Վիքիպեդիա

Մալգոբեկ

Մալգոբեկը (ինգուշ.՝ МагӀалбике[26], չեչեներեն՝ Малхабек[27]) — Ռուսաստանի Դաշնության Ինգուշիայի քաղաքներից է։ Մալգոբեկի մունիցիպալ շրջանի վարչական կենտրոնն է, սակայն շրջանի կազմի մեջ չի մտնում։ Հանրապետական նշանակություն ունեցող քաղաք է[28] և ունի ինքնուրույն կառավարման համակարգ։

Բնակավայր
Մալգոբեկ
ինգուշ.՝ МагӀалбике
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
ՀամայնքMalgobek Urban Okrug?[1]
Հիմնադրված է1934 թ.
Մակերես17 կմ²
ԲԾՄ409 մետր
Պաշտոնական լեզուինգուշերեն և ռուսերեն
Բնակչություն▲37 999 մարդ (2024)[2]
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ8734
Փոստային դասիչ386300
Պաշտոնական կայքmalgobek.ru​(ռուս.)
НаградыГород воинской славы
Մալգոբեկ (Ռուսաստան)##
Մալգոբեկ (Ռուսաստան)

Անվան ծագումնաբանություն

խմբագրել

Ըստ վարկածների, «Մալգոբեկ» տեղանունը առաջացել է Տերսկի լեռնաշղթայի արևմտյան մասում բնակվող քաբարդյան ժողովուրդների Կաբարդա-չերքեզերեն լեզվից։ կաբ.-չերք.՝ Мэлгъэбэг ստուգաբանության համաձայն, мэл բառը թարգմանվում է «ոչխար», իսկ բառի շարունակությունը թարգմանվում է «ուռած» (թույնից կամ թունավոր բույսից ուռած իմաստով)[29]։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ քաղաքի անվանումը գալիս է Մագիալ-Բեկ բնավայրի (ճահիճ անտառի մեջ, անտառ դաշտերի մեջ և այլն) անունից, որի տեղում, ենթադրաբար, հայտնվել է քաղաքը։ Ինգուշերեն լեզվից այս տեղանունը թարգմանվում է որպես «Բանակի գերագույն հրամանատար»՝ ի պատիվ է այդ հողերի նախկին սեփականատիրոջ[30]։

Աշխարհագրություն

խմբագրել

Քաղաքը տեղակայված է Ալխանխուրտի հովտում՝ Տերսկի լեռնաշղթայի հարավային լանջին, հանրապետության մայրաքաղաք Մագասից 40 կմ (ուղիղ գծով) հեռավորությամբ։ Մալգոբեկը տեղակայված է հովտի արևմտյան մասում, հյուսիսից այն շրջապատված է Տերսկի լեռնաշղթայով, իսկ հարավից՝ Սեժենսկու լեռնաշղթայով (Արիկ-Պապսա լեռ, 510.9 մ), ձգվում է դեպի Նիժնի Կուրպ գյուղը ( Կաբարդինո-Բալկարիա), որտեղ այն սահմանափակվում է Կուրպ գետի հովտով, որը ձգվում է միջօրեագծի ուղղությամբ՝ հարավից հյուսիս։

Պատմություն

խմբագրել

1934 թվականի Համառուսական կենտրոնական գործադիր կոմիտեի որոշմամբ, Չեչեն-Ինգուշական ինքնավար մարզի Սոժենսկու շրջանի Վոզնեսենսկի գյուղական խորհրդի ենթակայության տակ գտնվող բնակավայրը վերանվանվեց Մալգոբեկ գյուղ։ ՌՍՖՍՀ Գերագույն խորհրդի 1939 թվականի օգոստոսի 27-ի հրամանագրով գյուղը ստացավ քաղաքի կարգավիճակ։

Հայրենական մեծ Պատերազմ

խմբագրել

Մալգոբեկի պատմության հերոսական էջերը կապված են Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակաշրջանի հետ։ 1942 թվականին Կովկասում գերմանական հարձակողական գործողությունների հիմնական նպատակներից մեկը ԽՍՀՄ-ում նավթի արդյունահանման հիմնական տարածքների գրավումն էր, հիմնականում Գրոզնին և Բաքուն։ Հետևաբար, այն բանից հետո, երբ գերմանացիները օգոստոսին լքեցին Թերեքի սահմանը Մոզդոկի և Պրոխլադնիի մերձակայքում, Մալգոբեկի ուղղությունը դարձավ հետագա հարձակողական գործողությունների գերակայություններից մեկը։

Հետպատեազմյան շրջան

խմբագրել

Խորհրդային շրջանում Մալգոբեկի տնտեսության հիմքը մնաց նավթի արդյունահանումը։ Գործում էր աղյուսի գործարան, ինչպես նաև սննդի փոքր ձեռնարկություններ[31]։ Քաղաքի բնակչության մեծ աճ գրանցվեց մինչև 1970-ական թվականները, այնուհետև, մոտավորապես նույն մակարդակի վրա մնաց մինչև 1990-ական թվականների սկիզբը։ Միևնույն ժամանակ, աստիճանաբար փոխվում էր բնակչության էթնիկ կազմը։ Աստիճանաբար ռուսների թիվը նվազում էր, իսկ ինգուշների թիվը՝ աճում[32][33][34]։ 2010 թվականի մայիսի 9 -ին քաղաքում հանդիսավոր կերպով բացվեց ռազմական փառքի կոթողը [18], որն անմիջապես դարձավ Մալգոբեկի խորհրդանիշներից մեկը[35] Պաշտոնական բացումից առաջ, 2010 թվականի հունվարին, փոխվեց քաղաքի զինանշանը և Հուշակոթողը դարձավ նրա հիմնական տարրը[36]։ 2015 թվականի մայիսի 10-ին Ռազմական փառքի քաղաքը Մալգոբեկը և բելառուսական Բրեստ քաղաքը դարձան եղբայր քաղաքներ[37][38][39][40].

  •  
    Տանկ ИС-3, հուշարձան 52-րդ տանկային դիվիզիայի մարտիկների հիշատակին,ովքեր զոհվեցին քաղաքի պաշտպանության համար (1942—1943 թվականներ): 2011 թվական
  •  
    Նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ Մալգոբեկի «Քաղաքացիական փառքի քաղաք» պատվավոր կոչման դիպլոմներ շնորհելու արարողությունը, քաղաքապետարանի ղեկավար Մ. Ալիխանով (կենտրոն): 7 նոյեմբերի, 2007 թվական
  •  
    Հուշադրամ՝ նվիրված ռազմական փառքի քաղաք Մալգոբեկին: 2011 թվական
  •  
    Փոստային նամականիշերի շարք՝ նվիրված ռազմական փառքի քաղաքներին՝ Մալգոբեկ, Ելնյա, Ելց, Վորոնեժ, Լուգա: 2010 թվական:
  •  
    2010—2013 թվականների զինանշան

Բնակչություն

խմբագրել

Ըստ Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման նախարարություն կանխատեսման, բնակչությունը կլինի.[41]

  • 2024 թվական — 39,69 հազար մարդ
  • 2035 թվական — 41,89 հազար մարդ

Մալգոբեկը Ինգուշեթիայի չորրորդ խոշոր բնակավայրն է նարզանից, Սունժայից և Քարաբուլակից հետո։

Ազգային կազմը

2002 թվականի և 2010 թվականի համառուսական մարդահամարների համաձայն[42] и 2010 года[43].

Մարդահամարի տարին 2002 թվական 2010 թվական
ինգուշներ 34 368
(82,07 %)		 27 829
(89,72 %)
չեչեններ 6 044
(14,43 %)		 2 038
(6,57 %)
ռուսներ 1 063
(2,54 %)		 492
(1,59 %)
թուրքեր 130
(0,31 %)		 301
(0,97 %)
այլ 254
(0,61 %)		 144
(0,46 %)
նշված չէ 17
(0,04 %)		 214
(0,69 %)
ընդամենը 41 876
(100,0 %)		 31 018
(100,0 %)

Տեղական ինքնակառավարում

խմբագրել

Մալգոբեկ քաղաքի տեղական ինքնակառավարման կառուցվածքը հետևյալն է[44]՝

  • քաղաքապետարանի ներկայացուցչական մարմին՝ քաղաքային խորհուրդ,
  • քաղաքապետ` Մալգոբեկ քաղաքի ղեկավար,
  • Մալգոբեկ քաղաքի վարչություն վարչապետ (տեղական ինքնակառավարում),
  • ժողովրդական կրթության վերահսկողություն և հաշվապահություն իրականացնող

օրգան

Նախագահներ՝
  • 2009 - 2013 թվականներ՝ Երակի Այուպովիչ Գանտեմիրով
  • 2013 - 2016 թվական՝ Շարպուդին Սարբեկովիչ Մամիլով
  • 2016 թվականից՝ Ուսման Սուլիմանովիչ Եվլոև
Վարչակազմի ղեկավարներ
  • Urուրով Մուստաֆա Տուգանովիչ (2001—2002)
  • Մամիլով Տուգան Ալաուդինովիչ (2002)
  • Ալիխանով Մուխմատխան Ախմետովիչ (2002—2008)
  • Կորիգով Մուխխադ Փաշաևիչ (2008—2012)
  • Դոդով Ահմեդ Մուխարբովովիչ (2012—2014)
  • Եվլոև Մուպաժիր Նարուդինովիչ (2014—2016)
  • Մամիլով Շարպուդին Սավարբեկովիչ (2016—2018)
  • Էգիև Սուլեյման Մագոմետովիչ (с 2018)

Արդյունաբերություն և ենթակառուցվածքներ

խմբագրել
  • «Ինգուշնեֆտեգազպրոմ» նավթարտադրող ընկերություն
  • «Մալգոբեկ—Տիխորեցկк» նավթամուղ
  • «Մալգոբեկ-3» 110/35/6 կՎ Էլեկտրական ենթակայան[45]

Տրանսպորտ

խմբագրել

Երեք քաղաքային ավտոբուսների երթուղիներ, որոնք սպասարկվում են պետականոեն արտոնագրված Ingushavtotrans- ի կողմից։ Բայց այս երթուղիներում գործող ավտոբուսները օրական ընդամենը մի քանի (1-8) չվերթ են կատարում։ Շարժակազմ՝ ПАЗ-3205.

Անհատականություններ

խմբագրել
Բնիկներ

Մալգոբեկում ծնվածներ

1942—1943 թվականի հերոսներ՝
  • Թեմիկ Ավթանդիլյան — Խորհրդային Միության հերոս, 1942-ի նոյեմբերին Մալգոբեկի մոտ տեղի ունեցած մարտերի ընթացքում մարտական առաքելությունը հաջողությամբ իրականացնելու համար նրան շնորհվել է Կարմիր դրոշի շքանշան։
  • Միխայիլ վասիլևիչ Մարկովին — Խորհրդային Միության հերոս, խորհրդային զորապետ, 1942-ի աշնանը և ձմռանը, կիրառելով ռազմական հնարքներ, պաշտպանում էր Մալգոբեքի տարածքում գտնվող Ալխանխուրտի ջրանցքը։
  • Վլադիմիր Յակովլևիչ Պետրով — Խորհրդային Միության հերոս[46]։

Եղբայր քաղաքներ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ ОКТМО. 185/2016. Северо-Кавказский ФО
  2. ↑ «Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года». {{cite web}}: Unknown parameter |laccess-date= ignored (օգնություն); Unknown parameter |subtitle= ignored (օգնություն)
  3. ↑ «Краткая историческая справка об административно-территориальном делении Чечено-Ингушетии. Центральный государственный архив Чечено-Ингушской АССР, г. Грозный /1785—1946 гг./». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 22-ին.
  4. ↑ Կաղապար:Карта
  5. ↑ Климат Малгобека // Climate-Data.org
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 Народная энциклопедия «Мой город». Малгобек
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-28-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-29-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 «Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 «Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-26-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 «Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017-05-10-ին. Վերցված է 2013-10-17-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 «Оценка численности населения 2010-2013» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-19-ին. Վերցված է 2014-08-23-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-16-ին. Վերցված է 2014-05-31-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-12-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 «Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-08-10-ին. Վերցված է 2014-08-02-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-23-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 «Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016-10-30-ին. Վերցված է 2016-08-08-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020-10-17-ին. Վերցված է 2020-10-17-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 «Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более» (XLSX) (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022-09-01-ին. Վերցված է 2022-09-01-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 «Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.)» (ռուսերեն). 2023-08-18. Վերցված է 2023-08-23-ին.
  25. ↑ Կաղապար:Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник
  26. ↑ Оздоев И. А. Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М.: Русский язык, 1980. — 832 с. — С. 831.
  27. ↑ Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — М.: Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728.
  28. ↑ Закон от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
  29. ↑ Апажев М. Л., Коков Дж. Н. Кабардино-черкесско-русский словарь. Около 27 000 слов / Под ред. доктора филологических наук Б. Ч. Бижоева. Нальчик: «Эльбрус», 2008. С. 675
  30. ↑ Поспелов, 2008, էջ 281
  31. ↑ Малгобек // БСЭ. — Москва: «Советская Энциклопедия», 1973.
  32. ↑ Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 1939 года
  33. ↑ Национальный состав населения Малгобекского горсовета по переписи 1959 года
  34. ↑ Национальный состав населения Ингушетии по переписям 1926—2010 годов
  35. ↑ «Официальный сайт Администрации г. Малгобек. Малгобек — Город воинской славы. История города». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
  36. ↑ «Официальный сайт Администрации г. Малгобек. Символика города. Герб города Малгобек». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
  37. ↑ «В Малгобеке открыли аллею имени Гейдара Алиева и памятник Алексею Бересту (Ингушетия) // REGNUM, 05.11.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  38. ↑ Фото памятного знака на Аллее имени Гейдара Алиева на сайте Главы Республики Ингушетия
  39. ↑ «Официальный сайт Администрации г. Малгобек. В г. Малгобек открыли памятник Алексею Бересту. 06.11.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
  40. ↑ «Брест и ингушский Малгобек стали побратимами». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 18-ին.
  41. ↑ Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)
  42. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Ингушетии по переписям 1926—2010 годов
  43. ↑ «Том 4. Таблица 04-04. Население Ингушетии по национальности и владению русским языком». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
  44. ↑ Устав муниципального образования «Городской округ город Малгобек»
  45. ↑ Новая подстанция обеспечит электроэнергией Малгобек // ГТРК «Ставрополье». 26.12.2012
  46. ↑ «Когда настал час — они не дрогнули // Газета Ингушетия, 24.11.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 5-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մալգոբեկ&oldid=9492394» էջից