Մայ Շյովալ

Մայ Շյովալ (շվեդ.՝ Maj Sjöwall, սեպտեմբերի 25, 1935(1935-09-25)^[…], Ստոկհոլմ, Շվեդիա - ապրիլի 29, 2020(2020-04-29), Լանդսկրունա, Սկոնե, Շվեդիա), ժամանակակից շվեդ գրող, լրագրող, թարգմանչուհի։ Լայն ճանաչման է արժանացել հատկապես իր կյանքի ու ստեղծագործական աշխատանքի ընկեր Պեր Վալյոյի (1926-1975) հեղինակակցությամբ գրած դետեկտիվ վեպերի ու վիպակների շնորհիվ, որոնցով դրվել է ժամանակակից շվեդական, այսպես կոչված՝ ոստիկանական գրականության հաջող հիմքը :

Մայ Շյովալ
Ծնվել է	սեպտեմբերի 25, 1935(1935-09-25)[…]
Ծննդավայր	Ստոկհոլմ, Շվեդիա
Վախճանվել է	ապրիլի 29, 2020(2020-04-29) (84 տարեկան)
Վախճանի վայր	Լանդսկրունա, Սկոնե, Շվեդիա
Մասնագիտություն	թարգմանչուհի, լրագրող և գրող
Լեզու	շվեդերեն
Քաղաքացիություն	Շվեդիա
Ուշագրավ աշխատանքներ	Ծիծաղող ոստիկանը և Մարդը պատշգամբում
Պարգևներ	Riverton International Honour Prize? Յան Մյուրդալի գրան պրի-Լենինյան մրցանակ և Edgar Allan Poe Award for Best Novel?
Համատեղ ապրող	Per Wahlöö?
Maj Sjöwall Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Մայ Շյովալը միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո գրաֆիկա և ժուռնալիստիկա է ուսումնասիրել, ապա մի շարք թերթերի ու ամսագրերի խմբագրություններում աշխատել է որպես թղթակից, գեղարվեստական խմբագիր։

1961 թվականին ծանոթացել է Պեր Վալյոյի հետ, որն, իր նման, անհաշտ մարքսիստ էր, և հաջորդ տարվանից նրանք սկսել են ապրել միասին (իրենց ամուսնությունը պաշտոնապես չեն գրանցել)։ Մինչև Պեր Վալյոյի մահը, որ տեղի է ունեցել 1975 թվականին, նրանք ապրել ու ստեղծագործել են միասին։ Ընդ որում՝ ոչ միայն դետեկտիվ վեպերի ու վիպակների շարք են ստեղծել, այլև խմբագրել են «Պերիպեո» գրական ամսագիրը։ Նրանց համատեղ հեղինակած, տասը գրքից բաղկացած դետեկտիվ վիպաշարը, որի գլխավոր հերոսը Ստոկհոլմի ոստիկանության սպանությունների բաժնի սպա Մարտին Բեկն է, աչքի է ընկնում ոչ միայն հետաքրքիր, գրավիչ դիպաշարով (սյուժեով). հեղինակները միաժամանակ վառ կերպով արտացոլել են իրենց քաղաքական ձախաթևյան հայացքները, սուր քննադատության ենթարկել շվեդական պետության ու հասարակության կառուցակարգը։ Գրքերը մեծ հաջողություն են ունեցել, բազմիցս վերահրատարակվել են, թարգմանվել ու լույս տեսել նաև այլ լեզուներով (ի դեպ, դրանց ընդհանուր տպաքանակը ամբողջ աշխարհում արդեն անցել է 10 միլիոն օրինակից), էկրանավորվել են, ցուցադրվել կինոթատրոններում և հեռուստատեսությամբ, ներկայացվել են նաև որպես թատերական ու ռադիոբեմադրություններ։ Գնահատելով հեղինակների վաստակը՝ 1971 թվականին Դետեկտիվի շվեդական ակադեմիան հիմնել է Մարտին Բեկի անվան գրական մրցանակ։

Այրիանալուց հետո էլ Մայ Շյովալը շարունակել է դետեկտիվներ գրել։ Հոլանդացի Թոմաս Ռոսի հետ հրատարակել է «Կինը, որ նման էր Գրետա Գարբոյին» վեպը, այնուհետև գերմանացի Յուրգեն Ալբերտսի հետ գերմաներեն երկու վեպ է հեղինակել՝ «Ֆլամբե սիսեռապուրը» և «Վերջին ծխողը»։ Երկար տարիներ ի վեր նա նաև շվեդերեն է թարգմանել արտասահմանցի հեղինակների լավագույն դետեկտիվ երկերը։ Բացի այդ, իր ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանված որոշ ֆիլմերում հանդես է եկել ոչ մեծ դերակատարումներով։

Ստեղծագործություններ

Մարտին Բեկի մասին երկաշարը

Պեր Վալյոյի հետ համատեղ գրած երկերը.

N.º	Տարին	Վերնագիրը հայերեն	Բնագրի վերնագիրը շվեդերեն	Վերնագիրը անգլերեն
1.º	1965	Ռոզաննա	Roseanna	Roseanna
2.º	1966	Ծխի մեջ զարթնածը	Mannen som gick upp i rök	The Man Who Went Up in Smoke
3.º	1967	Մարդը պատշգամբում	Mannen på balkongen	The Man on the Balcony
4.º	1968	Ծիծաղող ոստիկանը	Den skrattande polisen	The Laughing Policeman
5.º	1969	Անհետացած գնդացիրը	Brandbilen som försvann	The Fire Engine That Disappeared
6.º	1970	Սպանություն Սավոյայում	Polis, Polis, potatismos!	Murder at the Savoy
7.º	1971	Սեֆլյոցի սրիկան	Den vedervärdige mannen från Säffle	Abominable Man
8.º	1972	Փակ սենյակը	Det slutna rummet	The Locked Room
9.º	1974	Ոստիկաններ սպանողը	Polismördaren	Cop Killer
10.º	1975	Ահաբեկիչները	Terroristema	The Terrorists

Այլ երկեր

• Kvinnan som liknade Greta Garbo (1990) — «Կինը, որ նման էր Գրետա Գարբոյին» (Թոմաս Ռոսի հեղինակակցությամբ)
• Erbsensuppe flambiert (2003) — «Սիսեռապուրը» (Յուրգեն Ալբերտսի հեղինակակցությամբ)
• Sista resan och andra berättelser (2007) — «Վերջին ճամփորդությունը և այլ պատմվածքներ» (Պեր Վալյոյի նյութերի օգտագործմամբ)
• Der letzte Raucher (2009) — «Վերջին ծխողը» (Յուրգեն Ալբերտսի հեղինակակցությամբ)

Թարգմանություններ

• Gordon Parks: «Kunskapens träd» (The learning tree) (Պեր Վալյոյի հեղինակակցությամբ) (Lindqvist, 1965)
• Noel Behn: «Brevet till Kreml» (The Kremlin letter) (Պեր Վալյոյի հեղինակակցությամբ) (Norstedt, 1967)
• Ed McBain: «Hämnden» (Killer's payoff) (Պեր Վալյոյի հեղինակակցությամբ) (PAN/Norstedt, 1968)
• Poul Ørum: «Bara sanningen» (Kun sandheden) (Gidlund, 1976)
• Harry Mark Petrakis: «Hämndens dagar» (Days of vengeance) (Bra böcker, 1985)
• T. Jefferson Parker: «Lögnare skall brinna» (Laguna heat) (Օկե Շյովալի հեղինակակցությամբ) (Norstedt, 1987)
• Robert B. Parker: «Kidnapparna» (God save the child) (Օկե Շյովալի հեղինակակցությամբ) (Hammarström & Åberg, 1988)
• Anne Holt: «Saliga äro de som törsta ...» (Salige er de som tørster) (Norstedt, 1995)
• Olav Hergel: «Flyktingen» (Flygtningen) (Piratförlaget, 2006)
• Gretelise Holm: «Ministermordet» (Nedtælling til mord) (Piratförlaget, 2008)
• Anne Holt: «Frukta inte» (Pengemannen) (Մարգարետա Էռնեբրանդի հեղինակակցությամբ) (Piratförlaget, 2010)

Հայերեն թարգմանությամբ

• Պեր Վալյո, Մայ Շյովալ - «Սեֆլյոցի սրիկան» (թարգմանիչներ՝ Մերի Մաքսապետյան, Օլգա Սանահյան, Երևան, «Հայաստան» հրատարակչություն, 1975 թ., 232 էջ)

Էկրանավորումներ

• DEN SKRATTANDE POLISEN — The Laughing Policeman, 1973, ռեժիսոր՝ Սթյուարտ Ռոզենբերգ (Stuart Rosenberg)
• DEN VEDERVÄRDIGE MANNEN FRÅN SÄFFLE — The Abominable Man, 1976, ռեժիսոր՝ Բու Վիդերբերգ (Bo Widerberg)
• MANNEN SOM GICK UPP I RÖK — The Man Who Went Up in Smoke, 1980, режисер Փիթեր Բաչո (Péter Bacsó)
• ROSEANNA — Roseanna, 1993, ռեժիսոր՝ Դանիել Ալֆրեդսոն (Daniel Alfredson)
• MANNEN PÅ BALKONGEN — The Man on the Balcony, 1993, ռեժիսոր՝ Դանիել Ալֆրեդսոն (Daniel Alfredson)
• BRANDBILEN SOM FÖRSVANN — The Fire Engine That Disappeared, 1993, ռեժիսոր՝ Հայո Գիս (Hajo Gies)
• POLIS, POLIS, POTATISMOS! — Murder at the Savoy, 1993, ռեժիսոր՝ Պելլե Բերգլունդ (Pelle Berglund)
• DET SLUTNA RUMMET — The Locked Room, 1993, ռեժիսոր՝ Յակոբ Բեյլ
• POLISMÖRDAREN — Cop Killer, 1994, ռեժիսոր՝ Պիտեր Կեգլևից (Peter Keglevic)
• TERRORISTERNA — Stockholm Marathon, 1994, ռեժիսոր՝ Պիտեր Կեգլևից (Peter Keglevic)

«Beck» հեռուստասերիալ (նկարահանվել է 1997-2009 թթ.)

• Lockpojken — «Խայծ տղան»
• Spår i mörker — «Հետք՝ խավարում»
• Mannen med ikonerna — «Սրբապատկերով մարդը»
• Vita nätter — «Գիշեր էր»
• Öga för öga — «Ակն ընդ ական»
• Pensionat Pärlan — "«Մարգարիտ» պանսիոնատը
• Monstret — «Հրաշագործություն»
• Moneyman — «Մեծահարուստը»
• Hämndens pris — «Վրեժի գինը»
• Mannen utan ansikte — «Անդեմ մարդը»
• Kartellen — «Արգելափակում»
• Sista vittnet — «Վերջին վկան»
• Enslingen — «Մարդախույսը»
• Okänd avsändare — «Անհայտ հասցեատերը»
• Annonsmannen — «Սուրհանդակը»
• Pojken i glaskulan — «Տղան ապակե գնդում»
• Skarpt läge — «Сутуга»
• Flickan i jordkällaren — «Աղջիկը մառանում»
• Gamen — «Գիշանգղը»
• Advokaten — «Փաստաբանը»
• Den svaga länken — «Թույլ օղակը»
• Den japanska shungamålningen — «Ճապոնական երգեցիկ ձեռագործը»
• Det tysta skriket — «Լուռ բղավոց»
• I Guds namn — «Հանուն Աստծո»
• I stormens öga — «Փոթորկի հորձանքում»
• Levande begravd — «Ողջ-ողջ թաղվածը»

Ֆիլմագրություն

Որպես վեպերի և սցենարների հեղինակ

• Roseanna (1967)
• The Laughing Policeman (1973)
• Mannen på taket (1976)
• Nezakonchennyy uzhin (1980)
• Der Mann, der sich in Luft auflöste (1980)
• Brandbilen som försvann (1993)
• Det slutna rummet (1993)
• Roseanna (1993)
• Polis polis potatismos (1993)
• Mannen på balkongen (1993)
• Polismördaren (1994)
• Stockholm Marathon (1994)
• Beck (1997 – 2009)

Որպես կինոդերասանուհի (երկրորդական դերերի կատարում)

• 1993 Brandbilen som försvann
• 1993 Roseanna (video)
• 1993 Polis polis potatismos (video)
• 1993 Mannen på balkongen
• 1994 Polismördaren (video)
• 1994 Stockholm Marathon

Մրցանակներ և կոչումներ

• Էդգար Պոյի անվան մրցանակ (դետեկտիվների հեղինակների ամերիկյան կազմակերպությունից) — 1971 («Ծիծաղող ոստիկանը» վեպի համար)
• Իտալական Կատոլիկա քաղաքի Դեղին մեծ մրցանակ — 1973 («Ծիծաղող ոստիկանը» վեպի համար)
• 1987 թվականին «Ռոզաննա» վեպն ընդգրկվել է Հենրի Քիթինգի կազմած «Դետեկտիվ ժանրի 100 լավագույն գրքեր» («100 Best Crime & Mystery Books») ցանկում
• 1995 թվականին «Ծիծաղող ոստիկանը» վեպն ընդգրկվել է Ամերիկայի դետեկտիվ գրողների ընկերակցության (Mystery Writers of America) կազմած «Դետեկտիվ ժանրի 100 լավագույն գրքեր» ցանկում՝ «ոստիկանության աշխատանքը վառ կերպով և իրապաշտորեն արտացոլելու համար»
• Prémio Riverton Prize, 2006 թ.
• «Ոսկե ատրճանակ» — 2006- նորվեգական գրական մրցանակ
• 2008 թվականին «TimesOnLine» թերթի խմբագրությունը Մայ Շյովալին ու Պեր Վալյոյին հատկացրել է 15-րդ տեղը բոլոր ժամանակների դետեկտիվ հեղինակների ցանկում՝ այդ զույգին անվանելով «հյուսիսային դետեկտիվի՝ քրեական վեպի մայր ու հայր»
• Յան Մյուրդալի անվան Մեծ մրցանակ — 2013

2013 թվականին Մայ Շյովալին Բարսելոնում շնորհվել է Պեպե Կորվալյուի անվան մրցանակ՝ որպես «սև վեպի» լավագույն հեղինակի։

Գրականություն

• Paula Arvas|autore2=Andrew Nestingen|titolo=Scandinavin Crime Fiction|anno=2011|editore=University of Wales Press|città=Cardiff|lingua=inglese|OCLC=800881800
• Mitzi Brunsdale|titolo=Encyclopedia of Nordic Crime Fiction: Works and Authors of Denmark, Finland, Iceland, Norway and Sweden Since 1967|anno=2015|editore=McFarland & Company Inc|città=North Carolina|lingua=inglese|OCLC=949922774
• https://www.theguardian.com/books/2009/nov/22/crime-thriller-maj-sjowall-sweden%7Ctitolo=The Queen of Crime|sito=The Guardian|lingua=inglese|autore=Louise France|data=22 novembre 2009|accesso=18 ottobre 2017
• José Marìa Guelbenzu|titolo=Maj Sjöwall y Per Walöö|pubblicazione=Revista De Libros De La Fundación Caja Madrid|data=Gennaio 2011|pp=38-39
• John-Henri Holmberg|titolo=A Darker Shade of Sweden: Original Stories by Sweden's Greatest Crime Writers|anno=2014|editore=The Misterious Press|città=New York|lingua=inglese|OCLC=881688558
• Jake Kerridge|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/books/authorinterviews/11741385/The-couple-who-invented-Nordic-Noir.html%7Ctitolo=The(չաշխատող հղում) couple who invented Nordic Noir|pubblicazione=The Telegraph|data=19 luglio 2015|accesso=17 ottobre 2017
• Louise Nilsson|autore2=David Damrosch|autore3=Theo D'haen|titolo=Crime Fiction As World Literature|anno=2017|editore=Bloomsbury Academic|città=Londra|lingua=inglese|OCLC=976018225
• Jakob Stougaard-Nielsen|titolo=Scandinavian Crime Fiction|anno=2017|editore=Bloomsbury Academic|città=Londra|lingua=inglese|OCLC=967981236
• Michael Tapper|titolo=Swedish Cops : From Sjöwall and Wahlöö to Stieg Larsson|anno=2014|editore=Intellect Books Ltd|città=Bristol|lingua=inglese|OCLC=921934561

Արտաքին հղումներ

• Enciclopédia Nacional Sueca – Maj Sjöwall
• Norstedts – Մայ Շյովալի երկերը
• Libris – Մայ Շյովալի երկերը
• Wook – Մայ Շյովալի երկերը(չաշխատող հղում)
• Livraria Cultura – Մայ Շյովալի երկերը(չաշխատող հղում)
• Կինոնյութեր Մայ Շյովալի ու Պեր Վալյոյի մասին
• Տեղեկատվություն Մայ Շյովալի՝ գրադարաններում գտնվող գրքերի մասին

Աղբյուրներ

• (անգլերեն) Կենսագրությունն ու մատենագրությունը „Fantasticfiction“-ում
• (անգլերեն) Կենսագրությունն ու մատենագրությունը „Goodreads“-ում
• (անգլերեն) Կենսագրությունն ու մատենագրությունը „Kirjasto“-ում Արխիվացված 2010-11-03 Wayback Machine
• (շվեդերեն) Հարցազրույց Մայ Շյովալի հետ „Schwedenkrimi“, 17 մայիսի, 2002
• (անգլերեն) Մայ Շյովալը „Guardian“-ում

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մայ Շյովալ» հոդվածին։