Լունա 20
Լունա-20, կամ Ե-8-5 համար 408 (ռուս.՝ Луна 20), Սովետական Միության տիեզերքի հետազոտության ծրագրի շրջանակներում իրականացվող Լունա ծրագրի հերթական առաքելությունը, որով նախատեսվում էր Երկիր վերադարձնել Լուսնի գրունտի նմուշ[2][3]։ Արձակվել է 1972 թվականի փետրվարի 14-ին Բայկոնուր տիեզերակայանից, Պրոտոն-Կ կրող հրթիռով։ Առաքելության հաջող ավարտի արդյունքում Երկիր է բերվել 55 գրամ Լուսնի գրունտ Առատության ծովից։ Սա խորհրդային երկրորդ հաջողված նմանատիպ առաքելությունն էր։
 | |
| Կազմակերպություն |  Լավոչկինի անվ. բյուրո |
|---|---|
| Այլ нանվանումներ | Ե-8-5 համար 408 |
| COSPAR ID | [1] 1972-007A[1] |
| NSSDCA ID | 1972-007A |
| SCN | 05835 |
| Գործարկման ամսաթիվ | 1972 փետրվարի 14, 03:27:58 UTC[1][2] |
| Գործարկման վայր | Բայկոնուր |
| Գործարկման հրթիռ | Պրոտոն-Կ[1] |
| Աշխատանքի ավարտ | 1972 փետրվարի 25 |
| Զանգված | 5725 կգ[2] |
2010 թվականի մարտին ՆԱՍԱ-ն հայտարարեց, որ ԼՌՕ կայանի լուսանկարում հայտնաբերվել է Լունա 20-ի իջեցվող սարքը Լուսնի մակերևույթին[4][5]։
Կայանի կառուցվածք խմբագրել
Լունա 20-ը նախագծվել է Լավոչկինի անվ. բյուրոում, կառուցվածքի նշանակումն էր՝ Ե-8-5։ Այն բաղկացած էր երեք մասերից՝ վայրէջքի հարթակից, վերադարձվող սարքից, և փրկվող սարքից (այսպես էր անվանվում Երկիր վերադարձող գնդաձև սարքը)։
Կայանի վրա տեղադրված սարքավորումներով կատարվել է մերձլուսնային տարածության, Լուսնի գրավիտացիոն դաշտի, Լուսնի մակերևույթի կազմության քիմիական վերլուծության հետազոտություններ։ Կայանի վրա տեղադրված տեսախցիկներով նաև կատարվել են Լուսնի նկարահանումներ։
Թռիչք խմբագրել
«Լունա 20» կայանը արձակվեց 1972 թվականի փետրվարի 14-ին Բայկոնուր տիեզերակայանից, Պրոտոն-Կ կրող հրթիռով։ Այն հաջողությամբ դուրս եկավ Երկրի ուղեծիր։ Կատարված ուղեծրի կարգաբերումից հետո կայանը շարունակեց թռիչքը դեպի Լուսին և առանց խնդիրների դուրս եկավ ուղեծիր փետրվարի 18-ին։ Ուղեծրում կայանը հաջողությամբ ավարտեց Լուսնի գրավիտացիոն դաշտի հետազոտությունների փաթեթը։
Երեք օր անց, փետրվարի 21-ին ժամը 19:13 UT կայանը գործարկեց հիմնական արգելակող շարժիչը 267 վայրկյանով։ Երկրորդ գործարկման արդյունքում Լունա 20-ը կասեցրեց արագությունը և կատարեց փափուկ վայրէջք[6] Առատության ծովում, «Լունա 18»-ի վթարման վայրից ընդամենը 1,8 կմ հեռավորության վրա և Լունա 16-ից 120 կմ հեռավորության վրա։
Լուսնի մակերևույթին գտնվելու ընթացքում գործարկվել է համայնապատկերային հեռուստատեսային համակարգը։ Գրունտի նմուշը ստացվել է ավտոմատ հորատիչի միջոցով։ Կայանի վերին աստիճանը սկսեց վերադարձի թռիչքը 1972 թվականի փետրվարի 22-ին, այդ պահին կոնտեյներում զետեղված էր Լուսնի 55 գրամ գրունտի նմուշ[7]։
Երեք օր անց, փետրվարի 25-ին մի քանի ուղեծրի ճշգրտուներից հետո վերադարձվող մոդուլը մտավ Երկրի մթնոլորտ 11 կիլոմետր վայրկյան արագությամբ։ Այն վայրէջք կատարեց պարաշյուտի օգնությամբ Ղազախստանի Ժեզկազգան քաղաքից հյուսիս, Կարկինգիր գետի վրա գտնվող կղզու վրա։
Այս կայանի բերած գրունտը տարբերվում էր Լունա 16-ի հավաքածից։ 55 գրամի մեծ մասը (50 - 60%) կազմում էին լուսնային ամորթիզիտներ (որը հիմնականում պարունակում է դաշտային սպաթներ), իսկ Լունա 16-ի նմուշը հիմնականում բաղկացած էր բազալտից, և պարունակում էր ընդամենը 1 - 2% of ամորթիզիտներ[8]։ Ամերիկյան Ապոլոն 16 առաքելությունը ևս վերադարձրեց նմանատիպ գրունտ երկու ամիս անց։
Արդյունքները խմբագրել
| Լուսնի առաքելություն |
Նմուշի վերադարձ |
Տարի |
|---|---|---|
| Լունա 16 | 101 g (3.6 oz)[9] | 1970 |
| Լունա 20 | 30 g (1.1 oz)[10] | 1972 |
| Լունա 24 | 170 g (6.0 oz)[11] | 1976 |
Ինչպես և Լունա 16-ի դեպքում, Լունա 20-ով ստացված գրունտի նմուշները ևս ուղարկվեցին ամերիկյան և ֆրանսիական գիտնականներին։ Իսկ 0.4983 գրամ քաշով նմուշը վերցված 27 և 32 սմ խորության վրա ուղարկվեց Բրիտանիա[12]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Luna 20». NASA Space Science Data Coordinated Archive. 2014 թ․ օգոստոսի 26. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 9-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Siddiqi, Asif (2018). Beyond Earth: A Chronicle of Deep Space Exploration, 1958–2016 (PDF) (second ed.). NASA History Program Office.
- ↑ Burrows, William E. (1999). This New Ocean: The Story of the First Space Age. Modern Library. էջ 432. ISBN 0-375-75485-7.
- ↑ David, Leonard (2010 թ․ մարտի 18). «NASA Lunar Orbiter Spots Old Soviet Moon Landers».
- ↑ «Luna-20 surface photos». Lunar Reconnaissance Orbiter Camera. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
- ↑ «Table of Anthropogenic Impacts and Spacecraft on the Moon».
- ↑ «In Depth | Luna 20». NASA Solar System Exploration. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 5-ին.
- ↑ «In Depth | Luna 20». NASA Solar System Exploration. 2018 թ․ մարտի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 5-ին.
- ↑ «NASA - NSSDC - Spacecraft – Details». nssdc.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ «NASA – NSSDC – Spacecraft – Details». nssdc.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ «NASA – NSSDC – Spacecraft – Details». nssdc.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ Pillinger, Colin Trevor; Gowar, A.P (1977 թ․ հունվարի 4). «The separation and subdivision of two 0.5g samples of lunar soil collected by the Luna 16 and 20 missions». Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences. 284 (1319): 137–143. Bibcode:1977RSPTA.284..137P. doi:10.1098/rsta.1977.0003. S2CID 119730403.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- NASA NSSDC Master Catalog
- Zarya - Luna program chronology (Internet Archive)