք են Angulimala- ը եւ կաննիբալները, ինչպիսիք են Ալավակաը:[101] Թեև Բուդդայի լեզուն անորոշ է, հավանական է, որ նա սովորեցրեց մեկ կամ մի քանի սերտ կապված հնդկական բարբառներով, որոնցից Պալին կարող է ստանդարտացում լինել:

stone Mahabodhi temple in Bodh Gaya, India, is the place where Gautama Buddha attained nirvana underneath the Bodhi Tree
Մահաբոդի տաճարը, Բոդխ Գայայի (Հնդկաստան), որտեղ Գուտաման Բուդդան հասել է Նիրվանային, Bodhi ծառի տակ (ձախ)

Սանգան անցնում էր ենթատարածքի միջով՝ բացահայտելով դհարման: Դա շարունակվեց ամբողջ տարվա ընթացքում, բացառությամբ 4 ամիսների անձրևային սեզոնին Վասսայում, երբ բոլոր կրոնների ասպատակությունը հազվադեպ էր գնում: Պատճառներից մեկն այն էր, որ դա ավելի դժվար էր անել, առանց կենդանական աշխարհի վնաս պատճառելու: Այս տարվա ընթացքում սանգան նահանջում է վանքեր, հասարակական զբոսայգի կամ անտառներ, որտեղ մարդիկ գալիս են նրանց մոտ:

Առաջին վասանան անցկացվել է Վարանասիում, երբ ձեւավորվեց սանգա: Դրանից հետո Բուդդան խոստացել է գնալ Մագադայի մայրաքաղաք Ռաջագահա, այցելելու Քինգ Բիբիսարուին: Այս այցի ընթացքում Սարիփուտրան եւ Մաուդգալյայանան դիմել են առաջին հինգ աշակերտներից Ասազիին, որից հետո նրանք պետք է դառնան Բուդդայի երկու հիմնական հետեւորդները: Բուդդան Մագադայի մայրաքաղաք Ռաջագայիում գտնվող Վելուուվանա Բամբուկո վանքում անցկացրեց հաջորդ երեք եղանակները:
Իր որդու վերածննդի մասին իմանալուց հետո, Սուդրոանը որոշ ժամանակ անց ուղարկեց տասը պատվիրակություն `խնդրելով նրան վերադառնալ Կապիլավաստուն: Առաջին ինը դեպքերում պատվիրակները չկարողացան բարձրաձայնել ուղերձը եւ փոխարենը միացան սանգա `դառնալու հրեշտակ: Տասներորդ պատվիրակությունը, որը ղեկավարում էր Գուտամայի մանկության ընկեր Քալուդան , նույնպես ուղերձ է հղել:

Բանգկոկում գտնվող Ուբոսոտխի- ի ոսկեզօծ «արձագանքած Բուդդայի արձանը», որը ներկայացրեց իր խստության աստիճանը

Այժմ, նրա արթնանալուց երկու տարի անց, Բուդդան համաձայնել է վերադառնալ եւ երկամսյա ուղեւորություն է կատարել Կապիլովաստուն ոտքով՝ դրահմա ուսուցանելով: Վերադարձի ժամանակ թագավորական պալատը կեսօրվա ընթրիք էր պատրաստում, բայց սանգան էլ ողորմություն էր անում Կապիլավաստուի շուրջ: Սա լսելով, Սուդդոդանան մոտեցավ իր որդուն՝ Բուդդային, ասելով.

Mulagandhakuti, Բուդդայի տաճարի մնացորդները Ջեթավանայի վանքում, Շրտաստիում, Հնդկաստանում, որտեղ Բուդդան մեծամասնությամբ հանդես է եկել իր ելույթներով:


Vulture Peak-ի տեսարանը Հնդկաստանում, որտեղ տեղի է ունեցել Atanatiya Sutta-ն:


«Մերն է Մահամասսաթայի մարտիկների գահակալությունը, եւ ոչ մի ռազմիկ ոչինչ չի փնտրում»:

Բուդդան պատասխանում է.

«Դա ձեր արքայական ծագման սովորույթ չէ, բայց դա իմ՝ Բուդդայի ծագման սովորույթն է, հազարավոր Բուդդաները գնացել են սփոփանքով»:


Բուդիստական տեքստերը նշում են, որ Սուդդոդանան սանգային հրավիրում է պալատ ճաշելու, որին էլ հաջորդում է դհարմայի խոսակցությունը: Դրանից հետո նա ասում է, որ դարձել է սոտոպաննա: Այցելության ընթացքում արքայական ընտանիքի շատ անդամներ միացան սանգային: Բուդդայի հորեղբայրները Անանդային եւ Անուրուդդային դարձան նրա հինգ գլխավոր աշակերտներից երկուսը: Յոթ տարեկան հասակում նրա որդին՝ Ռահուլը, միացավ եւ դարձավ իր տասը գլխավոր աշակերտներից մեկը: Նրա եղբայր Նանդան նույնպես միացավ և դարձավ արահանտ:

Բուդդայի աշակերտների շարքում Սարիպուտտան, Մաուդգալյանան, Մահակասիապա, Անանդան եւ Անուրուդդը հավանաբար նրա համար ամենալավն էին: Նրա տասը ամենաառաջին աշակերտները հեղինակավոր կերպով ավարտվեցին Ուալիի, Սոթոթիի, Ռահուայի, Մահա Կաչկանայի եւ Պաննայի կվինտետներով:

Հինգերորդ վասանդայում Բուդդան մնաց Վեյշալիի մոտ՝ Մահավանայում, երբ լսեց իր հոր մահվան մասին լուրը: Ասվում է, որ նա գնացել է Սուդդոդանա եւ ուսուցանել դհարմա, որից հետո նրա հայրը դարձավ արահանտ:

Թագավորի մահը եւ կործանումը պետք է ոգեշնչեին խնամակալների կարգի ստեղծումը: Բուդիստական տեքստերը արձանագրում են, որ Բուդդան չի ցանկանում կանանց կարգադրել: Նրա խնամող մայր Մահափաջապատին, մոտեցավ նրան՝ խնդրելով միանալ սանգային, բայց նա հրաժարվեց: Մահափաջապատին այնքան ուշադիր էր վերածննդի հարցին, որ ղեկավարում էր Սաքսի և Կոլիյան տիկնանց՝ արքայական խմբից, որոնք էլ հետևում էին Սանգայից դեպի Ռաջագահա երկար ճանփորդությանը: Այն ամենից հետո, երբ Անանդան բողոք ներկայացրեց, Բուդդան, ինչպես ասվում է վերանայել է այն և սանգայի ձևավորվելուց 5 տարի անց կանանց հատուկ կարգավիճակ է տվել: Նա պատճառաբանեց, որ կանայք և տղամարդիկ նույն կարգավիճակում են գտնվում: Բայց միաժամանակ կանանց տվեց լրացուցիչ կանոններ (Vinaya), որպեսզի հետևեն դրանց:

Մահափարիրվանա (մահ)

Ըստ Մահափարինբբան Սուտտայի Պալի կանոնի, Բուդդան 80 տարեկանում հայտարարեց, որ շուտով կհասնի պարինիրվանա կամ վերջնական անմահ վիճակի՝ թողնելով երկրային մարմինը: Դրանից հետո Բուդդան կերավ իր վերջին կերակուրը, որը նա որպես առաջարկ ստացավ Կունդա անունով մի դարբնից: Լուրջ հիվանդություն ունենալով, Բուդդան հանձնարարեց իր ընկերոջը, Անանդային, համոզել Կունդին, որ իր տված կերակուրը կապ չունի իր հիվանդության հետ և որ այդ կերակուրը կլինի ամենամեծ արժանիքի աղբյուրը, քանի որ նա է վերջին կերակուրը մատուցել: Բուդդային:[102] Մետտանանդան և Հինուբերը պնդում են, որ Բուդդան մահացել է սրտի ինֆարկտից, ծերության ախտանիշից, այլ ոչ թե սննդային թունավորումից:[103][104]

Բուդդայի վերջին ճաշի ճշգրիտ պարունակությունը պարզ չէ, քանի որ որոշ աստվածաշնչյան ավանդույթներ եւ որոշակի իմաստային պայմանների թարգմանության մեջ երկիմաստություններ են լինում. Թերավադա ավանդույթի համաձայն Բուդդային առաջարկել են խոզի միս, իսկ Մահայանայի ավանդույթը հավատում է, որ Բուդդային տվել են գետնասնկեր կամ այլ սնկեր: Սրանք կարող են արտացոլել բուդդայական բուսակերության եւ տարբեր վանականների եւ զավակների սովորեցրած ավանդական տեսակետները:

Ոլեյն առաջարկում է, որ Թերավանդիսը ընդունի սուկարամադդավան Բուդդայի վերջին կերակուրի բովանդակությունը), որը կարող է բառացիորեն թարգմանել որպես խոզի փափուկ, նշանակում է «խոզերի փափուկ միս» կամ «խոզերի փափուկ սնունդ»:

Բուդիստական ավանդույթի համաձայն, Բուդդան մահացել է Կուշինարա (ներկայիս Կուշինագար, Հնդկաստան), որը դարձավ ուխտագնացության կենտրոն:[105] Անանդան բողոքարկեց Բուդդայի որոշման դեմ՝ մտնել լքված Կունինարի ջունգլիներ՝ Մալարի թագավորություն: Ասում են, որ Բուդդան Անանդային հիշեցրեց որ Կուսինարը մի երկիր էր, որը ժամանակին ղեկավարում էր արդար թագավորը:[106]
Հետո Բուդդան իրեն ուղեկցող բոլոր Բխիկուսներին խնդրեց պարզաբանել ցանկացած կասկածներ կամ հարցեր, որոնք իրենք ունեին, հետո այնպես վերացնեն դրանք, որպեսզի ուրիշները չկարողանային: Նրանք չունեին դա: Բուդիստական սուրբ գրությունների համաձայն, նա վերջապես մտավ պարինիրվանա: Հայտնում են, որ Բուդդայի վերջին խոսքերն են. <<Բոլոր խառը բաները (Սումկարա) փչացող են: Ձգտեք ջանասիրությամբ աշխատել ձեր ազատազրկման համա>>: Նրա մարմինը դիակիզել են եւ մասունքները տեղադրվել են հուշարձաններում , որոնցից մի քանիսը ենթադրվում է, որ գոյատեւել են մինչ օրս: Օրինակ, Ատամների տաճարը կամ Շրի Լանկայի «Դալադա Մալագավան» այն վայրն է, որտեղ որոշ մարդիկ հավատում են, որ պահվում են Բուդդայի աջ կողմի ատամների մասունքները:

Բուդդայի ուսմունքների վերջին օրերը

Ըստ Շրի Լանկայի Փալիի պատմական քրոնիկների, Դիպավամսան եւ Մահավամսան համաձայն կայսեր Աշոկայի (Պալի `Աշոկա) թագադրումը եղել է Բուդդայի մահից 218 տարի հետո: Չինական երկու տեքստային արձանագրությունների համաձայն կայսր Աշոկայի թագադրումը եղել է Բուդդայի մահից 116 տարի անց: Հետեւաբար, Բուդդայի մահվան ժամանակը `մ.թ.ա. 486 թ -ն է, ըստ Թերավադա և Մահայանա գրքի համաձայն մահվան ժամանակը՝ մ.թ.ա. 383 թ-ն է: Այնուամենայնիվ, Թերավադայի երկրներում Բուդդայի մահվան ավանդաբար ընդունված փաստական ամսաթիվը մ.թ.ա. 544 կամ 545 թվական է, քանի որ Ավստրիայի կայսր Աոշոկայի թագավորությունը ավանդաբար հաշվարկվում է ավելի քան 60 տարի առաջ, քան ներկայիս հաշվարկները: Բուրմայի բուդդայական ավանդույթում, Բուդդայի մահվան ամսաթիվը մ.թ.ա. 544 թ. Մայիսի 13-ը,[107] մինչդեռ թայերեն ավանդույթը մ.թ.ա. 545 թ. մարտի 11-ն է:[108]

Ենթադրվում է, որ իր մահից հետո Բուդդան իր աշակերտներին ասաց, որ չհնազանդվեն առաջնորդին: Մահակասապան ընտրվել է սանգայի կողմից `առաջին Բուդիստ Խորհուրդի նախագահ, երկու գլխավոր աշակերտներ Մուդգալյանանանի եւ Սարիփուտտանի կողմից ովքեր մահացել են Բուդդայից առաջ:

Բուդդայի մուտքը մարգինվանա: Սանսկրիտ արմավենի տերեւի ձեռագիր: Nālandā, Bihar, Հնդկաստան: ՊալաՔաղվածելու սխալ՝ The opening <ref> tag is malformed or has a bad name շրջանը

ՄասունքներըԻր մահից հետո Բուդդայի մասունքները բաժանվեցին 8 թագավորական ընտանիքների եւ իր աշակերտների միջև. դարեր անց նրանք կներդնեին 84 000 թեքահարթակի մեջ Աշոցա թագավորի կողմից:[109][110] Շատ գերբնական լեգենդներ շրջապատված են ենթադրյալ մասունքների պատմության մեջ, քանի որ նրանք նպաստում էին բուդդիզմի տարածմանը և լեգիտիմություն էին տալիս իշխաններին:

Բուդդայի գանգուղեղը, Կուշինագարը


Բուդդայի, Զենյոմիտու-տաճարի թանգարանի մասունքները, Տոկիո
Բուդդայի կյանքի տեսարաններ, ավազաքար. Ծնունդ, լուսավորություն, ծագում երկնքից, առաջին քարոզ, անցնում, գ. 2-րդ դար, կառավարական թանգարան, Մաթուրա:


Բուդդայի մասունքները ցուցադրվում են Գանգարամայի տաճարում (Կոլոմբո):



Պատերազմը Բուդդայի մասունքները, Կուշինագարի կողմից, Հարավային Գեյթը, Ստուպա ոչ: 1, Սանչի:.[111]

Ֆիզիկական հատկանիշներ

Բուդդայի լայնածավալ եւ գունագեղ ֆիզիկական նկարագրությունը ներկայացված է սուրբ գրություններում: Ծնվելով քշատրիան՝ նա դաստիարակության մեջ զինվորական ուսուցում էր անցել, եւ Շաքյանի ավանդույթի համաձայն, ստիպված էր փորձեր անցնել `ցույց տալով իր արժանապատվությունը որպես զինվոր, որպեսզի ամուսնանա:[փա՞ստ] Նա բավականաչափ ուժեղ մարմին ուներ, որը նկատվում էր թագավորների կողմից և նրանք խնդրեցին նրան միանալ իրենց բանակին:[փա՞ստ] Բուդիստները նաեւ հավատում են, որ նա ունի «մեծ մարդու 32 նշաններ»:

Բրահիմ Սոնադանան նրան բնութագրել է որպես «վայելչակազմ, լավ արտաքինով եւ հաճելի աչքերով, ամենագեղեցիկ դեմքի երանգով»: Նա ունի աստվածային ձեւ եւ դեմք:

«Զարմանալի է, իսկապես զարմանալի է, թե որքաբ հրաշալի է Գոթմանի արտաքին տեսքը, որքան պարզ ու պայծառ է նրա դեմքի գույնը, ինչպես աշնան պարզ ու պայծառ ոսկե հյութալի պտուղները, ճիշտ այնպես, ինչպես պալարային ծառի պտուղը, պայծառ է, ճիշտ այնպես, ինչպես հմուտ ոսկերչի կողմից պատրաստված ոսկյա զարդարանքը:
Վակասի անունով մի աշակերտ, որը հետագայում դարձավ արահանտ , այնքան հուզված էր Բուդդայի ֆիզիկական ներկայությամբ, որ Բուդդան ստիպված էր նրան ասել, որ իրեն ճանաչեն Դհամմայի միջոցով, այլ ոչ թե ֆիզիկական երևույթների միջոցով:

Թեև Բուդդայի պատկերը գոյություն չուներ մարդկության մեջ մինչև մ.թ.ա 1 դար , (տես Բուդիստ արվեստում), նրա լիարժեք լուսավոր ֆիզակական բնութագրերի նկարագրությունները վերագրվում են Բուդդայի Դիջա Նիկայայի Լաքհաանիշա Սուտտա IAST- ում:[112]

32 հիմնական հատկանիշներից մեկն այն է, որ Բուդդան ուներ կապույտ աչքեր:[113]

Գանդահարը Բուդդայի նկարագրությունը Հադայից, Աֆղանստան; Վիկտորիա եւ Ալբերտ թանգարան, Լոնդոն:

Տասը առաքինություններ

Բուդդայի վերագրված ինը հարստությունների հիշատակումն այն բուդդայական խոհեմությունն է եւ աստվածաբանական ծառայության պրակտիկան, որը կոչվում է Բուդդանուս: 9 առաքինությունները նույնպես Բուդդիստական 40 մեդիտացիոն առարկաների շարքում են: Բուդդայի 9 առաքինությունները երևում են Տիպիտակայում[114] և ներառում են՝Բուդդհո- Զարթոնք

Սամմա Սամբուդդո - Կատարյալ ինքնահրկիզվող

Վիջջա- քարանա-սամպանո -Բարձր գիտելիքների եւ իդեալական վարքի շնորհիվ:

Սուգատո- լավ արված կամ լավ ասված

Լոկավիդու-- Իմաստուն շատ գիտելիքների աշխարհում:

Անուտտարո Պուրիսա-դամմա-սարաթի -չկրթված մարդկանց ուսուցանող

Սատթա Դևա-Մանուսա Ամ - աստվածների եւ մարդկանց ուսուցիչ:Բխագավաթի- Օրհնված մեկը

Արախամ- Հարգանքի արժանի: Արահանտը այն մարդն է, ով ապրել է սուրբ կյանքով, նա է ՝ ով արեց այն ինչ պետք է աներ, թեթևացրեց բեռը, հասավ իրական նպատակի, ոչնչացրեց գոյության կախարդանքները եւ լիովին ազատագրվեց վերջնական գիտելիքներով»:


Ուսմունքները

Բրահիմական մղումների օգտագործումը

Պալիի Կանոնում Բուդդան օգտագործում է բազմաթիվ բրոմմանական սարքեր. Օրինակ, Սամութթա Նիկայա 111, Մաժհիմա Նիկայա 92 եւ Փալիի Կանոնի 245-ն, Բուդդան գովաբանումէ Ագնիոհթաթանուն, որպես գերագույն զոհ եւ Գայաթրի մանտրը `որպես նախորդ հաշվիչ:

Հետևելով ամենահին ուսմունքներին

Բուդդիզմի հնագույն հիմքերի մասին տեղեկություններ ստանալու եղանակներից մեկն է համեմատել Պալի Կանոնի եւ այլ տեքստերի ամենահին տարբերակները՝ ինչպիսիք են Sarvastivada- ի, Mulasarvastivada- ի, Mahisasaka- ի, Dharmaguptaka- ի[115][116] եւ չինական Agamas- ի մնացած մասերը:[փա՞ստ] Այս աղբյուրների հուսալիությունը եւ հնագույն ուսմունքների հիմնական հատվածը վիճահարույց հարց է:[117][118][119][120] Ըստ Վետերի, անհամապատասխանությունները մնում են, եւ այդ անհամապատասխանությունները վերացնելու համար հարկավոր է կիրառել այլ մեթոդներ:[115][Ն 7]

Ըստ Շմիտհաուզենի կան երեք պաշտոններ, որոնք անցկացվում են բուդդիզմ գիտնականների կողմից.[125]

  1. Սթրեսը հիմնարար միատարրության վրա և Նիկայական նյութերի զգալի մասը ինքնության մասին:[Ն 8][Ն 9]
2. «Սկպտիսիզմ` թերահավատություն՝ ամենահին բուդդայականության վարդապետությունը վերադարձնելու հնարավորության առումով »:[Ն 10]
3. Այս առումով զգուշավոր լավատեսություն:[Ն 11]

Դխայնա և խորաթափանցություն
Բուդդիզմի վաղ ուսումնասիրության հիմնական խնդիրը երկխոսության եւ հասկացության միջեւ կապն է:[118][117][120] Շմիտհաուզենը նշում է, որ չորս չքնաղ ճշմարտությունների հիշատակումը, որպես «ազատարար պատկերացումների» բաղադրիչ, որը ձեռք է բերվել Rupa Jhana- ի տիրապետումից հետո, հետագայում լրացնում է «Majhima Nika 36» տեքստերը:[131][117][118]


Վաղ Բուդդիզմ

Ըստ Թիլլման Վետտերի վաղ բուդդիզմի հիմքը դրահմայի[132][133][133][133][133][133][133] պրակտիկան է, որը շատ արդյունավետ տարբերակ է:[133] Բրոնխորստը համաձայնում է, որ դրահման բուդդիստական գյուտ էր, իսկ Նորմանը նշում է, որ «Բուդդայի ազատագրման ճանապարհը [...] եղել է մեդիտացիոն պրակտիկա:[134] Անցումային գործընթացի ընկալման տարբերակումը, որպես ազատագրման առանձին ուղի, զարգացավ հետագայում:[135]

Ըստ Մահասակասւտայի Բուդդան բոդհին ձեռք է բերել չորրորդ ջհանայից: Այնուամենայնիվ, պարզ չէ, թե ինչն է նրան արթնացրել:[134][117] Ըստ Շմիտհաուզենի և Բրոնկհորստի «ազատության հասկացողությունը» այս տեքստի հետագա լրացումն է և արտացոլում է վաղ բուդդիզմի հասկացողությունն ու զարգացումը:[131][117][Հղում աղբյուրներին] Չորս ճշմարտությունների հիշատակման «ազատական հասկացողության» բաղադրիչներից է տրամաբանական խնդիրը, քանի որ չորս ճշմարտությունները պատկերում են պրակտիկայի գծային ուղի, որի մասին գիտելիքը ինքնին չի արտահայտվում որպես ազատագրում:[136]

Բուդդա `Կանիշկա I- ի մետաղադրամի վրա:



Նրանք չեն սովորեցնում, որ մարդը ազատագրվում է չորս ազնիվ ճշմարտությունները իմանալու միջոցով, բայց գործադրելով չորրորդ ազնիվ ճշմարտությունը, այն ութսուն ճանապարհը, որը հասնում է ճիշտ սամադիում:

Չնայած <<Նիբբանան>> այս պրակտիկայի ցանկալի նպատակի ընդհանուր տերմինն է, շատ այլ պայմաններ կարելի է գտնել Նիկայասի ամբողջ տարածքում, որոնք չեն նշվում:[137]

Ըստ Վետտերի բուդդայական ուղու նկարագրությունը ի սկզբանե եղել է պարզ, որպես «միջին ճանապարհ» տերմին: Ժամանակի ընթացքում այս կարճ նկարագրությունը մշակվել է, ինչը հանգեցրեց ութական ուղի նկարագրությանը:[138]

Ըստ Բրոնխհորստի եւ Անդերսոնի, չորս ճշմարտությունները դարձան փոխարինող «պրաջնայի» կամ «ազատության պատկերացում», [99][95]տերմինների համար այն տեքստերում, որտեղ «ազատագրական պատկերացմանը» նախորդում էր չորս ջհանաները:[139] Բրոնխորստի խոսքերով, չորս ճշմարտությունները, հավանաբար, չեն ձեւավորվել ամենահին բուդդայականության մեջ եւ չեն ծառայել ամենահին բուդդիզմում որպես «ազատության հասկացողություն» արտահայտությամբ:[140] Գոթմանի ուսմունքները կարող էին անձնական լինել, «հարմարեցված յուրաքանչյուր մարդու կարիքներին:[139]

Կյանքի երեք նշանները [Ն 12]կարող են արտացոլել Upanishadic կամ այլ ազդեցություններ: Կ. Ռ Նորմանը ենթադրում է, որ այս պայմաններն արդեն օգտագործվել են Բուդդայի ժամանակ եւ ծանոթ էին նրա ունկնդիրներին:[141]

Բրամման-վիհարան ծագումով հավանաբար բրմմանյան տերմին էր[142], բայց այն գուցե օգտագործվում էր Սամանայի ավանդույթների համար:[117]

Հետագա զարգացումներ

Ժամանակի ընթացքում «ազատագրական պատկերացումը» դարձավ բուդդայական ավանդույթի կարեւոր առանձնահատկությունը: Հետևյալ ուսմունքները, որոնք սովորաբար համարվում են բուդդիզմի համար կարեւոր, հետագայում դառնում են ձեւակերպումներ, որոնք կազմում են այս «ազատագրական պատկերացումների» բացատրական շրջանակի մի մասը:[118][117]

  1. Չորս Նոբելյան ճշմարտությունները. Այս տառապանքը գոյության կենդանության մի մասն է. որ տառապանքի աղբյուրը զգայականության, ինքնության ձեռքբերման եւ ոչնչացման վախի ցանկությունն է, որ տառապանքը կարող է դադարեցնել. եւ որին հաջորդում է Նոբելյան 8-րդ Ուղին:
  2. Նոբելյան 8-րդ Ուղի. ճիշտ տեսակետ, ճիշտ մտադրություն, ճիշտ խոսք, ճիշտ գործողություն, ճիշտ ապրուստ, ճիշտ ջանք, ճիշտ մտածողություն եւ ճիշտ համակենտրոնացում:
  3. Կախյալ ծագումը. Մտքի տառապանքը ստեղծում է որպես բարդ գործընթացի բնական արդյունք:


Այլ կրոններ

Որոշ հնդիկները Գաութամային համարում են որպես Վիշնուի 9-րդ ավատար:[143] Սակայն, Բուդդայի ուսմունքները ժխտում են Վեդասի հեղինակությունը եւ Բրահման-Ատմանի հասկացությունները:[144][145][146]Հետևաբար, ի տարբերություն վեց ուղղափառ հնդուական դպրոցների, Բուդդիզմը սովորաբար դասվում է որպես Նաստիգի դպրոց (աննշան, բառացիորեն «սա այնքան էլ նման չէ»):[147][148][149]

Բուդդան պատկերված է որպես աստվածային Վիշնուի 9-րդ ավատար`ավանդական հինդու ներկայացմամբ

Բուդդան մուսուլմանների փոքրամասնության Ահմիի[150] աղանդի կողմից դիտվում է որպես մարգարե, մի աղանդ, որը համարվում է խաբկանք եւ մերժում է հիմնական իսլամը հավատուրաց:[151][152] Որոշ վաղ չինական դավաճան-բուդդայականներ կարծում էին, որ Բուդդան Լաոզիի վերամիավորումն է:[153]

Բուդդա `որպես Դվարակա Տիրումալա տաճարում գտնվող Անդրա Պրադեշ:

Cao Đài կրոնի աշակերտները պաշտպանում են Բուդդային որպես հիմնական կրոնական ուսուցիչ:[154] Նրա կերպարը կարելի է գտնել իրենց Սուրբ Աթոռում եւ տան զոհասեղանին: Նա հայտնաբերվել է Աստվածային էակների հետ, որպես իրենց Բարձրագույն Լեռան (Աստծո Հոր) որդու, Հիսուս Քրիստոսի, Լոզիի եւ Կոնֆուցիոսի նման այլ կրոնական ուսուցիչների եւ հիմնադիրների հետ միասին:[155]

Քրիստոնեական Սուրբ Հոսափաթը հիմնված է Բուդդայի վրա: Անունը գալիս է Սանսկրիտ Բոդխիսաթտվայից, արաբական Բուդդասաֆի եւ վրացական Իոդասափի միջոցով: [156] Միակ պատմությունը, որում հայտնվում է Սուրբ Հոսափաթը, Բարլամը եւ Հոսափատը, հիմնված են Բուդդայի կյանքի վրա:[157] Հոսափատը ընդգրկված էր հռոմեական Ռոման Մարտուրոլոգի նախորդ հրատարակություններում (տոն օր 27 նոյեմբերի), չնայած ոչ Հռոմեական Մեսալում, եւ Արեւելյան Ուղղափառ եկեղեցու պատարագային օրացույցում (օգոստոսի 26):

Մանիխեիզմի հին գոստական աղանդում Բուդդան թվարկված է մարգարեների մեջ, ովքեր քարոզում էին Աստծո խոսքը Մանյանից առաջ:[158]

Սիկհիզմում Բուդդան նշվում է որպես Վիշնուի 23-րդ ավատար՝ Չաուբիս Ավատարում, , կազմված Դաս Գրանդում, ավանդաբար եւ պատմականորեն վերագրված Գուրու Գոբինդ Սինգհի կողմից: [159]

Բահայի հավատքում Բուդդան համարվում է Աստծո դրսեւորումներից մեկը:

Պատմություն արվեստում և ԶԼՄ-ներում

Ֆիլմեր

  1. 1994 թ. Բերնարդո Բերտոլուչիի «Փոքրիկ Բուդդա» ֆիլմը
  2. Պրեմ Սանյաս, 1925 թ. Լուռ ֆիլմ, Ֆրանց Օստենի եւ Հիմանսու Ռայի կողմից
Հեռուստատեսություն
  1. Բուդդա, 2013 թ-ի դիցաբանական դրամա, Զի TV- ում
  2. Բուդդա 2010 PBS- ի վավերագրական ֆիլմը մրցանակակիր կինոռեժիսոր Դեյվիդ Գրուբինի կողմից եւ Ռիչարդ Գերիի կողմից

Գրականություն

Երաժշտություն



Նկարչություն

Շուսսան Շաքա, Զեն գեղանկարչության հուշարձան

Բուդդայի կյանքից ստացվող տեսարանների տեսարան, Բիրմայական պարաբայկից կամ նկարագրից:

Նշումներ խմբագրել


  1. ↑
    • 411–400: Dundas 2002, էջ. 24: "...as is now almost universally accepted by informed Indological scholarship, a re-examination of early Buddhist historical material, [...], necessitates a redating of the Buddha's death to between 411 and 400 BCE..."
    • 405: Richard Gombrich[24][22][25][26]
    • Around 400: See the consensus in the essays by leading scholars in Narain, Awadh Kishore, ed. (2003). The Date of the Historical Śākyamuni Buddha. New Delhi: BR Publishing. ISBN 8176463531..
    • According to Pali scholar K. R. Norman, a life span for the Buddha of c. 480 to 400 BCE (and his teaching period roughly from c. 445 to 400 BCE) "fits the archaeological evidence better".[27] See also Notes on the Dates of the Buddha Íåkyamuni.
  2. ↑ In 2013, archaeologist Robert Coningham found the remains of a Bodhigara, a tree shrine, dated to 550 BCE at the Maya Devi Temple, Lumbini, speculating that it may possible be a Buddhist shrine. If so, this may push back the Buddha's birth date.[30] Archaeologists caution that the shrine may represent pre-Buddhist tree worship, and that further research is needed.[30]
    Richard Gombrich has dismissed Coningham's speculations as "a fantasy", noting that Coningham lacks the necessary expertise on the history of early Buddhism.[31]
    Geoffrey Samuels notes that several locations of both early Buddhism and Jainism are closely related to Yaksha-worship, that several Yakshas were "converted" to Buddhism, a well-known example being Vajrapani,[32] and that several Yaksha-shrines, where trees were worshipped, were converted into Buddhist holy places.[33]
  3. ↑ According to Alexander Berzin, "Buddhism developed as a shramana school that accepted rebirth under the force of karma, while rejecting the existence of the type of soul that other schools asserted. In addition, the Buddha accepted as parts of the path to liberation the use of logic and reasoning, as well as ethical behavior, but not to the degree of Jain asceticism. In this way, Buddhism avoided the extremes of the previous four shramana schools."[38]
  4. ↑ Minor Rock Edict Nb3: "These Dhamma texts – Extracts from the Discipline, the Noble Way of Life, the Fears to Come, the Poem on the Silent Sage, the Discourse on the Pure Life, Upatisa's Questions, and the Advice to Rahula which was spoken by the Buddha concerning false speech – these Dhamma texts, reverend sirs, I desire that all the monks and nuns may constantly listen to and remember. Likewise the laymen and laywomen."[45]

    Dhammika:"There is disagreement amongst scholars concerning which Pali suttas correspond to some of the text. Vinaya samukose: probably the Atthavasa Vagga, Anguttara Nikaya, 1:98–100. Aliya vasani: either the Ariyavasa Sutta, Anguttara Nikaya, V:29, or the Ariyavamsa Sutta, Anguttara Nikaya, II: 27–28. Anagata bhayani: probably the Anagata Sutta, Anguttara Nikaya, III:100. Muni gatha: Muni Sutta, Sutta Nipata 207–21. Upatisa pasine: Sariputta Sutta, Sutta Nipata 955–75. Laghulavade: Rahulavada Sutta, Majjhima Nikaya, I:421."[47]
  5. ↑ According to Geoffrey Samuel, the Buddha was born as a Kshatriya,[70] in a moderate Vedic culture at the central Ganges Plain area, where the shramana-traditions developed. This area had a moderate Vedic culture, where the Kshatriyas were the highest varna, in contrast to the Brahmanic ideology of Kuru–Panchala, where the Brahmins had become the highest varna.[70] Both the Vedic culture and the shramana tradition contributed to the emergence of the so-called "Hindu-synthesis" around the start of the Common Era.[71][72]
  6. ↑ Scholars have noted inconsistencies in the presentations of the Buddha's enlightenment, and the Buddhist path to liberation, in the oldest sutras. These inconsistencies show that the Buddhist teachings evolved, either during the lifetime of the Buddha, or thereafter. See:
    * Andre Bareau (1963), Recherches sur la biographie du Buddha dans les Sutrapitaka et les Vinayapitaka anciens, Ecole Francaise d'Extreme-Orient
    * Schmithausen, On some Aspects of Descriptions or Theories of 'Liberating Insight' and 'Enlightenment' in Early Buddhism
    * K.R. Norman, Four Noble Truths
    * Tilman Vetter, The Ideas and Meditative Practices of Early Buddhism
    * Richard F. Gombrich (2006). «4». How Buddhism Began: The Conditioned Genesis of the Early Teachings. Routledge. ISBN 978-1-134-19639-5.
    * Bronkhorst, Johannes (1993), «7», The Two Traditions Of Meditation In Ancient India, Motilal Banarsidass Publishers
    * Anderson, Carol (1999), Pain and Its Ending: The Four Noble Truths in the Theravada Buddhist Canon, Routledge
  7. ↑ Օրինակներ `Լամբերտ Շմիթսուենի փոխըմբռնման ազատությունը, [121] Tilman Wetter Early Buddhism Review, [122] բանաստեղծական աշխատանքը չորս ճշմարտությունների վրա KR Norman, [123] Richard Gombrich տեքստային հետազոտություն, {{sfn | Գոմբրիխ | 1997)} եւ Յոհաննես Բրոնխորստ վաղ հետազոտությունների հետազոտություն: [124]
  8. ↑ Two well-known proponent of this position are A.K. Warder and Richard Gombrich.
    * According to A.K. Warder, in his 1970 publication "Indian Buddhism},"from the oldest extant texts a common kernel can be drawn out.[126] According to Warder, c.q. his publisher: "This kernel of doctrine is presumably common Buddhism of the period before the great schisms of the fourth and third centuries BC. It may be substantially the Buddhism of the Buddha himself, although this cannot be proved: at any rate it is a Buddhism presupposed by the schools as existing about a hundred years after the parinirvana of the Buddha, and there is no evidence to suggest that it was formulated by anyone else than the Buddha and his immediate followers".[126]
    * Richard Gombrich: "I have the greatest difficulty in accepting that the main edifice is not the work of a single genius. By "the main edifice" I mean the collections of the main body of sermons, the four Nikāyas, and of the main body of monastic rules."[120]
  9. ↑ Այս պաշտոնի երկու հայտնի կողմնակիցները Ա.Կ. Warder եւ Ռիչարդ Գոմբրիխ:

    Ըստ Ա.Կ. Warder, 1970 թ. Հնդկական հնդկական բուդդիզմի հրատարակության մեջ, կարող է ընդգրկել ամենահին գոյություն ունեցող տեքստերից սովորական հիմք: [127] Ըստ Warder, c.q. նրա հրատարակիչը. «Սա վարդապետության հիմքն է, ըստ երեւույթին, մ.թ.ա. չորրորդ եւ երրորդ դարերի մեծ դեպրեսիաների ժամանակաշրջանի սովորական բուդդիզմն է: Սա, ըստ էության, Բուդդայի բուդդիզմն է, թեեւ դա անհնար է ապացուցել. Ամեն դեպքում այս բուդդիզմը ենթադրում է, որ դպրոցները գոյություն ունեն Բուդդայի «փարնիրվանա» բառից հետո հարյուր տարի հետո, եւ չկա որեւէ ապացույց, որ այն ձեւակերպված է որեւէ մեկի կողմից բացի Բուդդայից եւ նրա անմիջական հետեւորդներից »: [128]
    * Ռիչարդ Գոմբրիխ. «Ես ամենամեծ դժվարությունն եմ ճանաչում, որ գլխավոր շենքը մի հանճարի աշխատանք չէ: «Հիմնական շենքի» միջոցով նկատի ունեմ հիմնական քարոզչական հավաքածուները, չորս Նիքիասը եւ վանական կանոնների հիմնական մասը: "[129]
  10. ↑ Ռոնալդ Դեւիդսոն. «Թեեւ շատ գիտնականներ համաձայն են, որ դա սուրբ գրականության կոպիտ կառույց է (հակասական), որ համեմատաբար վաղ շրջանում (հակասական) (ինչպես բուն բնօրինակով) պահպանված եւ փոխանցված է, մենք վստահություն չունենք, որ շատ բան կա, ցանկացած, գոյատեւման բուդդայական սուրբ գրությունն իրականում պատմական Բուդդայի խոսքն է: «[130]
  11. ↑ Ռոնալդ Դեւիդսոն. «Թեեւ շատ գիտնականներ համաձայն են, որ դա սուրբ գրականության կոպիտ կառույց է (հակասական), որ համեմատաբար վաղ շրջանում (հակասական) (ինչպես բուն բնօրինակով) պահպանված եւ փոխանցված է, մենք վստահություն չունենք, որ շատ բան կա, ցանկացած, գոյատեւման բուդդայական սուրբ գրությունն իրականում պատմական Բուդդայի խոսքն է: «[130]
  12. ↑ Այս նշանների ընկալումը օգնում է ջոկատի զարգացմանը.
    • Anicca (Sanskrit: anitya ): Այն ամենը, ինչն ավարտվում է,
    • Dukhha (Sanskrit: duḥkha IAST ): Այն, ինչը գալիս է, վերջիվերջո բավարարում է.
    • Anattā (Sanskrit: anātman ): Այն, որ փորձի բնագավառում ոչինչ չի կարելի ասել «ես» կամ «իմը»:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Baroni, 2002, էջ 230
  2. ↑ Dhirasekera, Jotiya. Buddhist monastic discipline. Buddhist Cultural Centre, 2007.
  3. ↑ Shults, Brett. "A Note on Śramaṇa in Vedic Texts." Journal of the Oxford Centre for Buddhist Studies 10 (2016).
  4. ↑ Baroni, 2002, էջ 230
  5. ↑ Boeree, C George. «An Introduction to Buddhism». Shippensburg University. Վերցված է 10 September 2011-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Warder, 2000, էջ 45
  7. ↑ Laumakis, 2008, էջ 4
  8. ↑ Warder, 2000, էջ 45
  9. ↑ Skilton, 2004, էջ 41
  10. ↑ Rawlinson, Hugh George. (1950) A Concise History of the Indian People, Oxford University Press. p. 46.
  11. ↑ Muller, F. Max. (2001) The Dhammapada And Sutta-nipata, Routledge (UK). p. xlvii. 0-7007-1548-7.
  12. ↑ India: A History. Revised and Updated, by John Keay: "The date [of Buddha's meeting with Bimbisara] (given the Buddhist 'short chronology') must have been around 400 BCE."
  13. ↑ Smith, 1924, էջեր 34, 48
  14. ↑ Schumann, 2003, էջեր 1–5
  15. ↑ Carrithers, 2001, էջ 3
  16. ↑ Buswell, 2003, էջ 352
  17. ↑ Lopez, 1995, էջ 16
  18. ↑ 18,0 18,1 Cousins, 1996, էջեր 57–63
  19. ↑ Schumann, 2003, էջեր 10–13
  20. ↑ Bechert 1991–1997
  21. ↑ Ruegg, 1999, էջեր 82–87
  22. ↑ 22,0 22,1 Narain, 1993, էջեր 187–201
  23. ↑ Prebish, 2008, էջ 2
  24. ↑ Gombrich, 1992
  25. ↑ Hartmann, 1991
  26. ↑ Gombrich, 2000
  27. ↑ Norman, 1997, էջ 39
  28. ↑ Schumann, 2003, էջ xv
  29. ↑ Wayman, 1997, էջեր 37–58
  30. ↑ 30,0 30,1 Vergano, Dan (25 November 2013). «Oldest Buddhist Shrine Uncovered In Nepal May Push Back the Buddha's Birth Date». National Geographic. Վերցված է 26 November 2013-ին.
  31. ↑ Gombrich, Richard (2013), Recent discovery of "earliest Buddhist shrine" a sham?, Tricycle
  32. ↑ Tan, Piya (2009-12-21), Ambaṭṭha Sutta. Theme: Religious arrogance versus spiritual openness (PDF), Dharma farer
  33. ↑ Samuels, 2010, էջեր 140–52
  34. ↑ Jayatilleke, 1963, chpt. 1–3
  35. ↑ Clasquin-Johnson, Michel. «Will the real Nigantha Nātaputta please stand up? Reflections on the Buddha and his contemporaries». Journal for the Study of Religion. 28 (1): 100–14. ISSN 1011-7601.
  36. ↑ Walshe, 1995, էջ 268
  37. ↑ Collins, 2009, էջեր 199–200
  38. ↑ Berzin, Alexander (April 2007). «Indian Society and Thought before and at the Time of Buddha». Study Buddhism. Վերցված է 20 June 2016-ին.
  39. ↑ Nakamura, 1980, էջ 20
  40. ↑ Wynne, 2007, ch. 2, էջեր 8–23
  41. ↑ Warder, 1998, էջ 45
  42. ↑ Roy, 1984, էջ 1
  43. ↑ Roy, 1984, էջ 7
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Beckwith, Christopher I. (2015). Greek Buddha: Pyrrho's Encounter with Early Buddhism in Central Asia (անգլերեն). Princeton University Press. էջեր 7–12. ISBN 978-1-4008-6632-8.
  45. ↑ 45,0 45,1 Dhammika, 1993
  46. ↑ Bhikkhu, Thanissaro. «That the True Dhamma Might Last a Long Time: Readings Selected by King Asoka». Access to Insight. Վերցված է 8 January 2016-ին.
  47. ↑ Dhammika, 1993
  48. ↑ Leoshko, Janice (2017). Sacred Traces: British Explorations of Buddhism in South Asia (անգլերեն). Routledge. էջ 64. ISBN 978-1-351-55030-7.
  49. ↑ «Ancient Buddhist Scrolls from Gandhara». UW Press. Վերցված է 4 September 2008-ին.
  50. ↑ Oskar von Hinüber "Hoary past and hazy memory. On the history of early Buddhist texts", in Journal of the International Association of Buddhist Studies, Volume 29, Number 2: 2006 (2008), pp. 198–206
  51. ↑ see also: Michael Witzel, (2009), "Moving Targets? Texts, language, archaeology and history in the Late Vedic and early Buddhist periods." in Indo-Iranian Journal 52(2–3): 287–310.
  52. ↑ Fowler, 2005, էջ 32
  53. ↑ Olivelle, Patrick (2008). Life of the Buddha by Ashva-ghosha (1st ed.). New York: New York University Press. էջ xix. ISBN 978-0-8147-6216-5.
  54. ↑ 54,0 54,1 Karetzky, 2000, էջ xxi
  55. ↑ Beal, 1875
  56. ↑ Swearer, 2004, էջ 177
  57. ↑ Schober, 2002, էջ 20
  58. ↑ 58,0 58,1 Anålayo, "The Buddha and Omniscience", Indian International Journal of Buddhist Studies, 2006, vol. 7 pp. 1–20.
  59. ↑ Tan, Piya (trans) (2010). «The Discourse to Sandaka (trans. of Sandaka Sutta, Majjhima Nikāya 2, Majjhima Paṇṇāsaka 3, Paribbājaka Vagga 6)» (PDF). The Dharmafarers. The Minding Centre. էջեր 17–18. Վերցված է 24 September 2015-ին.
  60. ↑ MN 71 Tevijjavacchagotta [Tevijjavaccha]
  61. ↑ Access to Insight, ed. (2005). «A Sketch of the Buddha's Life: Readings from the Pali Canon». Access to Insight: Readings in Theravāda Buddhism. Access to Insight (Legacy Edition). Վերցված է 24 September 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |editorlink1= ignored (|editor-link1= suggested) (օգնություն)
  62. ↑ Jones, 1956
  63. ↑ Carrithers, 2001, էջ 15
  64. ↑ Armstrong, 2000, էջ xii
  65. ↑ Carrithers, 2001
  66. ↑ «Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha». World Heritage Convention. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Վերցված է 1 May 2018-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |dead-url= (օգնություն)
  67. ↑ Trainor, 2010, էջեր 436–37
  68. ↑ Nakamura, 1980, էջ 18
  69. ↑ Huntington, 1988
  70. ↑ 70,0 70,1 Samuel, 2010
  71. ↑ Hiltebeitel, 2002
  72. ↑ Samuel, 2010
  73. ↑ Beal, 1875, էջ 37
  74. ↑ Jones, 1952, էջ 11
  75. ↑ Beal, 1875, էջ 41
  76. ↑ Turpie, 2001, էջ 3
  77. ↑ 77,0 77,1 Narada, 1992, էջեր 9–12
  78. ↑ Narada, 1992, էջեր 11–12
  79. ↑ Hamilton, 2000, էջ 47
  80. ↑ Gombrich, 1988, էջեր 49–50
  81. ↑ Thapar, 2002, էջ 146
  82. ↑ 82,0 82,1 Narada, 1992, էջ 14
  83. ↑ Mishra, Pankaj (2010). An End to Suffering: The Buddha in the World. Farrar, Straus and Giroux. էջ 153.
  84. ↑ Meeks, 2016, էջ 139
  85. ↑ Conze, 1959, էջեր 39–40
  86. ↑ Narada, 1992, էջեր 15–16
  87. ↑ Upadhyaya, 1971, էջ 95
  88. ↑ Laumakis, 2008, էջ 8
  89. ↑ Grubin, 2010
  90. ↑ Armstrong, 2004, էջ 77
  91. ↑ Narada, 1992, էջեր 19–20
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 «Dhammacakkappavattana Sutta: Setting the Wheel of Dhamma in Motion». Access to insight. 2012-02-12. Վերցված է 25 December 2012-ին.
  93. ↑ 93,0 93,1 «The Golden Bowl». Buddha net. Վերցված է 25 December 2012-ին.
  94. ↑ 94,0 94,1 Gyatso, 2007, էջեր 8–9
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 Anderson, 1999
  96. ↑ Williams, 2002, էջեր 74–75
  97. ↑ Donald Lopez, Four Noble Truths, Encyclopædia Britannica.
  98. ↑ Vetter, 1988, էջեր xxi–xxxvii
  99. ↑ 99,0 99,1 Bronkhorst, 1993, էջեր 99–100, 102–11
  100. ↑ «nirvana». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 22 October 2014-ին.
  101. ↑ Malalasekera, 1960, էջեր 291–92
  102. ↑ «Maha-parinibbana Sutta», Digha Nikaya, Access insight, verse 56
  103. ↑ Mettanando, Hinueber
  104. ↑ Mettanando (2001-05-15). «Buddha net». Արխիվացված է օրիգինալից 14 November 2012-ին. Վերցված է 25 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  105. ↑ Huntington, 1986, էջ 47
  106. ↑ Von Hinüber, 2009, էջ 49
  107. ↑ Kala, 1724, էջ 39
  108. ↑ Eade, 1995, էջեր 15–16
  109. ↑ Lopez Jr., Donald S. «The Buddha's relics». Encyclopædia Britannica.
  110. ↑ Strong, 2007, էջեր 136–37
  111. ↑ Asiatic Mythology by J. Hackin pp. 83ff
  112. ↑ Walshe, 1995, էջեր 441–60
  113. ↑ Epstein, 2003, էջ 200
  114. ↑ Dhammananda, Ven. Dr. K. Sri, Great Virtues of the Buddha (PDF), Dhamma talks
  115. ↑ 115,0 115,1 Vetter, 1988, էջ ix
  116. ↑ Warder, 1999
  117. ↑ 117,0 117,1 117,2 117,3 117,4 117,5 117,6 Bronkhorst, 1993
  118. ↑ 118,0 118,1 118,2 118,3 Vetter, 1988
  119. ↑ Schmithausen, 1990
  120. ↑ 120,0 120,1 120,2 Gombrich, 1997
  121. ↑ Schmithausen, 1981
  122. ↑ Վետեր, 1988
  123. ↑ Նորման, 1992
  124. ↑ Bronkhorst, 1993
  125. ↑ Bronkhorst, 1993, էջ vii
  126. ↑ 126,0 126,1 Warder, 1999, էջ inside flap
  127. ↑ Warder, 1999, էջ ներսում ճեղք
  128. ↑ Warder, 1999, էջ ներքին ներքնազգեստ
  129. ↑ Gombrich, 1997
  130. ↑ 130,0 130,1 Davidson, 2003, էջ 147
  131. ↑ 131,0 131,1 Schmithausen, 1981
  132. ↑ Vetter, 1988, էջեր xxx, xxxv–xxxvi, 4–5
  133. ↑ Vetter, 1988, էջ 4
  134. ↑ 134,0 134,1 Norman, 1997, էջ 29
  135. ↑ Gombrich, 1997, էջ 131
  136. ↑ Vetter, 1988, էջ 5
  137. ↑ Vetter, 1988, էջ xv
  138. ↑ Vetter, 1988, էջ xxviii
  139. ↑ 139,0 139,1 Bronkhorst, 1993, էջ 108
  140. ↑ Bronkhorst, 1993, էջ 107
  141. ↑ Norman, 1997, էջ 26
  142. ↑ Norman, 1997, էջ 28
  143. ↑ Gopal, 1990, էջ 73
  144. ↑ «Buddha». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Վերցված է 13 July 2015-ին. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |website= (օգնություն)
  145. ↑ Sushil Mittal & Gene Thursby (2004), The Hindu World, Routledge, 978-0-415-77227-3, pp. 729–30
  146. ↑ C. Sharma (2013), A Critical Survey of Indian Philosophy, Motilal Banarsidass, 978-81-208-0365-7, p. 66
  147. ↑ «Book One, Part V – The Buddha and His Predecessors».
  148. ↑ Tribe, Paul Williams with Anthony (2000). Buddhist thought a complete introduction to the Indian tradition. London: Taylor & Francis e-Library. էջեր 1–10. ISBN 0-203-18593-5.
  149. ↑ Flood, 1996, էջեր 231–32
  150. ↑ Islam and the Ahmadiyya Jamaʻat: History, Belief, Practice, էջ 26, Վերցված է 15 November 2013-ին – via Google books
  151. ↑ Ousman Kobo (2012). Unveiling Modernity in Twentieth-Century West African Islamic Reforms. Brill Academic. էջ 93. ISBN 978-90-04-23313-3.
  152. ↑ Donald Eugene Smith (2015). South Asian Politics and Religion. Princeton University Press. էջեր 403–04. ISBN 978-1-4008-7908-3.
  153. ↑ Twitchett, 1986
  154. ↑ Janet, 2012, էջ 3
  155. ↑ Janet, 2012, էջ 9
  156. ↑ Macdonnel, 1900
  157. ↑ Mershman, 1913
  158. ↑ Barnstone W & Meyer M (2009). The Gnostic Bible: Gnostic texts of mystical wisdom from the ancient and medieval worlds. Shambhala Publications: Boston & London.
  159. ↑ «info-sikh.com». www.info-sikh.com.

Bibliography խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

The Buddha

Early Buddhism

Buddhism general

  • Kalupahana, David J. (1994), A history of Buddhist philosophy, Delhi: Motilal Banarsidass
  • Robinson, Richard H.; Johnson, Willard L; Wawrytko, Sandra A; DeGraff, Geoffrey (1996). The Buddhist Religion: A Historical Introduction. Belmont, CA: Wadsworth.

Արտաքին հղումներ խմբագրել


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Lilit1997/Ավազարկղ&oldid=6225686» էջից