Կոնստանտին Պյատս
Կոնստանտին Պյատս (էստ․՝ Konstantin Päts, փետրվարի 23, 1874[1][2][3][4][5], Տահկուռաննա, Պյարնումաա, Էստոնիայի Հանրապետություն - հունվարի 18, 1956[6][2][3][7][4][5], Տվեր, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), Էստոնիայի առաջին նախագահը։
| Կոնստանտին Պյատս Konstantin Päts | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | փետրվարի 23, 1874[1][2][3][4][5] |
| Ծննդավայր | Լիֆլյանդյան նահանգ |
| Մահացել է | հունվարի 18, 1956[6][2][3][7][4][5] (81 տարեկանում) |
| Մահվան վայր | Կալինինյան նահանգ |
| Քաղաքացիություն | Ռուսական կայսրություն Էստոնիայի Հանրապետություն.svg){kind=small} ԽՍՀՄ |
| Կրոն | Ուղղափառություն |
| Կրթություն | Տարտուի համալսարան |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ, լրագրող և փաստաբան |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Էստոնիայի Հանրապետության նախագահ, Minister of the Interior?, Prime Minister of Estonia? և State Elder? |
| Քաղաքական կուսակցություն | Farmers' Assemblies? |
| Պարգևներ և մրցանակներ | Սպիտակ Արծվի շքանշան Երեք աստղի շքանշան, 1-ին կարգ Collar of the Order of the National Coat of Arms? Սպիտակ աստղի շքանշան շղթայով Պատվո լեգեոնի Մեծ խաչի ասպետ Ազատության խաչ Օռլինի խաչի առաջին դասի շքանշան Էստոնիայի Կարմիր խաչի առաջին աստիճանի շքանշան Դանեբրոգի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ Սուրբ Մավրիկիոսի և Ղազարի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ և Order of Bishop Platon? |
| Անդամություն | Էստոնիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա |
| Konstantin Päts Վիքիպահեստում | |
ԿենսագրությունԽմբագրել
Կոնստանտին Պյատսը ծնվել է հողագործ Յակոբ Պյատսի (1848-1909) ընտանիքում։ Նա եղել է իր ընտանիքի երկրորդ երեխան։ Մայրը՝ Օլգա Տումանովան, ազգությամբ ռուս էր և որդեգրվել էր Վալկի քաղաքագլուխ Ռազումսկու կողմից։ Կոնստանտին Պյատսն ուղղփառ էր։ Լինելով ռուսական բանակի սպա՝ ստացել է սեփական կալվածք։
1898 թվականին ավարտել է Յուրևի համալսարանի (այժմ՝ Տարտուի համալսարան) իրավաբանական ֆակուլտետնը։ Ծառայել է ռուսական բանակում։ Եղել է փաստաբան Յ. Պոսկիի օգնականը Ռևելում։ 1901 թվականին Ռևելում հիմնում է «Տեատայա» («Լրաբեր») դեմոկրատական թերթը, հետագայում աշխատել է Տալլինի քաղաքապետարանում (1904-1905 թվականներին` քաղաքային խորհրդական, 1905 թվականին` քաղաքագլխի տեղակալ)։
Կոնստանտին Պյատսը մասնակցել է 1905 թվականի հեղափոխությանը, 1906 թ-ից գտնվել է Շվեյցարիայում ու Ֆինլանդիայում, հեռակա դատապարտվել է մահապատժի։ 1909 թ. դտավճիռը չեղյալ է հայտարարվել, Պյատսը վերադարձել է Ռուսաստան, դատապարտվել մեկ տարվա ազատազրկման։ 1911-1916 թվականներին Պյատսը եղել է «Տալլինա տեատյա» թերթի խմբագիրը։ 1916 թվականին զորակոչվել է բանակ, ծառայել է Ռևելի բերդում։
1918 թվականին Կոնստանտին Պյատսը ձերբակալվել է գերմանական իշխանությունների կողմից և հուլիսից մինչև նոյեմբեր գտնվել է Լեհաստանում՝ համակենտրոնացման ճամբարում։ Հայրենիք վերադառնալուց քիչ ժամանակ անց դարձել է վարչապետ ու պաշտպանության նախարար։
1934 թվականի մարտի 12-ին Յոհան Լայդոների հետ իրականացրել է պետական հեղաշրջում։ Ռազմական հեղաշրջման արդյունքում հաստատվեց ավտորիտար կառավարություն ու հայտարարվեց արտակարգ դրություն։ Պյատսը հայտարարվել է պետության պաշտպան (Riigihoidja)։ Քաղաքական բոլոր կուսակցություններն արգելվեցին, ներդրվեց մամուլի գրաքննություն։ 1938 թվականին Կոնստանտին Պյատսն ընտրվել է Էստոնիայի Հանրապետության նախագահ։
Կոնստանտին Պյատսը իշխանությունը կորցրել է 1940 թվականի հունիսին, երբ Էստոնիան միացվել է ԽՍՀՄ-ին։ Պյատսը ձերբակալվել է և ընտանիքի հետ աքսորվել Ուֆա 1940 թվականի հուլիսի վերջին՝ Էստոնիայի՝ ԽՍՀՄ-ին պաշտոնապես միացնելուց առաջ (Էստոնիան ԽՍՀՄ-ին միացվել է նույն թվականի օգոստոսի 6-ին)։ 1942 թվականին առանց մեղադրանք ներկայացնելու Պյատսին տեղավորել են Կազանի հոգեբուժական հիվանդանոցում, որ միաժամանակ կալանավայր էր[8]։ Միայն 1952 թվականին է ներկայացվել Կոնստանտին Պյատսի դատավճիռը. նա դատապարտվել է 25 տարվա ազատազրկման՝ ամբողջ գույքի բռնագրավմամբ։
Նամակներ բանտիցԽմբագրել
Բանտարկության տարիներին Կոնստանտին Պյատսը կարողացել է փոխանցել երեք նամակ, որոնք 1970-ական թվականներին հայտնվել են Արևմուտքում։ Առաջին նամակում նա ԽՍՀՄ-ին մեղադրում է Բալթիկայի անեքսիայի համար։ Երկրորդ նամակը խորհրդային իշխանությունների դեմ պայքարելու կոչ է ուղղված հայրենակիցներին։ Երրորդ նամակն ինքնակենսագրական է, դրանում Պյատսը պատմում է բանտում անցկացրած կյանքի մասին։
Էստոնիայի առաջին նախագահը մահացել է 1956 թվականի հունվարի 18-ին Ռասաստանի Կալինինյան շրջանի Բուռաշևո գյուղի հոգեբուժական հիվանդանոցում։ 1990 թվականին վերահուղարկավորվել է Տալլինի Մետսակալմիստու գերեզմանատանը։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #119114100 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 SNAC — 2010.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Eesti biograafiline andmebaas ISIK
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Пятс Константин // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Encyclopædia Britannica
- ↑ Էստոնացիները Տվերում
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- Վեճերի տեղիք տված գիրքը // Էստոնիայի երիտասարդություն, 26.02.2003
- Տալլինում հիշել են Էստոնիայի առաջին նախագահին // Էստոնիայի երիտասարդություն, 31.07.2007
ԳրականությունԽմբագրել
- Martti Turtola։ Presidentti Konstantin Päts. Viro ja Suomi eri teillä. (Մառտտի Տուրտոլա։ «Նախագահ Կոնստանտին Պյատսը. Էստոնիայի ուղիներն ու Ֆինլանդիան»). Otava, Helsinki 2002, ISBN 951-1-17681-1
- Turtola, Martti։ Kenraali Johan Laidoner ja Viron tasavallan tuho 1939—1940. (Մարտտի Տուռտոլա։ «Գեներալ Լայդոներն ու Էստոնիայի Հանրապետությունը 1939—1940 թթ.»). Otava, Otavan kirjapaino oy 2008, ISBN 978-951-1-22737-3