Թոմաս Դադլի (անգլ.՝ Thomas Dudley, հոկտեմբերի 12, 1576, Yardley Hastings, Northamptonshire, Անգլիայի թագավորություն - հուլիսի 31, 1653(1653-07-31)[1][2][3], Ռոքսբերի, Մասաչուսեթսյան ծոցի գաղութ, Բրիտանական կայսրություն), Հյուսիսային Ամերիկայում անգլիական գաղութի դատավոր, չորս անգամ նշանակվել է Մասաչուսեթսյան ծոցի գաղութի նահանգապետ։ Նյութաունի հիմնադիր (ավելի ուշ Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս)։ Տարածք և միջոցներ տրամադրեց Ռոքսբերիի լատինական դպրոցի հիմնադրման համար և 1650 թվականին ստորագրեց նոր կանոնադրություն Հարվարդի քոլեջի համար։ Նվիրված և անհանդուրժող պուրիտան։

Թոմաս Դադլի
 
Կրթություն՝ Հարվարդի համալսարան
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Ծննդյան օր հոկտեմբերի 12, 1576
Ծննդավայր Yardley Hastings, Northamptonshire, Անգլիայի թագավորություն
Վախճանի օր հուլիսի 31, 1653(1653-07-31)[1][2][3] (76 տարեկան)
Վախճանի վայր Ռոքսբերի, Մասաչուսեթսյան ծոցի գաղութ, Բրիտանական կայսրություն
Թաղված Eliot Burying Ground
Քաղաքացիություն Մասաչուսեթսյան ծոցի գաղութ և  Անգլիայի թագավորություն
Հայր Ռոջեր Դադլի[3]
Մայր Սյուզաննա Թորն[2][3]
Ամուսին Քեթրին Դեյթոնը հետին պլանում[3] և Դորոթի Յորք[3]
Զավակներ Աննա Բրեդսթրիթ[4][2][3], Ջոզեֆ Դադլի[3], Մերսի Դադլի[2], Համբերություն, Դադլի[2][3], Սառա Դադլի[2], Սեմյուել Դադլի[2][3], Դեբորա Դադլի[2] և Փոլ Դադլի[2]
 
Ինքնագիր Изображение автографа

Զինվորականի որդի Դադլին, վաղ տարիքում զրկվել է հորից և զինվորական ծառայության է անցել ֆրանսիական կրոնական պատերազմների ժամանակ, իսկ հետո որոշակի իրավաբանական պատրաստություն է ձեռք բերել և ծառայության է անցել իր ազգական Կոմս Լինքոլնի մոտ։ Այլ պուրիտանների հետ միասին Լինքոլն Դադլիի շրջապատում օգնել է կազմակերպել Մասաչուսեթսի ծոցի գաղութը և 1630 թվականին մեկնել է Նոր Անգլիա Ուինտրոպով։

Դադլի Բրեդսթրիթի դուստրը՝ Աննան (1612-1672) համարվում է առաջին ամերիկացի բանաստեղծուհին։

Վաղ տարիներ

խմբագրել
 
Осада Амьена, в которой принимал участие Томас Дадли в 1597 году

Թոմաս Դադլին ծնվել է Յարդլի Հասթինգսում, Անգլիայի Նորտհեմփթոն քաղաքին հարակից գյուղում Ռոջեր և Սյուզան (Թորն) Դադլիների ընտանիքում[5]։ Նրա հայրը, որը անգլիական բանակում կապիտան էր, ըստ երևույթին սպանվել է մարտերի ժամանակ։ Որոշ ժամանակ հավատում էին, որ նա սպանվել է 1590 թվականին Իվրիի ճակատամարտում[6], բայց դա այնքան էլ հավանական չէ, քանի որ Սյուզան Դադլին այրիացել էր մինչև 1588 թվականը։ Վաղ երիտասարդության տարիներին Թոմասը ծառայել է Ելիզաբեթ թագուհուն և մարտնչել անգլիական բանակում՝ սըր Արթուր Սեյվիջի գլխավորած ֆրանսիական կրոնական պատերազմների ժամանակ Հենրի 4-րդ թագավորի դեմ։ Նա 1597 թվականին իսպանացիների հետ մասնակցել Էմյենի պաշարմանը։

Դադլին զինվորական ծառայությունը թողնելուց հետո վերադարձել է Նորթհեմփթոնշիր[7]։ Այնուհետև նա ծառայության է անցել սըր Օգոստոս Նիքոլսի՝ իր մոր ազգականի մոտ՝ որպես դպիր[8][9]։ Նիքոլսը փաստաբան, ապա դատավոր էր, ի տարբերություն կաշառակեր դատավորների, մեծ հարգանք էր վայելում ազնվականության շրջանում[10]։ Նա նաև համակրում էր պուրիտաններին, ինչը, ամենայն հավանականությամբ, էական ազդեցություն է ունեցել Դադլիի կրոնական հայացքների վրա։ 1616 թվականին՝ Նիքոլսի հանկարծակի մահից հետո, որպես կառավարիչ ծառայության է անցել Լինքոլնի 4-րդ կոմսի՝ Թեոֆիլու Քլինթոնի մոտ։ Հնարավոր է, որ հոր կողմից Դադլին եղել է Լինքոլնի հեռու ազգականը[11]։ Լինքոլնշիր կոմսի կալվածքը նոնկոնֆորմիստական մտքի կենտրոնն էր, և Դադլին արդեն ճանաչվել էր իր պուրիտանական առաքինությունների համար, այն ժամանակ, երբ նա ծառայեց կոմսին։ Ըստ Դադլիի պաշտոնական կենսագրության, նա հաջողությամբ լուծել է կոմսի ֆինանսական խնդիրները[12]։ 1622 թվականին Դադլին ծանոթացել է Սայմոն Բրեդսթրիթի հետ, ով, ի վերջո, ամուսնացել է Դադլի Աննայի դստեր հետ[13]։

1624-1628-ական թվականներին Դադլին ապրում էր իր բազմանդամ ընտանիքի հետ Բոստոնում, Լինքոլնշիրում, որտեղ նա հավանաբար Սուրբ Բոտոլֆի եկեղեցու անդամ էր, որտեղ քարոզվում էր պուրիտան։ Հայտնի է, որ Դադլին Լինքոլնի կալվածք է վերադարձել 1628 թվականին, երբ նրա դուստրը՝ Աննան, հիվանդացել է ծաղիկ[14]։

Մասաչուսեթսյան ծոցի գաղութ

խմբագրել

1628 թվականին Դադլին և մյուս պուրիտանները որոշել են ստեղծել Մասաչուսեթսի ծոցի ընկերություն՝ Հյուսիսային Ամերիկայում պուրիտան գաղութ ստեղծելու նպատակով։ Դադլիի անունը չի հիշատակվում այս տարվա ընկերության կողմից տրված հողի դրամաշնորհում, բայց նա գրեթե անկասկած մասնակցել է ընկերության ստեղծմանը[15]։ Ընկերությունը գաղութարարների մի փոքր խումբ ուղարկեց Ջոն Էնդիքոթի գլխավորությամբ՝ Մասաչուսեթս նահանգի ափին գտնվող Սալեմ կոչվող բնակավայր կառուցելու համար։ Երկրորդ խումբը ուղարկվել է 1629 թվականին[16]։ Ընկերությունը թագավորական կանոնադրություն ձեռք բերեց 1629 թվականի ապրիլին, և այդ նույն տարում  որոշեց ընկերության շտաբը տեղափոխել գաղութ[17]։ 1629 թվականի հոկտեմբերին Ջոն Ուինթրոփը ընտրվեց նահանգապետ, իսկ նրա տեղակալ՝ Ջոն Համփրին[16][18]։Այնուամենայնիվ, քանի որ նավատորմի նավը պատրաստվում էր նավարկել 1630 թվականի մարտին, Համֆրին որոշեց, որ նա չի կարող անմիջապես լքել Անգլիան, և Դադլին իր փոխարեն ընտրվեց նահանգապետի տեղակալ[19]։

Դադլին և նրա ընտանիքը 1630 թվականի ապրիլի 8-ին նավարկեցին Նոր աշխարհ և հասան Սալեմի նավահանգիստ հունիսի 22-ին[20]։ Դադլին հավանաբար 1630-1631 թվականների ձմեռը  անցկացրեց Բոստոնում, որտեղ և ընկերության շտաբը Չարլսթաունից  տեղափոխվեց[21]։

Քեմբրիջի հիմնադրում

խմբագրել
 
Սալաքար՝ նվիրված Թոմաս Դադլիի հիշատակին Հարվարդի համալսարանում, Քեմբրիջ (Մասաչուսեթս)

1631 թվականի գարնանը ղեկավարությունը պայմանավորվեց հիմնել գաղութի մայրաքաղաքը Նյութաունում (ներկայիս Հարվարդի հրապարակ, Քեմբրիջ)։ Դադլին, Սայմոն Բրեդստրեյթը և այլք այստեղ կառուցեցին իրենց տները, բայց Դադլիի զայրույթից ելնելով՝ Ուինթրոփը որոշեց մնալ Բոստոնում։ Այս որոշումը տարաձայնություն առաջացրեց Դադլիի և Ուինթրոփի միջև։ Այնքան ծանր իրավիճակ ստեղծվեց, որ 1632 թվականին Դադլին հրաժարական տվեց և որոշեց վերադառնալ Անգլիա[22]։ Մյուս գաղութարարների միջնորդությունից հետո գաղութի երկու ղեկավարները հաշտվեցին, և Դադլին հրաժարվեց հրաժարական տալուց[23]։ Այնուամենայնիվ, հակասությունների ժամանակ Դադլին շարունակում էր կասկածի տակ դնել Ուինթրոփի լիազորությունները որպես նահանգապետ[24]։ Դադլիի և Ուինթրոպի միջև հակասությունները կրկին ի հայտ են եկել 1636 թվականի հունվարին, երբ մյուս մագիստրոսները մեղադրեցին Ուինթրոպին դատական որոշումներում չափազանց ներողամտության մեջ[25]։

1632 թվականին Դադլին իր ֆինանսական միջոցներով Նյութաունի շրջակայքում կառուցեց պալիսադ (որը 1636 թվականին վերանվանվեց Քեմբրիջ), հիմնականում քաղաքը վայրի կենդանիներից և հնդկական արշավանքներից պաշտպանելու համար։ Գաղութը համաձայնեց փոխհատուցել իրեն պալիսադայի գնը[23]։ 1634 թվականին Դադլին ընտրվել է նահանգապետ[26]։

Էն Հաթչինսոնի աշխատանք

խմբագրել
 
Ջոն Ուինթրոփ

1635 թվականին և հաջորդ չորս տարիներին Դադլին ընտրվեց փոխմարզպետ կամ պատգամավորների խորհրդի անդամ։ Հենրի Վեյնը նահանգապետ էր 1636 թվականին, և գաղութը շահագրգիռ էր Էն Հաչինսոնի գործով։ Նա ժամանել էր գաղութ 1634 թվականին և սկսեց քարոզել «օգնության պադգամ»՝ հետևելով իր դաստիարակ Ջոն Քոթոնի հետքերին, մինչդեռ գաղութի ղեկավարության մեծ մասը, ներառյալ Դադլին, Ուինթրոպը և էլիտայի մեծ մասը, հավանություն չէին տալիս Քոթոնի տեսակետներին։ Այս վեճը բաժանեց գաղութ, քանի որ Վեյնն ու Քոտթոնը պաշտպանեցին քարոզչին[27]։ Վերջիվերջո Հաչինսոնին վտարեցին գաղութից[28]։ Նա բնակություն է հաստատել Ռոդ Այլենդում ՝ Ռոջեր Ուիլյամսի խնամակալության ներքո[29]։ Դադլիի դերը այս դեպքում անհասկանալի է, բայց պատմաբաններն ասում են, որ նա մեծ ջանքեր գործադրեց քարոզիչին վտարելու համար[30], և որ նա դժգոհ էր իր համակիրների նկատմամբ իշխանությունների չափազանց մեղմ արձագանքից[31]։

Վեյնը Հաթչինսոնի գործով հեռացվել է 1637 թվականին և նրան փոխարինել է Ուինթրոփը, որը ևս երեք ժամկետ ծառայել է որպես նահանգապետ[32]։ Ըստ Ուինթրոփի, նրա չափազանց մեծ ծառայության երկարացման վերաբերյալ մտավախությունը հանգեցրեց  1640 թվականի որպես նահանգապետ Դադլիի ընտրությանը[33]։

Չնայած նրան, որ Դադլին և Ուինթրոփը վիճում էին միմյանց հետ մի շարք հարցերի շուրջ, նրանք պայմանավորվեցին Հաթչինսոնի արտաքսման մասին, և նրանց հարաբերությունները սկսեցին կարգավորվել։ 1638 թվականին Դադլին և Ուինթրոփը դրամաշնորհներ են ստացել Կոնկորդից վեց մղոն հեռավորության վրա՝ հյուսիսում[34]։ Ինչպես հաղորդվել է, Ուինթրոփը և Դադլին միասին գնացել են շրջան, որպեսզի ստուգեն հողը և ընտրեն բնակավայրի տարածքը։ Ուինթրոփը սիրալիր կերպով թույլ տվեց Դադլիին՝ իր այն ժամանակվա տեղակալին, վայր ընտրել քաղաքի համար, որը հետագայում դարձավ Բեդֆորդը, իսկ Ուինթրոփի բնակավայրը դարձավ Բիլլերիկան[34]։ Այն վայրը, որտեղ երկու բնակավայրեր են հանդիպել, նշվել է երկու մեծ քարերով, որոնցից յուրաքանչյուրի վրա փորագրված է եղել սեփականատիրոջ անունը[35]։

Ընտանիք և ժառանգություն

խմբագրել
 
Ջոզոֆ Դադլիի դիմանկարը։Նկարիչ՝ Լելի

Դադլին 1603 թվականին ամուսնացել է Դորոթի Յորքի հետ, զույգը հինգ երեխա է ունեցել։ Սամուելը, որը նույնպես տեղափոխվել է Նոր աշխարհ, 1633 թվականին ամուսնացել է Ջոն Ուինտրոպ Մերիի դստեր հետ[36]։ Հետագայում նա որպես քահանա ծառայել է Նյու Հեմփշիր նահանգի Էքսետերում[37]։ Դուստրը՝ Աննա Բրեդսթրիթը, ամուսնացավ Սիմոն Բրեդսթրիթի հետ և դարձավ առաջին բանաստեղծը Հյուսիսային Ամերիկայում[38][39]։ Երրորդ երեխան՝ Սառան, ամուսնացած էր սպա Բենջամին Քեյնի հետ։ Սա դժբախտ միություն էր, որը հանգեցրեց գաղութում առաջին հայտնի ամուսնալուծությանը։ Քեյնը վերադարձավ Անգլիա և բաժանվեց։ Ի վերջո, Սառան ամուսնացավ Ջոբ Ջադկինսայի հետ[40], և նրանք ունեցան հինգ երեխա։ Դադլիի չորրորդ որդին՝ Փեթենսը, ամուսնացած էր սպա Դանիել Դենիսոնի հետ, իսկ Մերսին՝ Դադլիի վերջին երեխան՝ Դորոթիի հետ[38]։ Դորոթի Յորքը մահացավ 1643 թվականի դեկտեմբերի 27-ին՝ 61 տարեկանում[41]։

Դադլին երկրորդ անգամ ամուսնացավ ազնվական այրի Քեթրին (Դեյթոն) Հեքբերնի հետ 1644 թվականին։ Նրանք ունեին երեք երեխա՝ Դեբորան, Ջոզեֆը և Պոլը։ Ջոզեֆ Դադլին ծառայում էր որպես Նոր Անգլիայի և Մասաչուսեթս Բեյի նահանգապետ[38]։

Դադլին 1636 թվականին Քեմբրիջից տեղափոխվեց Իպսուիչ, իսկ 1639 թվականին՝ Ռոքսբերի[42][43]։ Նա մահացավ Ռոքսբերիում՝ 1653 թվականի հուլիսի 31-ին, և թաղվեց Էլիոթ գերեզմանատանը։ Այստեղ թաղված են նաև նրա հետնորդներից ոմանք, այդ թվում՝ նրա որդին՝ Ջոզեֆը և թոռը՝ Պոլը[44]։ Դադլիի հայտնի սերունդներն են՝ Դադլի Սալթոնսթոլը, հեղափոխական ծովային հրամանատար, Փոլ Դադլի Սարժենթը, հեղափոխական պատերազմի հրամանատար և ավազակ, Ջոն Քերին, 2004 թվականի Դեմոկրատական նախագահի թեկնածու և  Մասաչուսեթսի սենատոր, նախկին պետքարտուղար և  Գերագույն դատարան նախկին ղեկավար Դեվիդ Սոուտերը, ԱՄՆ նախագահ Հերբերտ Հուվերը և Նյու Հեմփշիր նահանգի սենատոր Նիկոլաս Գիլման[45]։ Մասաչուսեթս նահանգի Դադլի քաղաքը անվանվել է նրա թոռներ Փոլի և Ուիլիամի պատվին, ովքեր նրա հիմնադիրներն էին[46]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 Encyclopædia Britannica
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Lundy D. R. The Peerage
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Kindred Britain
  4. Blain V., Grundy I., Clements P. The Feminist Companion to Literature in English: Women Writers from the Middle Ages to the Present — 1990. — P. 130.
  5. Anderson, p. 584
  6. Jones, p. 3
  7. Jones, p. 24
  8. Kellogg, p. 3
  9. Jones, p. 25
  10. Jones, pp. 25–26
  11. Jones, pp. 31–32
  12. Jones, p. 40
  13. Kellogg, pp. 11–12
  14. Kellogg, p. 8
  15. Jones, pp. 44–46, 55
  16. 16,0 16,1 Hurd, p. vii
  17. Jones, p. 73
  18. Bailyn, pp. 18–19
  19. Jones, pp. 59–60
  20. Jones, pp 64,75
  21. Jones, p. 78
  22. Moore, p. 283
  23. 23,0 23,1 Moore, p. 284
  24. Jones, pp. 109–110
  25. Bremer (2003), p. 245
  26. Moore, p. 285
  27. Battis, pp. 232–48
  28. Moore, pp. 287–288
  29. Moore, p. 288
  30. Jones, p. 226
  31. Bremer (2003), p. 298
  32. Moore, pp. 317–318
  33. Moore, p. 289
  34. 34,0 34,1 Jones, p. 251
  35. Jones, p. 252
  36. Jones, pp. 422,467
  37. Jones, p. 467
  38. 38,0 38,1 38,2 Moore, pp. 295–296
  39. Kellogg, p. xii
  40. Jones, pp. 469–471
  41. Jones, p. 318
  42. Moore, p. 291
  43. Jones, p. 256
  44. Jones, p. 417
  45. Roberts, Gary Boyd. «Notable Descendants of Governor Thomas Dudley». New England Historic Genealogical Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 25-ին.
  46. Proceedings of the Massachusetts Historical Society, p. 12:412

Գրականություն

խմբագրել