Հալեակալա (հրաբուխ)
Հալեակալա[1] (հավայերեն Haleakalā), Հավայան կղզիների Մաուի կղզու հիմնական մասը կազմող ոչ ակտիվ վահանային հրաբուխ։ Հրաբխի վրա է գտնվում Հալեակալա ազգային պարկը։
| Հալեակալա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Վահանային հրաբուխ |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Վարչատարածք | Մաուի շրջան |
| ԲԾՄ | 3055 մետր |
| Հարաբերական բարձրություն | 3055 մետր |
| Մասն է | Մաուի |
| Աշխարհագրական տեղադրություն | Հավայան կղզիներ և Մաուի |
| Լեռնաշղթա | Հավայան կղզիներ |
| Տեղագրական մեկուսացում | 123 կմ |
| Հրաբխային կայան | Հավայան հրաբխային աստղադիտարան |
 | |
 | |
Նկարագրություն
խմբագրելՀրաբխի հիմնական ժայթքումները տեղի են ունեցել 1480-1600 թվականներին[2]։ Վերջին ժայթքումը եղել է մինչև 1790 թվականը[3]։
Անունը թարգմանաբար նշանակում է «արևի տուն» և կապված է այն լեգենդի հետ, որ Մաուի կիսաստվածը բռնել է արևը[4]։ Հրաբխի ամենաբարձր գագաթը Պուու Ուլաուլի գագաթն է (3055 մետր)։
Աստղաֆիզիկական հետազոտություններ
խմբագրելՕդի ուշագրավ պարզության և չորության, ինչպես նաև ծովի մակարդակից ավելի քան 3 կմ բարձրության պատճառով (71 կՊա/ 533 միլիմետր մթնոլորտային ճնշմամբ[5]), ինչպես նաև խոշոր քաղաքների լույսերի բացակայության պատճառով Հալեակալա գագաթը (ինչպես Մաունա Կեա գագաթը) աշխարհի ամենահարմար վայրերից մեկն է ցամաքային օպտիկական աստղադիտակների տեղադրման համար։
Աստղադիտակների համալիրը ղեկավարում են ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը, Հավայան համալսարանը, Սմիթսոնյան ինստիտուտը, ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերը, ԱՄՆ դաշնային ավիացիոն վարչությունը և այլ կազմակերպություններ։ Պաշտպանության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող աստղադիտակներից մի քանիսը զբաղված են տիեզերանավերի դիտումներով և լազերային տեխնոլոգիաներով։ Պաշտպանական կապալառուների հետ համագործակցության ծրագիրը կատարվում է Կիհեի Մաուի հետազոտական և տեխնոլոգիական պարկում։
Հալեակալայի աստղագետները մտահոգված են մթնոլորտի լույսի աղտոտման աճով, քանի որ Մաուի բնակչությունը մեծանում է։ Այնուամենայնիվ, համալիրում հայտնվում են բոլոր նոր աստղադիտակները, ինչպես Pan-STARRS 1-ը (Pan-STARRS համակարգեր), որը շահագործման է հանձնվել 2006 թվականին[6][7]։
Վերևում գտնվող ամենամեծ աստղադիտակի հայելու տրամագիծը 3,67 մետր է։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Банников, А. Г. В гостях у богини Пеле / А. Г. Банников, В. А. Борисов // Заповедными тропами зарубежных стран. — М. : Мысль, 1976. — С. 167—174. (О Халеакала на стр. 169).
- ↑ HaleakalāHawaiian Volcano Observatory Արխիվացված 2019-03-23 Wayback Machine — USGS, 2018.
- ↑ Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790 — United States Geological Survey. 1999.
- ↑ Халеакала в Гавайском словаре
- ↑ «Калькулятор высот» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 21-ին.
- ↑ «Watching and waiting» (անգլերեն). The Economist. 4 декабря 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 21 июля 2011-ին.
- ↑ Robert Lemos (24 ноября 2008). «Giant Camera Tracks Asteroids» (անգլերեն). Технологический обзор (MIT). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 21 июля 2011-ին.
Այլ հղումներ
խմբագրել- John Seach. «Haleakala Volcano». Volcano Live (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
- «Haleakala, Hawaii». Peakbagger.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հալեակալա (հրաբուխ)» հոդվածին։ |