Վիքիպեդիա

Կուլիչ

Կուլիչ (ռուս.՝ Кулич, միջ. հունարեն՝ κουλλίκι(ον) — κόλλιξ «կլոր կամ ձվաձև հաց» բառից), Զատկի հացի ռուսերեն անվանում։ Արևելյան սլավոնների մոտ տոնական հացը եղել է կլոր ու բարձր, իսկ նրա վրա արվել են խմորից զարդարանքներ։ Կուլիչի գլանաձև տեսքը կապված է արտոս թխելու եկեղեցական սովորության հետ[2]։ Բարձր ու փխրուն կուլիչը կոչվում է «բաբա»։

Կուլիչ
Կուլիչ բաղադրիչները
Ռուսական խոհանոց
Ենթատեսակտորթ, Զատկի հաց և թխվածք
Առաջացման երկիր Ռուսաստան[1] և  Մոսկվայի մեծ իշխանություն[1]
 Kulich Վիքիպահեստում

Նկարագրություն խմբագրել

 
Կուլիչի ձևավորման տարբերակներ

Կուլիչը թխվում է խմորիչով պատրաստված խմորից, կարող է լինել տարբեր աստիճանի ամոքահունց և ունենալ տարբեր ձևեր ու չափեր, բայց միշտ բարձր է։ Մեծ Լեհաստանի լեհերը կուլիչի փոխարեն թխել են «բաբա» կամ «բաբկա» (լեհ.՝ baby, babki)՝ Զատկի ոչ մեծ ամոքահունց հացեր, որոնք պատրաստվել են ցորենի ալյուրից[2]։

Կուլիչը պատրաստվում է խմորից գլանի տեսքով, հաճախ ավելացվում է չամիչ, վերևից պատվում է շաքարի փոշով կամ գլազուրով։ Որպես համեմունք օգտագործվում են վանիլ, հիլ, մշկընկույզ։

Ռուսաստանի տարբեր շրջաններում կուլիչները թխվել են տարբեր ձևով (օրինակ՝ Վոլոգդայի նահանգում թխվել է բացված հատապտղով կարկանդակի ձևով), բայց առավել հաճախ կուլիչին տվել են եկեղեցական բարձր պրոսֆորայի (եկեղեցական հաց) ձև (արտոսի նմանությամբ) և այն պատրաստել են հնարավորինս ուտիսվա (այսինքն՝ ոչ պասուց)։ Դրան հասել են խմորի մեջ մեծ քանակությամբ ձու և յուղ ավելացնելով։

Գոյություն ունի կուլիչը, ինչպես նաև պասկան, Զատկի ձուն և տոնական այլ հյուրասիրությունները Մեծ Պասի ավարտին օրհնելու ավանդույթ։ Սովորաբար դա տեղի է ունենում Ավագ շաբաթ օրը, բայց որոշ տաճարներում կարող է կատարվել Զատկի տոնական ժամերգության ավարտից հետո[3]։

Կուլիչը կերել են Զատկի ժամերգությունից հետո. երբեմն հենց եկեղեցում ծխականները հյուրասիրել են միմյանց ու եկեղեցականներին իրենց բերած կուլիչից, բայց առավել հաճախ տանը Զատկի ընթրիքից հետո տանտերը կուլիչը բաժանել է տան անդաների քանակով։

Ծագում խմբագրել

 
Կուլիչի օրհնումը Լվովում (Արևմտյան Ուկրաինա)

Կուլիչն արտոսի՝ եկեղեցական հացի նմանակն է[4], նրա ժողովրդական, «տնային» տարբերակը[5]։ Ռուսաստանում արտոսը եղել է գլանաձև բարձր հաց, որն օրհնվել է Զատկի առաջին օրը՝ պատարագի ժամանակ և բաժանվել հավատացյալներին Սուրբ շաբաթ օրը՝ աղոթքից հետո[4]։

Ըստ Վ. Խոլոդնայայի՝ կուլիչի վրա ազդեցություն է ունեցել գարնանային ծիսական թխվածքի սլավոնական ավանդույթը։ Զատկի կուլիչը հանդես է եկել որպես ծիսական հաց, որը սովորաբար թխել են ցանքի աշխատանքների նախօրեին թթված խմորից։ Այդ սրբազան հացը գյուղացիներն օգտագործել են որոշակի ծեսերի ժամանակ, իսկ նրա մնացորդները՝ բերքի ու անասունների ծնաճի վերաբերյալ գուշակություններում[6]։

Վիլյամ Պոխլյոբկինը կարծում է, որ նախկինում Ռուսիայում կուլիչները կարող էին թխել տարվա մեջ երկու-երեք անգամ, այսինքն՝ ոչ միայն Զատկին, այլ նաև մեծ տոների ժամանակ[7]։

Անվանում խմբագրել

Ռուսերենի խոսվածքներում հանդիպում են նաև այլ անվանումներ՝ կուլիցա (кули́ца) և կուլիչկա (кули́чка), իսկ կուլիչ առը կարող է օգտագործվել այլ թխվածքներ անվանելու համար[8]։

Ուկրաիներենում և ուկրաինացված ռուսերենում կուլիչի փոխարեն օգտագործվում է պասքա բառը'[9]։ Չնայած երբեմն պասքան հակադրվում է կուլիչին խմորից պատրաստված ձևավորման առկայությամբ ու գլազուրի բացակայությամբ[10][11], փաստացիորեն այն չի տարբերվում կուլիչից ոչ բաղադրատոմսով[12], ոչ էլ արտաքին տեսքով։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 https://tvbesedka.com/article/vsie_pro_kulich_traditsii_istoriia_vozniknovieniia_chto_simvoliziruiet_359
  2. ↑ 2,0 2,1 Агапкина, 2012, էջ 421
  3. ↑ Оксана Головко.Освящение куличей, яиц и творожных пасох – обязательно ли? // Православие и мир, 9 апреля 2015 г.
  4. ↑ 4,0 4,1 М. С. Желтов, Ю. И. Рубан. Артос // Православная энциклопедия. — М. : Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2001. — Т. III. — С. 470—472. — 752 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-89572-008-0.
  5. ↑ Агапкина, 2014, էջ 2–5
  6. ↑ «Кулич». РЭМ. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 9-ին.
  7. ↑ Похлебкин, 2004
  8. ↑ Черных, 1999, էջ 452
  9. ↑ кулич(չաշխատող հղում) // Словари ABBYY Lingvo (Ru-Uk)
  10. ↑ ПАСХА, ПАСКА И КУЛИЧ - В ЧЁМ РАЗНИЦА? Արխիվացված 2016-09-21 Wayback Machine // Сайт мам Ставрополья
  11. ↑ ЧЕМ ОТЛИЧАЕТСЯ ПАСКА ОТ КУЛИЧА? Արխիվացված 2016-06-08 Wayback Machine // МирТесен
  12. ↑ Рецепти приготування великодніх пасок Արխիվացված 2017-04-30 Wayback Machine // SMACHNI-RECEPTI.PP.UA

Գրականություն խմբագրել

  • Кулич // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства / под ред. А. И. Ревина. — М.: Советская энциклопедия, 1960. — Т. 1. — С. 307—308. — 770 с.
  • Ратушный А. С. Кулич // Всё о еде от А до Я: Энциклопедия. — М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К°», 2016. — С. 201—202. — 440 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-394-02484-9
  • Агапкина Т. А. Прагматика и функции пасхального хлеба (региональный аспект) // Живая старина. Журнал о русском фольклоре и традиционной культуре. —М., 2014. — № 2. — С. 2—5. — ISSN 0204-3432.
  • Хлеб пасхальный / Т. А. Агапкина // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2012. — Т. 5: С (Сказка) — Я (Ящерица). — С. 421–424. — ISBN 978-5-7133-1380-7.
  • Похлёбкин В. В. Национальные кухни наших народов. — М.: Центрполиграф, 2004. — 640 с. — (Классика кулинарного искусства). — ISBN 5-9524-0718-8
  • Черных П. Я. Историко-этимологический словарь современного русского языка. — 3-е изд., стереотип. — М.: Рус. язык, 1999. — Т. 1: А – Пантомима. — С. 452–453. — 624 с. — ISBN 5-200-02685-7
  • Баба // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882. — Т. 1.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կուլիչ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կուլիչ&oldid=9791309» էջից