Կարդինալ առաքինություններ
Կարդինալ առաքինություններ (լատին․՝ cardinālis), չորս հիմնական առաքինությունների խումբ քրիստոնեական բարոյական աստվածաբանության մեջ՝ հիմնված հին փիլիսոփայության վրա։ Ունի զուգահեռներ այլ մշակույթներում։
| № |
Պլատոն (հուն․)[1] | Օգոստինոս (լատ․)[2] | Քլայվ Լյուիս (անգլ.) | Հայերեն թարգմանություն |
|---|---|---|---|---|
| 1 | σοφία (սոֆիա) | prudentia | Prudence | իմաստություն, խոհեմություն |
| 2 | σωφροσύνη (սոֆրոսյունե) | temperantia | Temperance | չափավորություն, մաքրաբարոյություն |
| 3 | ἀνδρεία | fortitudo | Fortitude | քաջություն |
| 4 | δικαιοσύνη | iustitia | Justice | արդարություն |
Հին Հունաստանում առաքինությունների առաջին թվարկումներից մեկը հանդիպել է Էսքիլեսի Ամֆիարաուսի («Յոթն ընդդեմ Թեբեի») նկարագրության մեջ։ Սուրհանդակը ներկայացնում է կերպարը՝ որպես արդար, համարձակ, իմաստուն և բարեպաշտ անձնավորություն[3]։
Պլատոնը «Հանրապետությունում» (4 գիրք) բարեպաշտությունը փոխարինել է խոհեմությամբ և ստացված ցանկը անվանել է «իդեալական պետության չորս առաքինություններ», որոնցից յուրաքանչյուրը համապատասխանում է պետական դասերից մեկին, բացառությամբ արդարության, որն ընդգրկում է ամբողջ սոցիալական համակարգը։ Կիկերոնը իր «Պարտականությունների մասին» տրակտատում, որը հիմնված է Պանաետիուս Հռոդոսացու գործերի վրա, նշել է հետևյալ հատկանիշները՝ ճշմարտության իմացություն, արդարություն և բարեգործություն, ոգու մեծություն, չափավորություն[4]։ Նման ցանկ կա նաև Սողոմոնի Իմաստության գրքում (8, 7). «Եթե որևէ մեկը սիրում է արդարությունը, նրա պտուղները առաքինություններ են. այն սովորեցնում է մաքրաբարոյություն և խոհեմություն, արդարություն և քաջություն։ Ավելի օգտակար, քան այդ կյանքում ոչինչ չկա մարդկանց համար»։ Փիլոն Ալեքսանդրացին Եդեմի գետերում տեսել է չորս առաքինությունների այլաբանությունը[5]։
Չորս առաքինությունների հասկացությունը քրիստոնեություն է բերել Ամբրոսիոս Մեդիոլանցին, ով ինքն է ներմուծել «կարդինալ առաքինություններ» տերմինը։ Նրան հետևելով՝ Օգոստինոս Երանելին և Գրիգոր Դվոեսլովը հավատարիմ են մնացել նույն համակարգին, բայց այն իր ամենամեծ զարգացումը ստացել է Թովմա Աքվինացու «Աստվածաբանության հանրագումար» աշխատությունում[6]։ Պողոս առաքյալի կողմից մատնանշված աստվածաբանական առաքինությունների հետ խոհեմությունը, արդարությունը, չափավորությունը և քաջությունը կազմել են յոթ առաքինությունները, որոնք երբեմն կոչվել են նաև կարդինալ առաքինություններ։
Ժամանակակից փիլիսոփայությունը կասկածի տակ է դրել առաքինությունների ցանկը։ Այսպիսով, Կանտը խոհեմությունն ու խիզախությունը անվանել է խառնվածքի հատկություններ, որոնք կարող են լինել և՛ օգտակար, և՛ վնասակար։ Նա անվերապահորեն բարի է համարել միայն «բարի կամքը»[7]։ Հերբարթը որպես կարդինալ առաքինություններ առաջարկել է քաջությունը, ազատությունը, բարությունը և արդարությունը[8]։
Միջնադարի և Վերածննդի արվեստում եղել են անձնավորված առաքինությունների պատկերներ։ Սովորաբար դրանք կանացի կերպարներ են եղել՝ համապատասխան հատկանիշներով։ Օրինակ՝ արդարության առաքինության կերպարը պատկերվել է սրով և կշեռքով, զսպվածության կերպարը՝ սանձով, էժանագին ապրանքներով, ջրով նոսրացված գինով, քաջության կերպարը՝ զրահով, առյուծով և արմավենու ճյուղով, իսկ խոհեմության կերպարը՝ գրքով, հայելով, օձով։
Արևելյան փիլիսոփայությունն ունեցել է հիմնական առաքինությունների իր ցանկերը։ Կոնֆուցիականության մեջ որպես այդպիսին առանձնացվել են ren (մարդասիրություն), yi (արդարություն, պարտքի զգացում), li (պարկեշտություն), zhi (գիտելիք, ռացիոնալություն) և xin (ճշմարտություն) առաքինությունները։ Մեն Ցզին առաջ է քաշել «հինգ կապերի» նմանատիպ հայեցակարգ՝ տերն ու ծառան, ծնողներն ու երեխաները, ամուսինն ու կինը, ավագն ու կրտսերը, ինչպես նաև՝ ընկերների միջև հարաբերությունները[9]։ Հնդկական փիլիսոփայության մեջ եղել է յամասի հինգ սկզբունքների և նիյամայի հինգ սկզբունքների հայեցակարգը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Государство (Платон), кн.4
- ↑ См. Фома Аквинский. Сумма теологии. II-II.Вопрос 58. Արխիվացված 2019-03-06 Wayback Machine
- ↑ Эсхил. Семеро против Фив.
- ↑ Утченко С. Л. Трактат Цицерона «Об обязанностях и образ идеального гражданина» Արխիվացված 2010-09-17 Wayback Machine
- ↑ Мень А. В. История религии Արխիվացված 2011-02-08 Wayback Machine
- ↑ Фома Аквинский. Сумма теологии. Ч2.Вопрос 61. О ГЛАВНЫХ ДОБРОДЕТЕЛЯХ Արխիվացված 2019-02-23 Wayback Machine
- ↑ «Основы метафизики нравственности». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ «Kardinaltugenden». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
- ↑ Ким, Герман Николаевич Конфуцианство. Общие сведения // История религий Кореи. — Алматы: Қазақ университеті, 2001. — С. 95—99. — 230 с. — ISBN 9965-12-168-0